विधानसभेचा अध्यक्ष व उपाध्यक्ष . १७८ .
प्रत्येक राज्याची विधानसभा , शक्य होईल तितक्या लवकर , विधानसभेच्या दोन सदस्यांना अनुक्रमे आपला अध्यक्ष व उपाध्यक्ष म्हणून निवडील आणि , अध्यक्षाचे किंवा उपाध्यक्षाचे पद रिक्त्त होईल तेव्हा तेव्हा , विधानसभा अन्य सदस्यास अध्यक्ष , किंवा यथास्थिति , उपाध्यक्ष म्हणून निवडील .
अध्यक्षपद व उपाध्यक्षपद रिक्त्त होणे व त्याचा राजीनामा देणे आणि त्यावरुन दूर करणे . १७९ .
विधानसभेचा अध्यक्ष किंवा उपाध्यक्ष म्हणून पद धारण करणार्‍या सदस्यास ---
( क ) त्याचे विधानसभेचे सदस्यत्व संपुष्टात आले तर , आपले पद रिक्त्त करावे लागेल ;
( ख ) असा सदस्य हा अध्यक्ष असल्यास , उपाध्यक्षास आणि असा सदस्य हा उपाध्यक्ष असल्यास , अध्यक्षास संबोधून कोणत्याही वेळी आपल्या पदाचा सहीनिशी लेखी राजीनामा देता येईल ; आणि
( ग ) विधानसभेच्या त्या वेळच्या सर्व सदस्यांच्या बहुमताने पारित झालेल्या विधानसभेच्या ठरावाद्वारे त्याच्या पदावरून दूर करता येईल :
परंतु . खंड ( ग ) च्या प्रयोजनार्थ असणारा कोणताही ठराव , तो मांडण्याचा उद्देश असल्याबद्दल निदान चौदा दिवसांची नोटीस देण्यात आल्याखेरीज मांडला जाणार नाही :
परंतु आणखी असे की , विधानसभा विसर्जित होईल तेव्हा तेव्हा , विसर्जनानंतर होणार्‍या विधानसभेच्या पहिल्या सभेच्या लगतपूर्वीपर्यंत अध्यक्षाला आपले पद रिक्त्त करता येणार नाही .
उपाध्यक्ष किंवा अन्य व्यक्त्ती यांचा अध्यक्षपदाची कर्तव्ये करण्याचा किंवा अध्यक्ष म्हणून कार्य करण्याचा अधिकार . १८० .
( १ ) अध्यक्षाचे पद रिक्त्त असताना त्या पदाची कर्तव्ये उपाध्यक्षांना किंवा उपाध्यक्षाचे पदही रिक्त्त असेल तर , राज्यपाल त्या प्रयोजनाकरता ज्याला नियुक्त्त करील अशा विधानसभेच्या सदस्याला करावी लागतील .
( २ ) विधानसभेच्या कोणत्याही बैठकीत अध्यक्ष अनुपस्थित असताना उपाध्यक्ष , किंवा तोही अनुपस्थित असल्यास , विधानसभेच्या कार्यपद्धति - नियमांद्वारे ठरवण्यात येईल अशी व्यक्त्ती , किंवा अशी व्यक्त्ती उपस्थित नसत्यास , विधानसभा ठरवील अशी अन्य व्यक्त्ती अध्यक्ष म्हणून कार्य करील .
अध्यक्षास किंवा उपाध्यक्षास पदावरुन दूर करण्याचा ठराव विचाराधीन असताना त्याने अध्यक्षस्थान न स्वीकारणे . १८१ .
( १ ) विधानसभेच्या कोणत्याही बैठकीत , अध्यक्षास त्याच्या पदावरून दूर करण्याचा कोणताही ठराव विचाराधीन असताना अध्यक्ष अथवा उपाध्यक्षास त्याच्या पदावरून दूर करण्याचा कोणताही ठराव विचाराधीन असताना उपाध्यक्ष , स्वत : उपस्थित असला तरी . अध्यक्षस्थान स्वीकारणार नाही , आणि अनुच्छेद १८० च्या खंड ( २ ) च्या तरतुदी , जशा त्या . अध्यक्ष . किंवा यथास्थिति , उपाध्यक्ष अनुपस्थित असलेल्या बैठकीच्या संबंधात लागू होतात . तशा त्या पूर्वोक्त्त अशा प्रत्येक बैठकीच्या संबंधात लागू होतील .
( २ ) अध्यक्षास त्याच्या पदावरून दूर करण्याचा कोणताही ठराव विधानसभेत विचाराधीन असताना . त्याला विधानसभेमध्ये भाषण करण्याचा व तिच्या कामकाजात अन्यथा भाग घेण्याचा हक्क असेल . आणि
अनुच्छेद १८९ मध्ये काहीही असले तरी , असे कामकाज चालू असताना अशा ठरावावर किंवा अन्य कोणत्याही बाबीवर फक्त्त पहिल्याच फेरीत मतदान करण्याचा त्याला हक्क असेल . पण मते समसमान झाल्यास मात्र नाही .