|
स्त्री.
न.
जोर ; सामर्थ्य ; शक्ति ; क्षमता . बल पहा .
सामर्थ्य ; जोर ; शक्ति ; कुवत ; क्षमता ( शब्दश : व ल . ). ( समासांत ) तारा - ग्रह - लग्न - गुरु - बल ( चंद्र , तारा इ० ची अनुकूलता ); तसेंच द्रव्य - विद्या - बुद्धि - बाहु - मनुष्य - पुण्य - बल इ० .
बल पहा .
सैन्य पळती बळें समस्तें - मोकर्ण २ . १ . [ सं . बल ] म्ह० जिकडे बळ तिकडे न्याय .
देवतेस अर्पिलेली वस्तु ; बलि . ( क्रि० वाहणें ; लोटणें ; अर्पणें ). देवास माणसाची बळ द्यावी . - विधवाविवाह पृ . १३ . - न . ( बे . ) लक्ष्मी देवतेसाठीं मारलेल्या रेड्याचें शिर गांवाभोंवतीं फिरविणें . [ सं . बलि ]
सैन्य ; फौज ; दळ . त्यावरि दुर्योधन बल पंचविससहस्त्र पाठवी राजा । - मोभीष्म ५ . ११ . [ सं . ]
०कुबल ळ - स्त्री . धोक्याचा व अडचणीचा काळ ; संकटसमय ; परीक्षेची वेळ . कालकल्ला , वेळ अवेळ पहा . - क्रिवि . धोक्याच्या , अडचणीच्या वेळीं . आम्हांस बलकुबल पडल्यास कुमक करावी . - माराचिथोरा ६३ . [ बल = शक्ति + कुबल = अशक्तता ]
०करणें क्रि .
जोरावर येणें ; जुलूम , जबरीचे उपाय योजणें .
०ठा पु. बळ ; शक्ति . - वि . बळकट ; सशक्त ; बलाढ्य .
सर्व शक्ति लावणें , लागू करणें .
०दर्प पु. शक्तीचा गर्व . [ सं . ]
०धरणें क्रि . नेट धरणें ; दम धरणें ; शक्ति मिळविणें .
०वत्तर बलोत्तर - वि . अतिशय बळकट ; मजबूत ; समर्थ ; शक्त ; बलाढ्य ( मनुष्य , विशेषत : दैव , वेळ , परिस्थिति , घडलेली गोष्ट ). [ सं . बलवत + तर ]
०वान वन्त - वि . बळकट ; सशक्त . [ सं . ]
०बांधणें क्रि .
नेट धरणें .
०हा पु. इंद्र ; बल दैत्याचा हननकर्ता . कलहाकरितां मजसी भंगचि पावेल सामरहि बलहा । - मोद्रोण १२ . ८९ . [ सं . ]
०क्षय क्षयवात - पु . शक्तिपात करणार्या वातविकाराचा क्षोभ . [ सं . ] बलाढ्य बळाढ्य - वि . बलवान ; सशक्त . [ सं . ] बलात्कार बळात्कार - पु जुलूम , जबरी ; जबरदस्ती . [ सं . ] बलाबल - न .
कमर बांधणें ; तोंड देण्यास , यत्न करण्यास तयार होणें ; शक्ति कमाविणें बळाचा - वि .
बळकट .
अन्योन्य शक्तता व अशक्तता ; बळाची तुलना ( वादी पक्षांची , विधिनिषेध पक्षांची , वादग्रस्त गोष्टीच्या अनुकूल - प्रतिकूल कारणांची ). हे दोन पक्ष आहेत त्यांत बलाबल पाहून सबल पक्ष असेल तो घ्या .
दुसर्याचा जोर असणारें ( बुद्धिबळ ) बळास येणें - क्रि . जुलूम करण्यास आरंभ करणें ; हमरीतुमरीवर येणें . सामाशब्द -
शक्ति ; उपाय ; साधन . जे कांहीं करणें तें बलाबल पाहून करावें .
सामर्थ्य ; आंगची शक्ति , उत्कृष्टता ( वस्तूंतील , मनुष्यांतील ). [ सं . बल + अबल ] बलाय , बलायकी - स्त्री . ( गो . ) बल ; आरोग्य . बलियाड - वि . बलिष्ठ . जे कीं बलियाडे सुभट । - गीता १ . ४९८ . बलिष्ठ - वि . प्रबल ; अतिशय बळकट . [ सं . ] बलि , ळी - वि . सशक्त ; बलवान ; पराक्रमी . [ सं . ] बलीकटु - वि . बळकट . आमचा वैरी बलीकटु . - पंच ३ . १ .
०कट वि.
मजबूत ; दृढ .
जोराचा ; झपाट्याचा ( पाऊस ).
भयंकर ; घोर . धावे कुरुपति तेव्हां राया ! संग्राम होय बळकट कीं । - मोशल्य ३ . ११ . - क्रिवि .
झपाट्यानें ; पूर्णपणें ; अतिशय . मी बळकट जेवलों . २ घट्ट ; पक्का . हा सांधा बळकट बसला . [ सं . बल + का . कट्टु ]
०कटी स्त्री.
सामर्थ्य ; शक्ति .
दृढता ; जोर ; टिकाऊपणा ; मजबुती ; सहन , प्रतिबंध करण्याची शक्ति ( मनुष्याची , वस्तूंची ).
०कटून क्रिवि . घट्टपणें ; गच्च ; आवळून . ( क्रि० धरणें ; बांधणें ).
०कुबळ न. बलकुबल पहा .
०गंड वि. दांडगा .
०गाढा पु. बलिष्ठ ; बलाढ्य . एक शत बळगाढे । - मुआदि २३ . ९९ .
०गें न. ( गो . ) पाठबळ ; शक्ति .
०जोरी जबरी - स्त्री .
बलात्कार
जुलूम ; दांडगाई .
( कायदा ) कोणा मनुष्यास गति येण्यास , बदलण्यास किंवा बंद होण्यास अंगबळानें कारण होणें ; ( इं . ) फोर्स .
०ताड पु. नर जातीचें ताडाचें झाड .
०त्कार पु. ( प्र . ) बलात्कार . बळत्कार राया करावा सितेला । - राक १ . १५ . [ सं . बलात्कार ]
०दर्प पु. सामर्थ्याचा , शक्तीचा गर्व . येका सुटला चलकंप । गेला बळदर्प गळोनि । [ सं . ]
०पोंची स्त्री. हाताची शक्ति .
०बंड वि. दांडगा . [ प्रा . ]
०भद्र भद्र्या बळिभद्र बळीभद्र - पु .
कृष्णाचा वडील भाऊ ; बळिराम .
( ल . ) मजबूत मनुष्य .
शिवाचा एक गण . केली गर्जना बळिभद्रें । - एरुस्व ५ . ३९ . - वि . ( ल . ) कपाळकरंटा ; कुलक्षणी . स्वप्नीचा अनुग्रह गुरु केला शुद्र । तोही बळिभद्र ज्ञानहीन । - ब ४६ . [ सं . बलभद्र ]
०मस्त वि. शरीरबळाच्या गर्वानें फुगलेला .
०मस्ती स्त्री. शक्तीचा गर्व ; मद .
०मोड पुस्त्री . ( प्राणी , वनस्पति , रोग इ० इ० कांच्या ) शक्तीचा र्हास . चांगलें झाड वाढत होतें पण गुरानें तोंड लावल्यापासून त्याची बळमोड झाली . - वि . कमजोर झालेला ; र्हास झालेला .
०लिक स्त्री. ( कों . ) अशक्तता व आजार . ऐकु मनुक्शु एकुणचाळीस वरुसे वेळी बळलिके पडुनु रेंगत होता . - ख्रिपु २ . २७ .
०वणें क्रि . बळकावणें . [ प्रा . ]
०वंत वान - वि बळकट ; बलाढ्य ; शक्तिमान ; समर्थ . [ सं . ] वत्तर - वि . बलवत्तर पहा . बलाढ्य बळात्कार बळाबळ बळिष्ठ - बलाढ्य इ० पहा . बळाधिक - वि . ( गो . ) बळवंत ; बलिष्ठ . बळार्थ - पु . पराक्रम ; बळाचें काम . वयसा तरी येतुले . वरी । एर्हवीं बळाचा बळार्थ करी । - ज्ञा ६ . २६१ . बळावणें - अक्रि .
बळकट , जोरदार होत जाणें ; जोरानें , झपाट्यानें , जोमानें , अतिशयानें वाढत जाणें .
सक्रि . बळकट करणें . दाटुनि कीं हो ! बळाविला बंध । - मोशल्य ३ . १७ . बळकावणें - अक्रि . शक्तीनें , बळानें वाढणें . बळावणें पहा . बळकाविणें , बळकावणें , बळकविणें - सक्रि . बलात्कारानें , अन्यायानें ताबा घेणें ; उपटणें ; अन्यायानें वहिवाटणें ; दाबून ठेवणें . [ बळ ] बळावळ - स्त्री . विपुलता ; जोर ; शक्ति ( माणसें , पैसा , सैन्य इ० ची ).
|