५०.
तंव ते आणिले मागिले गोपाळ । सारिसेंचि धैर्य वीर्य प्रताप बळ ।
हें देखोनियां विस्मित सकळ । म्हणती द्विविध कैसेनि हे झाले ॥१॥
तैसेचि वत्सें दोनी दोनी । एकएक गाईलागुनी ।
सुखें पिंऊ देती स्तनीं । आणि दुमती वोरसोनि यथेष्ट ॥२॥
तंव ते असुमाई गोटा । होतां आघासुराचे पोटीं ।
तेचि सांगती वडिला वोटीं । म्हणती नवल वितलें ॥३॥
आजि आम्हां अवघिया वनीं । घातले होते सर्पें वदनीं ।
मागें होता शारंगपाणी । तेणे तो चिरुनी टाकिला ॥४॥
मग वत्सें आणि गोवळ । आम्ही बाहेरी पडिलों सकळ ।
त्याचे पहाहो करवाळ । रक्तें पूर वाहाती ॥५॥
नवल तें ऐकोनि कानीं । लोक चालिले पहावया नयनीं ।
तंव ते पडिले बाळोनी । गंगाओघासारिखे ॥६॥
ये गोष्टीसी झालें वर्ष । गोवळां वाटे एकचि निमिष ।
निळा म्हणे सेविलें शेष । तेणें सर्वदा समाधी ॥७॥
५१.
ऐशीं अगाध चरित्रें याचीं । वर्णितां भागला शेष विरंची ।
लोक म्हणती हा सर्प बिलेंचि । कैसेनि पां वांचला ॥१॥
मग त्यां सांगे नारायण । यासी नेलें वर्ष होऊन ।
गोवळ वत्सें ब्रह्मसदन । पावोनि होते बैसले ॥२॥
कालिचि ते आले येथें । म्हणोनि सांगती नुतन वार्ते ।
द्विगुणपणें हे कैसेनि तुमतें । प्राप्त झाले कां नेणां ॥३॥
ऐसें सांगतां श्रीहरी । अवघ्यां जाणवलें अंतरीं ।
परम लाघविया मुरारी । खेळ खेळे विचित्र ॥४॥
अघासुरा वधिल्यावरी । पुढें धेनुका बोहरी ।
कैसी केली याची परी । तेहि सुजाण परिसतु ॥५॥
एकैक याचें कथनक । श्रवण भवबंधा मोचक ।
म्हणोनियां सात्त्विक लोक । हेंचि ऐकती अनुदिनीं ॥६॥
निळा म्हणे हे बाळक्रीडा । परी परमार्थ साधनाचा हुंडा ।
श्रवण मनन होतांचि फुडा । ब्रह्मसाक्षात्कार पाविजे ॥७॥
५२.
वत्सें वत्सप वनांतरीं । माजी परमात्मा श्रीहरी ।
खेळतां खेळ नानापरी । पुढें धेनुक देखिला ॥१॥
सांगता अंगींची बरव । मृणालिके ऐसी लव ।
शृंगें सुवर्णाची ठेव । रत्‍नापरी नयन दोन्ही ॥२॥
कर्ण जैसीं केंतकी दळें । अती राजस पादतळें ।
खुर शोभति रातोत्पळें । जेवीं जडूनि ठेविलीं ॥३॥
चारी चरण कर्दळीस्तंभ । हृदयावकाशीं सूक्ष्म नभ ।
पाठीवरी त्रिवेणी भांब । पुच्छ स्वयंभ शेषफणी ॥४॥
कांबळी लोबें कंठातळीं । विद्युतप्राय टिळकू भाळीं ।
वोसंड लवथवित मांस मोळीं । देखतां नव्हाळी डोळियां ॥५॥
गोंवळ म्हणती कृष्णा पाहें । नवल वृषभ आला आहे ।
चुकारिचाचि नवल नाहे । न्यावा धरुनि मंदिरा ॥६॥
निळा म्हणे ऐकोनि हरी । दृष्टी घालोनियां सामोरी ।
म्हणे धेनुक हा निर्धारी । आलासे मुक्ति मागावया ॥७॥
५३.
ऐसें विचारूनिया मनीं । म्हणे सौंगडियां सारंगपाणी ।
बैल चांगला दिसतो नयनीं । परी धरूं कैसा देईल ॥१॥
तुम्ही व्हारे पैलीकडे । दुरी परते वेंघोनि हुडे ।
चौताळतां हा चहुंकडे । करील रगडा सकाळांचा ॥२॥
ते म्हणती बरें कृष्णा । परी तूं सांभाळी हो आपणा ।
ऐसें म्हणोनियां पळती राणा । गिरीशिखरीं बैसले ॥३॥
मग कास घालूनि गोपीनाथ । चालिला पुढें चुचकारित ।
तंव तो म्हणे आजी कार्यार्थ । बरा साधला एकांतीं ॥४॥
जवळीं यावयाची वाट पाहे । उगाचि स्तब्ध उभा राहे ।
हें जाणोनियां यादवराया । अंग राखोनि चमकतु ॥५॥
ऐसा आटोपिला हरी । तंव ते मायावी असुरी ।
धांविन्नला तयावरी । शिंगें पसरूनि विस्तीर्णें ॥६॥
निळा म्हणे फुंपात उठी । चौताळ लागे पाठीं ।
तव हा परमात्मा जगजेठी । गांठी पडों नेदीचि ॥७॥
५४.
शृंगे पसरिले जैसे शूळ । नेत्रींहूनि निघती ज्वाळ ।
श्वास रंघ्‍रीं धूम्रकल्लोळा । डरकिया अंतराळ दुमदुमितो ॥१॥
मागें सरे पुढें धांवे । आडवाचे उडे उंच उंचावे ।
ऐशीं दावूनियां लाघवें । हरिसन्निध पातला ॥२॥
देव हाणे मुष्टी घातें । तेणें आर्डाय दुखवोनि तेथें ।
सवेंचि सरसावोनियां वरिते । उपसों धांवे गोविंदा ॥३॥
दोघां मांडलें महार्णव । दाविती बळ प्रौढीगौरव ।
मग धेनुकें करूनियां माव । कृष्णातळीं संचरला ॥४॥
येरें रगडूनि तेथेंचि धरिला । दोहीं शिंगीं हाता घातला ।
मग ते उपटुनी त्राहाटिला । निघात घातें खडकावरी ॥५॥
ऐसा करूनियां शतचूर्ण । रक्त मांस त्वचा भिन्न ।
अस्थि तिळप्राय होऊन । गेल्या उडोनि दाहीदिशा ॥६॥
निळा म्हणे ऐशियापरी । धेनुका मुक्तीची शिदोरी ।
देऊनि पाठविला श्रीहरी । आपुलिया निजधामा सुखवस्ती ॥७॥
५५.
हें देखोनियां गोवळ । आले धावोनियां सकळ ।
कृष्णासी म्हणती युद्ध बळ । केलें तुवां वृषभेंसी ॥१॥
आम्हीं देखिलें दुरोनी । होतों डोंगरीं बसोनि ।
तो बैल आम्हांलागुनी । कृष्णा कोण तो सांग पा ॥२॥
येरु म्हणे तो असुर । तुम्हां भासला होता ढोर ।
कंसरायाचा तो हेर । जाता वधुनी सकाळांतें ॥३॥
ऐसा जाणोनियां निभ्रांता । शांति पावविला तो आतां ।
तुम्ही भयातें न धरितां । सुखें विचरा मत्संगें ॥४॥
माझिये भजनीं जे राहाती । त्यांचिया विघ्नाची शांती ।
करूनिया सुखविश्रांती । तया अर्पी सर्व सिद्धी ॥५॥
ऐसें ऐकोनियां हरिवचन । संतोषले सकळही जन ।
मग नमस्कारूनियां उभय चरण । गोकुळांप्रती चालिले ॥६॥
निळा म्हणे सांगती वडिलां । वनीं वर्तमान जो देखिला ।
धेनुकासुर तो निपातिला । आजीं कृष्णें युद्धसंधीं ॥७॥
५६.
पूर्वील कथा अनुसंधान । राहिलें होतें करितां कथन ।
मतिविस्ताराचे महिमान । स्फुर्ती फांकोन वाहावली ॥१॥
माभळभट गेलिया वरी । कागासुर तो माव करी ।
येऊनियां गोकुळा भीतरी । बिंबवृक्षावरी बैसला ॥२॥
म्हणे फोडूनियां दोन्ही डोळे । बाळका करीन मी आंधळे ।
चुंचिघातें कंठनाळें । फोडीन वक्षस्थळीं बैसोनी ॥३॥
काय करील तें लेंकरूं । मनुष्य मानवी ते इतरु ।
आम्हां दैत्यांचा आहारु । कैसेनि येती ते मजपुढें ॥४॥
कंसाचिये आज्ञे भेणें । करितो मनुष्यांचीं संरक्षणें ।
आतां तों प्रेरिलेंसें तेणें । आड आलिया निवटीन ॥५॥
आलिया त्याचिया कैवारा । आकळूं शकें मी इंद्रादिसुरां ।
मज कोपलिया कृतांतवीरा । कोण सामोरा येऊं शके ॥६॥
निळा म्हणे ऐशिया मदें । मातला मनेशींचि अनुवादें ।
कंसा तोषवीन आनंदें । प्रतीक्षाकरी कृष्णाची ॥७॥
५७.
ऐसें जाणोनियां श्रीहरी । पालखीं निजविल्या रुदन करी ।
न राहे अंकींही क्षणभरी । निजवितां शेजारी तैसाची ॥१॥
काय करूं गे यशोदा म्हणे । कां हें करिताहे रुदनें ।
दिठावलें माझें तान्हें । निंबलोण उतरीं तया ॥२॥
तरी न राहे रुदतां । अधिक अधिक आक्रंदतां ।
यशोदा म्हणे बाहेरी आतां । नेऊ तरी कोणाकडे ॥३॥
मग घेऊनियां कडियेवरी । काग दाविला निंबावरी ।
तया देखोनियां हास्य करी । मग ते सुंदरी हरिखली ॥४॥
म्हणे निजऊनियां येथें । करीन कामकाज ऐसें ।
विचारूनियां चित्तें । म्हणे कागातें अवलोकीं ॥५॥
ऐशापरी निजविला । क्षण एक काजकामीं गेला ।
तंव काग तेथूनियां उठिला । झडपूं आला गोविंदा ॥६॥
देखोनी यशोदा घाबरी । हाहाकार केला इतरीं ।
निळा म्हणे तो असुरी । हरीचीवरी झेंपावला ॥७॥
५८.
रूप विक्राळ भयानक । चुंचु वाढिलें अधिकाधिक ।
पक्ष पसरोनियां अधोमुख । रक्तवर्ण द्विनेत्र ॥१॥
क्रोधें झगडतां कृष्ण शरीरीं । येरें पक्ष धरिलें करीं ।
उपटूनियां सांडी पृथ्वीवरी । अपार वातें उसळलें ॥२॥
लोक मिळाले भोंवतें । परी भिताती देखोनियां त्यातें ।
मग धरूनियां चंचूतें । दोन्ही फाळी करूं पाहें ॥३॥
अनंत हस्तांचा श्रीधर । काय ते काउळे किंकर ।
परी तो मायावी असुर । खग वोडणेंसी ठाकला ॥४॥
कृष्णें लत्ताप्रहरें त्यांसी । पाडियेलें तोंडघसी ।
धरूनियां निजकशीं । आपणासी ओढि येला ॥५॥
दक्षिणकरें मुष्टीप्रहरीं । हाणितलें त्या शिरावरी ।
मस्तक फुटतां मेंदूवरी । शोणित वाहे भडभडा ॥६॥
निळाम्हणे दीर्घपापी । कागरूपीया अति विकल्पी ।
परि हा परमात्मा पुण्यप्रतापी । मोक्षपदासी पाठविला ॥७॥
५९.
मग धांवोनिया यशोदा । हृदयीं आळंगी गोविंदा ।
बारे तूंतें अरिष्टेंचि सदा । जैम पासुना जन्मलासी ॥१॥
प्रथम पूतनेचा घात । दुजा भटाचा विपरीतार्थ ।
तिजा कागदाचा हा अनर्थ । आम्हीं देखिला समस्ती ॥२॥
यावरी काय काय होईल । नकळे आम्हांतें तें पुढील ।
मागें शकटाचेंहि नवल । मारिलेंचि होतें तुज कृष्णा ॥३॥
कैसें घरासचि पुसती । नानापरीचे उत्पात येती ।
काय करूं रे श्रीपती । कैसा वांचसील काय जाणं ॥४॥
किती चिंता करूं खेद । मज हे न देखवती प्रमाद ।
तंव गगनवाणीचे शब्द । ऐकती झाली निज कर्णीं ॥५॥
परमात्मा हा पूर्ण अवतार । उतरावया धराभार ।
तुझिये उदरीचा कुमर । निवटेल असुरीं अपरिमित ॥६॥
जे जे पापी अतुर्बळी । आहेत हे भूमंडळीं ।
तितुकियांसिही मांडुनी कळी । पाठवील त्या यमपंथें ॥७॥
निळा म्हणे ऐकोनि कानीं । यशोदा संतोषली मनीं ।
टाळी पिटिली सकळही जनीं । थोर आश्चर्य वाटलें ॥८॥
६०.
अवघे करूनि जयजयकार । हर्षें झाले सुखनिर्भर ।
म्हणती आतां वारंवार । भय संकोच न धरावा ॥१॥
तंव यशोदा म्हणे पूर्वीही ऐसें । गर्गाचार्यें कथिलें विन्यासें ।
राशिनक्षत्राचेनियां मिसे । उदंड भाषार्थ सांगितला ॥२॥
पुढें वधील कंसासुरा । सोडवील हा मातापितरां ।
मथुरेसी उग्रसेना नृपवरा । भद्रा सिंहासनी बैसवील ॥३॥
करील धर्माचें पाळण । सकळ पांडवाचें संरक्षण ।
भीमकीचेंही पाणिग्रहण । करील अरिवीरां मर्दुनी ॥४॥
वधूनियां भोमासुरा । सोळा सहस्त्र अंतःपुरा ।
प्राणूनियां हा एकसरा । पुत्रपौत्रीं नांदेल ॥५॥
कौरवां वधील पांडवाहातें । राज्यीं स्थापील हा धर्मातें ।
उतरुनी भूभारातें । अवनी उत्फुल्लित करील ॥६॥
गोकुळींचिया नगरनारी । रंजवील हा नानापरी ।
गोवळ गाईचा मनोहरी । क्रीडा करील हा कौतुकें ॥७॥
अतुर्बळिया नारायणु । यशोदे तुझा हा नंदनु ।
नाटकी कौसाल कान्हु । करील पवाडे अगणित ॥८॥
निळा म्हणे ते प्रसंगीं । स्मरलें अवघें यशोदेलागीं ।
मग नाना वस्तु पदार्थ चांगी । वरुनी सांडी श्रीकृष्णा ॥९॥