श्रीगणेशाय नम: ॥ पांडव उवाच ॥
प्रल्हादनारदपराशरपुण्डलीकव्यासांबरीषशुकशौनकभीष्मदाल्भ्यान् ।
रुक्मांगदार्जुनवसिष्ठ-विभीषणादीन् पुण्यानिमान्परमभागवतान्स्मरामि ॥ १ ॥
लोमहर्षण उवाच ॥
धर्मो विवर्धति युधिष्ठिरकीर्तनेन पापं प्रणश्यति वृकोदरकीर्तनेन ।
शत्रुर्विनश्यति धनंजयकीर्तनेनामाद्रीसुतौ कथयतां न भवंति रोगा: ॥ २ ॥
ब्रह्मोवाच । ये मानवा विगतरागपरावरज्ञा नारायणं सुरगुरुं सततं स्मरंति ।
ध्यानेन तेन हतकिल्विषचेतनास्ते मातु: पयोधररसं न पुन: पिबंति ॥ ३ ॥
इंद्र उवाच ॥ नारायणो नाम नरो नराणांप्रसिद्धचोर: कथित: पृथिव्याम्।
अनेकजन्मार्जितपापसंचयं हरत्यशेषं स्मरतां सदैव ॥ ४ ॥
युधिष्ठिर उवाच ॥ मेघश्यामं पीतकौशेयवासं श्रीवत्सांकं कौस्तुभोद्भासितांगम् ।
पुण्योपेतं पुण्डरीकायताक्षं विष्णुं वंदे सर्वलोकैकनाथम् ॥ ५ ॥
भीमसेन उवाच ॥ जलौघमग्ना सचराचरा धरा विबाण कोट्याखिलविश्‍वमूर्तिना ॥
समुद्‌धृता येन वराहरूपिणा स मे स्वयंभूर्भगवान्प्रसीदताम् ॥ ६ ॥
अर्जुन उवाच ॥ अचिन्त्यव्यक्‍तमनंतमव्ययं विभुं प्रभुं भावितविश्‍वभावनम् ॥
त्रैलोक्यविस्तारविचारकारकं हरिं प्रपन्नोऽस्मि गतिं महात्मनाम् ॥ ७ ॥
नकुल उवाच ॥ यदि गमनमधस्तात्कालपाशानु बद्धो यदि च कुलविहीने जायते पक्षिकीटे ।
कृमिशतमपि गत्वा जायते चांतरात्मा मम भवतु ह्रदिस्ते केशवे भक्‍तिरेका ॥ ८ ॥
सहदेव उवाच ॥ तस्य यज्ञवराहस्य विष्णोरतुलतेजस: ।
प्रणामं ये प्रकुर्वंति तेषामपि नमो नम: ॥ ९ ॥
कुंत्युवाच ॥ स्वकर्मफलनिर्दिष्टा यां यां योनिं व्रजाम्यहम् ।
तस्यां तस्यां ह्रषीकेशे त्वयि भक्‍तिर्दृढाऽस्तुमे ॥ १० ॥
माद्र्युवाच ॥ कृष्णे रता: कृष्णमनुस्मरंति रात्रौ च कृष्णं पुनरुत्थिता ।
ये ते भिन्नदेहा: प्रविशांति कृष्णं हविर्यथा मंत्रहुतं हुताशे ॥ ११ ॥
द्रुपद उवाच ॥ कीटेषु पक्षिषु मृगेषु सरीसृपेषु रक्ष:पिशाचमनुजेष्वपि यत्र यत्र ।
जातस्य मे भवतु केशव त्वत्प्रसादात्त्वय्येव भक्‍तिरचलाऽव्यभिचारणी च ॥ १२ ॥
सुभद्रोवाच ॥ एकोऽपि कृष्णस्य कृत: प्रणमो दशाश्‍वमेधावभृथेन तुल्य: ।
दशाश्‍वमेधी पुनरेति जन्म कृष्णप्रणामी न पुनर्भवाय ॥ १३ ॥
अभिमन्युरुवाच ॥ गोविंद गोविंद हरे मुरारे गोविंद गोविंद रथांगपाणे ।
गोविंद गोविंद मुकुन्दक्रुष्ण गोविंद गोविंद नमो नमस्ते ॥ १४ ॥
धृष्टद्युम्न उवाच ॥ श्रीराम नारायण वासुदेव गोविंद वैकुंठमुकुंद कृष्ण ।
श्रीकेशवानंत नृसिंह विष्णो मां त्राहि संसारभुजङ्गदष्टम् ॥ १५ ॥
सात्यकिरुवाच ॥ अप्रमेय हरे विष्णो कृष्णदामोदराच्युत ।
गोविंदानंत सर्वेश वासुदेव नमोऽस्तु ते ॥ १६ ॥
उद्धव उवाच ॥ वासुदेवं परित्यज्य ये‍ऽन्यं देवमुपासते ।
तृषिता जाह्नवीतीरे कूपं वाञ्छंति दुर्भगा: ॥ १७ ॥
धौम्य उवाच ॥ अपां समीपे शयनासनस्थं दिवा च रात्रौ च यथाधिगच्छताम् ।
यद्यस्ति किंचित्सुकृतं कृतं मया जनार्दनस्तेन कृतेन तुष्यतु ॥ १८ ॥
संजय उवाच ॥ आर्ता विषण्णा: शिथिलाश्‍च भीता घोरेषु व्याघ्रादिषु वर्तमाना: ।
संकीर्त्य नारायणशब्‍दमात्रं विमुक्‍तदु:खा: सुखिनो भवंति ॥ १९ ॥
अक्रूर उवाच ॥ अहं तु नारायणदासदास दासस्य दासस्य च दासदास: ।
अन्येभ्य ईशो जगतो नराणां तस्मादहं चान्यतरोऽस्मि लोके ॥ २० ॥
विदुर उवाच ॥ वासुदेवस्य ये भक्‍ता: शांतास्तद्‍गतमानसा: ।
तेषां दासस्य दासोऽहं भवे जन्मनि जन्मनि ॥ २१ ॥
भीष्म उवाच ॥ विपरीतेषु कालेषु परिक्षीणेषु बंधुषु । त्राहि मां कृपया कृष्ण शरणागतवत्सल ॥ २२ ॥
द्रोणाचार्य उवाच ॥ ये ये हताचक्रधरेण राजंस्त्रैलोक्यनाथेन जनार्दनेन ।
ते ते गता विष्णुपुरीं प्रयाता: क्रोधोऽपि देवस्य वरेण तुल्य: ॥ २३ ॥
कृपाचार्य उवाच ॥ मज्जन्मन: फलमिदं मधुकैटभारे मत्प्रार्थनीय मदनुग्रह एष एव ।
त्वद्‍भृत्यभृत्यपरिचारकभृत्यभृत्य भृत्यस्य भृत्य इति मां स्मर लोकनाथ ॥ २४ ॥
अश्‍वत्थामोवाच ॥ गोविंद केशव जनार्दन वासुदेव विश्‍वेश विश्‍व मधुसूदन विश्‍वनाथ।
श्रीपद्मनाभ पुरुषोत्तम पुष्कराक्ष नारायणाच्युत नृसिंह नमो नमस्ते ॥ २५ ॥
कर्ण उवाच ॥ नान्यं वदामि न श्रृणोमि न चिंतयामि नान्यं स्मरामि न भजामि न चाश्रयामि ।
भक्त्या त्वदीयचरणांबुजमंतरेण श्री श्रीनिवास पुरुषोत्तम देहि दास्यम् ॥ २६ ॥
धृतराष्ट्र उवाच ॥
नमो नम: कारणवामनाय नारायणायामितविक्रमाय ।
श्रीशार्ङ्गचक्राब्जगदाधराय नमोऽस्तु तस्मै पुरुषोत्तमाय ॥ २७ ॥
गांधार्युवाच ॥ त्वमेव माता च पिता त्वमेव त्वमेव बंधुश्च सखा त्वमेव ।
त्वमेव विद्या द्रविणं त्वमेव त्वमेव सर्व मम देव देव ॥ २८ ॥
द्रौपद्युवाच ॥ यज्ञेशाच्युत गोविंद माधवानंत केशव ।
कृष्ण विष्णो ह्रषीकेश वासुदेव नमोस्तु ते ॥ २९ ॥
जयद्रथ उवाच ॥ नम: कृष्णाय देवाय ब्रह्मणेऽनन्तमूर्तये ।
योगेश्‍वराय योगाय त्वामहं शरणं गत: ॥ ३० ॥
विकर्ण उवाच ॥ कृष्णाय वासुदेवाय देवकीनंदनायच ।
नंदगोपकुमाराय गोविंदाय नमो नम: ॥ ३१ ॥
सोमदत्त उवाच ॥ नम: परमकल्याण नमस्ते विश्‍वभावन ।
वसुदेवाय शांताय यदूनां पतये नम: ॥ ३२ ॥
विराट् उवाच ॥ नमो ब्रह्मण्यदेवाय गोब्राह्मणहिताय च ।
जगद्विताय कृष्णाय गोविंदाय नमो नम: ॥ ३३ ॥
शल्य उवाच ॥ अतसीपुष्पसंकाशं पीतवाससमच्युतम् ॥
ये नमस्यंति गोविंदं न तेषा विद्यते भयम् ॥ ३४ ॥
बलभद्र उवाच ॥ कृष्णकृष्ण कृपालुस्त्वमगतीनां गतिर्भव।
संसारार्णवमग्नानां प्रसीद पुरुषोत्तम ॥ ३५ ॥
श्रीकृष्ण उवाच ॥ कृष्ण कृष्णेति कृष्णेति यो मां स्मरति नित्यश: ॥
जलं भित्वा यथा पद्मं नरकादुद्धराम्यहम् ॥ ३६ ॥
सत्यं ब्रवीम मनुजा: स्वयमूर्ध्वबाहुर्यो मां मुकुंद नरसिंह जनार्दनेति ।
जीवो जपत्यनुदिनं मरणे रणे वा पाषाणकाष्ठसदृशाय ददाम्यभीष्टम् ॥ ३७ ॥
सूत उवाच ॥ तत्रैव गङ्गा यमुना च वेणि गोदावरी सिंधुसरस्वती च ॥
सर्वाणि तीर्थानि वसंति तत्रयत्राच्युतोदारकथाप्रसंग: ॥ ३८ ॥
यम उवाच ॥ नरके पच्यमानं यु यमेन परिभाषितम् ।
किं त्वया नार्चितो देव: केशव: क्लेशनाशन: ॥ ३९ ॥
नारद उवाच ॥
जन्मांतरसहस्रेण तपोध्यनसमाधिभि: नराणां क्षीणपापानं कृष्णे भक्‍ति: प्रजायते ॥ ४० ॥
प्रल्हाद उवाच ॥ नाथ योनिसहस्त्रेषु येषु येषु व्रजाम्यहम् ।
तेषुतेष्वचला भक्‍तिरच्युतास्तु सदा त्वयि ॥ ४१ ॥
या प्रीतिरविवेकानां विषयेष्वनपायिनी ।
त्वामनुस्मरत: सा मे ह्रदयान्मापसर्पतु ॥ ४२ ॥
विश्‍वामित्र उवाच ॥ किं तस्य दानै: किं मानै: किं तपोभि: किमध्वरै: ।
यो नित्यं ध्यायते देवं नराणां मनसि स्थितम् ॥ ४३ ॥
जमदग्निरुवाच ॥ नित्योत्सवस्तदा तेषां नित्यश्रीर्नित्यमङ्गलम् ।
येषां ह्रदिस्थो भगवान्मंगलायतनो हरि: ॥ ४४ ॥
भरद्वाज उवाच ॥ लाभस्तेषां जयस्तेषां कुत्स्तेषां पराजय: ।
येषामिन्दीवरश्यामो ह्रदयस्थो जनार्दन: ॥ ४५ ॥
गौतम उवाच ॥ गोकोटिदानं ग्रहणेषु काशीप्रयागगंगाऽयुतकल्पवास: ।
यज्ञायुतं मेरुसुवर्णदानं गोविन्दनाम्ना न कदापि तुल्यम् ॥ ४६ ॥
अत्रिरुवाच ॥ गोविन्देति सदा स्नानं गोविन्देति सदा जप: ।
गोविन्देति सदा ध्यानं सदा गोविन्द कीर्तनम् ॥ ४७ ॥
अक्षरं हि पर ब्रह्म गोविन्देत्यक्षरत्रयम् ।
तस्मादुच्चरितंम येन ब्रह्मभूयाय कल्पते ॥ ४८ ॥
श्रीशुक उवाच ॥ अच्युत: कल्पवृक्षोऽसावनन्त: कामधेनव: ।
चिन्तामणिश्‍च गोविन्दोहरिनाम विचिन्तयेत् ॥ ४९ ॥
हरिरुवाच ॥ जयति जयति देवो देवकीनन्दनोऽप्यं जयति जयति कृष्णो वृष्णिवंशप्रदीप: ।
जयति जयति मेघश्यामल: कोमलागो जयति जयति पृथ्वीभारनाशो मुकुन्द: ॥ ५० ॥
पिप्पलायन उवाच ॥ श्रीमन्नृसिंहविभवे गरुडध्वजाय तापत्रयोपशमनाय भवौषधाय ।
कृष्णाय वृश्‍चिकजलाग्निभुजंगरोगलेशव्ययाय हरये गुरवे नमस्ते ॥ ५१ ॥
आविर्होत्र उवाच ॥ कृष्ण त्वदीयपदपंकजपंजरान्ते अद्यैव मे विशतु मानसराजहंस: ।
प्राणप्रयाणसमये कफवातपित्तै: कण्ठावरोधनविधौ स्मरणं कुतस्ते ॥ ५२ ॥
विदुर उवाच ॥ हरेर्नामैव नामैव नामैव मम जीवनम् ।
कलौ नास्त्येव नास्त्येव नास्त्येव गतिरन्यथा ॥ ५३ ॥
वसिष्ठ उवाच ॥ कृष्णेति मङ्गलं नाम यस्य वाचिप्रवर्तते ।
भस्मीभवंति तस्याशु महापातककोट्य: ॥ ५४ ॥
अरुंधत्युवाच ॥ कृष्णाय वासुदेवाय हरये परमात्मने ।
प्रणतक्लेशनाशाय गोविंदाय नमोनम: ॥ ५५ ॥
कश्यप उवाच ॥ कृष्णानुस्मरणादेव पापसंघातपंजर: ।
शतधा भेदमाप्नोति गिरिर्वज्रहतो यथा ॥ ५६ ॥
दुर्योधन उवाच ॥ जानामि धर्मं न च मे प्रवृत्तिर्जानाम्यधर्मं न च मे निवृत्ति: ।
केनापि देवेन ह्रदि स्थितेन यथा नियुक्‍तोऽस्मि तथा करोमि ॥ ५७ ॥
यत्रस्वगुणदोषेण क्षम्यतां मधुसूदन: ॥ अहमेवमहं हंतुं मम दोषो न विद्यते ।
यत्रस्वगुणदोषेण क्षम्यतां मधुसूदन॥ ॥ अहमेवमह हंतुं मम दोषो न विद्यते ॥ ५८ ॥
भृगुरुवाच हतव गोविंदकलौ त्वत्त: शताधिकम् ।
ददात्युच्चारणान्मुक्तिं विना अष्टांगयोगत: ॥ ५९ ॥
लोमहर्षण उवाच ॥
नमामि नारायण पादपंकजं करोमि नारायण पूजनं सदा ।
वदामि नारायणनाम निर्मलं स्मरामि नारायणतत्त्वमव्ययम् ॥ ६० ॥
शौनक उवाच ॥ स्मृत्वा सकलकल्याणभाजन यत्र जायते ।
पुरुषं तमजं नित्यं व्रजामि शरणं हरिम् ॥ ६१ ॥
गर्ग उवाच ॥ नारायणेति मन्त्रोऽस्ति वागस्ति वशवर्तिनी ।
तथापी नरके घोरे पततीत्येतदद्‍भुतम् ॥ ६२ ॥
दालभ्य उवाच ॥ किं तस्य बहुभिर्मंत्रैर्भक्तिर्यस्य जनार्दने ।
नमो नारायणायेति मंत्र: सर्वार्थसाधक: ॥ ६३ ॥
वैशंपायन उवाच ॥ यत्र योगेश्वर: कृष्णो यत्र पार्थो धनुर्धर: ॥
तत्र श्रीर्विजयो भूतिर्ध्रुवा नीतिर्मतिर्मम ॥ ६४ ॥
अंगिरा उवाच । हरिर्हरति पापानि दुष्टचित्तैरपि स्मृत: ।
अनिच्छयाऽपि संस्पृष्टो दहत्येवहि पावक: ॥ ६५ ॥
पराशर उवाच ॥ सकृदच्चरितं येन हरिरित्यक्षरद्वयम् ।
बद्ध: परिकरस्तेन मोक्षाय गमनं प्रति ॥ ६६ ॥
पौलस्त्य उवाच ॥
हे जिह्वे रससारज्ञे सर्वदा मधुरप्रिये ।
नारायणाख्यपीयूषं पिब जिह्वे निरन्तरम् ॥ ६७ ॥
व्यास उवाच । सत्यं सत्यं पुन: सत्यं भुजमुत्थाप्य चोच्यते ।
न वेदाच्च परं शास्त्रं न देव: केशवात्पर: ॥ ६८ ॥
धन्वंतरिरुवाच ॥ अच्युतानंतगोविन्द नामोच्चारणभेषजात् ।
नश्यंति सकला रोगा: सत्यं सत्यं वदाम्यहम् ॥ ६९ ॥
मार्कण्डेय उवाच ॥ सा हानिस्तन्महच्छिद्रं सा चांधजडमूढता ।
यन्मुहूर्तं क्षणं वापि वासुदेवं न चिंतयेत् ॥ ७० ॥
अगस्त्य उवाच ॥ निमिषं निमिषार्धं वा प्राणिनां विष्णुचिंतनम् ।
क्रतुकोटि सहस्राणां ध्यानमेकं विशिष्यते ॥ ७१ ॥
मनसा कर्मणा वाचा ये स्मरंति जनार्दनम् ।
तत्र तत्र कुरु क्षेत्रं प्रयागो नैमिषं वनम् ॥ ७२ ॥
श्रीशुक उवाच ॥ आलोड्य सर्वशास्त्राणि विचार्यैवं पुन: पुन: ।
इदमेकंसुनिष्पन्नं ध्येयो नारायण: सदा ॥ ७३ ॥
श्रीमहादेव उवाच ॥ शरीरं च नवच्छिद्रं व्याधिग्रस्तं कलेवरम् ।
औषधं जाह्नवीतोयं वैद्यो नारायणो हरि: ॥ ७४ ॥
शौनक उवाच ॥ भोजनाच्छादने चिंतां वृथाकुर्वंति वैष्णवा: ॥
योऽसौ विश्वंभरो देव:स भक्तान् किमुपेक्षते ॥ ७५ ॥
एवं ब्रह्मादयो देवा ऋषयश्‍च तपोधना: ।
कीर्तयंति सुरश्रेष्ठं देवं नारायणं विभुम् ॥ ७६ ॥
सनत्कुमार उवाच ॥ यस्य हस्ते गदा चक्रगरुडो यस्य वाहनम् ।
शंख: करतले यस्य स मे विष्णु प्रसीदतु ॥ ७७ ॥
इदं पवित्रमायुष्य पुण्यं पापप्रणाशनम् ।
य: पठेत्प्रातरुत्थाय वैष्णवं स्तोत्रमुत्तमम् ॥ ७८ ॥
सर्वपापविनिर्मुक्तो विष्णुसायुज्यमाप्नुयात् ॥
धर्मार्थकाममोक्षार्थं पाण्डवै: परिकीर्तितम् ॥ ७९ ॥
आकाशात्पतितं तोयं यथा गच्छति सागरम् ।
सर्वदेवनमस्कार: केशवं प्रति गच्छति ॥ ८० ॥
इति पांडवकृतप्रपन्नगीता सम्पूर्णा ।