चौथ

हिन्दी (hindi) WN

   See : चतुर्थी

A dictionary, Marathi and English

   of the whole चौथ, and this was assigned to the पंतसचिव. The remainder, equal to sixty-nine per cent. of the चौथ, termed ऐनमो- कासा, was partitioned, on certain conditions, among the Sirdars. In some districts there was, besides the साहोत्रा a sum equal to three per cent. on the whole चौथ deducted from the मोकासा, and named नाडगौंडा. Very numerous subdivisions of the चौथ have since been made.

Aryabhushan School Dictionary

  f  The fourth lunar day. One-fourth of government-collections obtained by Marathas from other territories
चौथीचा चंद्र पाहणें   To be visited with some accusation or affliction.

मराठी (Marathi) WN

   See : चतुर्थी

महाराष्ट्र शब्दकोश

  स्त्री. १ चतुर्थी तिथि . २ ( कों . ) लोणी वगैरे तोलण्याचें अठ्ठेचाळीस दुदांडी शिवराई पैसेभार वजन . ३ चतुर्थींश ४ चौथाई ; मुसलमानांच्या अमलाखालील प्रांतांतून सरकारी वसुलाच्या एकचतुर्थांश खंडणी मराठे वसूल करीत असत ती . ही खंडणी वसूल केल्यावर मराठे तिची पुढील प्रमाणें वांटणी करीत - चौथाईचा चतुर्थांश राजा स्वत : करितां ठेवीत असे आणि ह्या हिश्शास राजबाबती असें म्हणत . बाकी राहिलेल्या रकमेपैकीं म्हणजे मोलाशापैकीं सर्व चौथाईच्या साहोत्र्या इतकी ( शे . ६ इतकी ) रक्कम पंतसचिवास देत असत . बाकी राहिलेला ( चौथाईचा एकुणसत्तर शंभरांश ) हिस्सा ज्याला ऐनमोकासा म्हणत त्याची विशिष्ट अटीवर सरदार - जहागीरदारांत वांटणी होत असे . यांनीं मराठयांस लढाईच्या वेळीं सैन्य पुरवावयाचें असे . कांहीं प्रांतांत सगळया चौथाईवर शेंकडा तीन इतकी रक्कम वजा घालीत असत . तिला नाडगौडा असें म्हणत . मराठयांचय अमलाखालीं ते प्रांत आल्यावरहि वरीलप्रमाणें चौथाई वसूल करून वर सांगितल्याप्रमाणें तिची वांटणी होत असे . दाव्यांतील ऐवजांतील ( रकमेंतील ) रुपयास चार आण्याइतकी साधारणत : ही रक्कम असे . ६ कामावर भाडोत्री लाविलेल्या नोकरांच्या पगाराच्या रकमेचा चतुर्थांश मुख्य अंमलदारास मिळत असे त्यासही चौथ म्हणत . ७ शिवाय कोर्टांतील बेलीफास प्रोसेस बद्दल दिलेल्या मजूरीचा चतुर्थांश नाझरास मिळत असे त्यासहि चौथ म्हणत . - वि . चतकोर ( भाकरी ). [ सं . चतुर्थ ; प्रा . चउत्थ ] ( वाप्र . ) चौथीचा चंद्र पहाणें , चौथीचा चांद पहाणें - कांहीं तरी आळ , किटाळ येणें ; चतुर्थांचा चंद्र पाहिला असतां चोरीचा आळ येतो असा समज आहे . चौथीचा चांद पाहिलांत याचा हा परिणाम बरें का ? - नामना ८६ .
०कर   कोर - पुस्त्री . ( प्र . ) चतकोर पहा .
०भरणी  स्त्री. १ भाद्रपद वद्यांत ज्या दिवशीं भरणी नक्षत्रीं चंद्र असतो असा ( तृतीयेचा , चतुर्थीचा , पंचमीचा दिवस . २ मागील बारामहिन्यांत मेलेल्या माणसांचें या दिवशीं केलेलें श्राध्द ; भरणी श्राध्द . [ चौथ = चतुर्थी + भरणी = भरणी नक्षत्र ]