साईसच्चरित - अध्याय २३ वा

॥ श्रीगणेशाय नम: ॥ श्रीसरस्वत्यै नम: ॥ श्रीगुरुभ्यो नम: ॥ श्रीकुलदेवतायै नम: ॥ श्रीसीतारामचंद्राभ्यां नम: ॥ श्रीसद्नुरुसाईनाथाय नम: ॥
हा जीव वस्तुत: त्रिगुणातीत । परी होऊनि मायाविमोहित । सच्चिदानंदस्वरूप विसरत । देह मानीत आपणा ॥१॥
मग त्या देहाचिया अभिमानें । ‘मी कर्ता मी भोक्त’ माने । त्रस्त होई अनर्थपरंपरेनें । मार्ग नेणे सुटकेचा ॥२॥
गुरुपदीं सप्रेम भक्तियोग । हाच एक अनर्थोपशममार्ग । महानाटकी साई श्रीरंग । भक्तां रंगवी निजरंगीं ॥३॥
आम्ही तयांस मानूं अवतारी । कारण लक्षणें तींच कीं सारीं । परी ‘मी बंदा अल्लाचिया पदरीं’ । स्वयें येपरी वदत ते ॥४॥
जरी स्वयें अवतार । दावी पूर्ण लोकाचार । शुद्ध वर्णाश्रम आचार । योग्य प्रचार चालवी ॥५॥
कधीं कोणाची बरोबरी । करीन करवी कवण्याही परी । पाही जो विश्वंभर चराचरीं । तयासीं हारीच साजिरी ॥६॥
न कोणाची अवगणना । कोणासही तुच्छ लेखीना । भूतमात्रीं नारायणा । चैतन्यघना पाही तो ॥७॥
कधीं न म्हणवीत ‘अनल हक्क’ । मी एक परमेश्वराचा पाईक । गरीब मी ‘यादेहक्क’ । ‘अल्लामालीक’ जप नित्य ॥८॥
कोणा संताची काय जाती । कैसे वर्तती काय खाती । एणें न आकळे तयांची स्थिति  । ती तों यापरती सर्वदा ॥९॥
व्हावया जड जीवोद्धार । परोपकारी संतावतार । होती पहा सृष्टीवर । हीच सर्वेश्वरकृपा ॥१०॥
असेल जरी पुण्य गांठीं  । तरीच उदेजेल आवड पोटीं । ऐकावया संतांच्या गोष्टी । सुखसंतुष्टी पावावया ॥११॥
एकदां एक योगाभ्यासी । सवें घेऊनि चांदोरकरांसी । ठाकले येऊन मशिदीसी । दर्शनासी बाबांच्या ॥१२॥
पातंजलादि योगशास्त्र  । होतें अभ्यासिलें साग्र । अनुभव पाहूं जातां विचित्र  । साधे न क्षणमात्र समाधी ॥१३॥
महाराज साई योगीश्वर । होईल जरी कृपा मजवर । शंका माझ्या होतील दूर । समाधी निर्धार होईल ॥१४॥
ऐसा धरूनि पोटीं हेत । साईंचें जों दर्शन घेत । तों ते बैसले होते खात । पलांडूसमवेत भाकर ॥१५॥
धरिली पाहोनि सन्मुख मुखा । शिळी भाकर कांदा सुका । हे काय वारिती माझ्या शंका । प्रबळ आशंका उद्भवली ॥१६॥
विकल्प उठला त्यांचे मनीं । साईमहाराज अंतर्ज्ञानी । म्हणती “नाना, कांदा ज्यां पचनीं । पडे तयांनींच खावा तो ॥१७॥
पचविण्याचा जोम व्हावा । तयानें कांदा खुशाल खावा” । ऐकून चरकला योगी जीवा । शरण सद्भावा तो गेला ॥१८॥
असो पुढें ते योगाभ्यासी । बाबा येऊन बैसतां गादीसी । निर्विकल्प अंत:करणासीं । बाबांपासीं बैसले ॥१९॥
पुसते झाले सावधान । पावोनि शंक - समाधान । लाहोनि उदी आशीर्वचन । प्रसन्नमन परतले ॥२०॥
ऐशाच आणिक बहुत कथा । भक्तिभावार्थे श्रवण करितां । दु:खमोहादि अनर्थोपशमता । भक्त सत्वरता पावती ॥२१॥
असेना अल्प जलाशय । दुगधियुक्तही अतिशय । तेंच कीं सौख्य निरतिशय । मानी नि:संशय सूकर ॥२२॥
जीवाशुकाची एकचि परी । एक देहीं दुजा पंजरीं । मुकला शुक स्वातंत्र्या तरी । मानी ती बरी परंत्रता ॥२३॥
कूपमंडूकसम हा शुक । पंजरीं त्याचें सर्व सुख । जाणे न स्वातंत्र्याचें कौतुक । जीवही कामुक तैसाच ॥२४॥
काय मौजेचा माझा पिंजरा । सुवर्णदांडीच्या येरझारा ॥ उलट टांगलों तरी मी बरा । पाय न जराही सुटावा ॥२५॥
बाहेर मग या सुखा आंचवणें । नाहीं मग डाळिंबाचे दाणे । नाहीं या गोड मिरचीचें खाणें । स्वसुखा नागवणें स्वयेंच ॥२६॥
परी येतां शुकाची घटी । भेटे तयास अघटित घटी । मारी तयास प्रेमें थापटी । घाली द्दष्टींत अंजन ॥२७॥
त्या थापटीच्या शक्तिपातें । निसटला उघडिलीं नेत्रपातें । विहरूं लागला पक्षवातें । कोण मग त्यातें आवरी ॥२८॥
जग अफाट तया उघडलें । यथेच्छ डाळिंबी पेरूचे मळे । गगन स्वच्छंद विहारा मोकळें । स्वातंत्र्यसोहळे मग भोगी ॥२९॥
तैसीच या जीवाची स्थिति । ईश्वरानुग्रह गुरुप्राप्ति । उभयलाभें बंधनमुक्ति । स्वातंत्र्यमुक्ती अनुभवी ॥३०॥
आतां होऊनि अवधानशीळ । भाविक श्रोतां तुम्ही सकळ । शुद्ध प्रेमाची कथा रसाळ । परिसाल काय क्षणभर ॥३१॥
गताध्यायीं चमत्कार । देऊनि शामा बरोबर । चिथळीचिया दौर्‍यावर । बाबा मिरीकर पाठवीत ॥३२॥
साई जाणोनि अनागतज्ञान । लांबबावापासून विन्घ । केलें मिरीकरां सावधान । संकटसूचन वेळींच ॥३३॥
नाहीं केवळ सूचन केलें । निवारणार्थ उपायही योजिले । नको म्हणतां गळीं बांधले । संकटीं रक्षिलें मिरीकरां ॥३४॥
बाबा भक्तकल्याणतत्पर । बाळासाहेब मिरीकर । टाळूनि त्यांचें गंडांतर । अनुभव विचित्र दाविला ॥३५॥
त्याहूनि पहा शामाची स्थिति । सर्पदंश होऊनि अवचिती । जीव जगण्याची आशाही नव्हती । केली निर्मुक्ति बाबांनीं ॥३६॥
तीही एक बाबांची लीला । कथूं आधीं श्रोतयांला । विखार जरी होता डंखला । उपाय केला काय पहा ॥३७॥
साताचिया सुमाराला । हाताचिया करांगळीला । एकाएकीं साप डसला । भाग झाला विषदग्ध ॥३८॥
वेदना असह्य अत्यंत । होऊं पाहे प्राणान्त । माधवराव झाले भयभीत । चिंतायुक्त अंतरीं ॥३९॥
अंग त्यांचें लाल झालें । आप्त स्नेही सर्व मिळाले । बिरोबाकडे चला म्हणाले । संकटीं पडलें जीवित ॥४०॥
निमोणकरही पुढें आले । उदी घेऊन जावें म्हणाले । माधवराव मशिदीं धांवले । काय केलें बाबांनीं ॥४१॥
होतां बाबांची नजरनजर । पहा बाबांचा चमक्तार । शिव्या देऊं लागले अनिवार । नेदीत वर येऊं त्या ॥४२॥
“चढूं नको भटुरडया वर । चढशील तर खबरदार । चल नीघ जा खालीं उतर” केली दीर्घस्वर गर्जना ॥४३॥
अत्यद्भुत बाबा कोपले । आग अकल्पित पाखडिते झाले । माधावराव चकित झाले । किमर्थ ताडिलें कटु वचें ॥४४॥
पाहूनि हा ऐसा प्रकार । माधवराव घाबरले फार । कांहीं एक सुचेना विचार । बैसले हिरमुसले खालींच ॥४५॥
देवही जेव्हां रागास आले । माधवराव अंतरीं भ्याले । वाटले उपायचि सर्व हरले । जेव्हां अव्हेरिलें बाबांनीं ॥४६॥
कोण नाहीं घाबरणार । पाहून वृत्ति खवळली दुर्धर । ऐकून शिव्यागाळ्यांचा भडिमार । प्रसंग भयंकर वाटला ॥४७॥
मशीद माझें माहेरघर । मी साईंचें पोटचें पोर । ऐसें असतां आईच पोरावर । कोपली अनिवार कां आज ॥४८॥
सर्प डंखला हें गार्‍हाणें । मातेवाचून कोठें नेणें । परी तीच जैं लाथे हाणे । केविलवाणें मुख केलें ॥४९॥
बालक जैसें मातेपाशीं । माधवराव तैसे बाबांशीं । असतां नातें हें अहर्निशीं । आजचि कैसी हे स्थिति ॥५०॥
माताच जेव्हां लाथे हाणी । तेव्हां लेंकुरा राखावें कोणीं । जीविताशेवर सोडिलें पाणी । माधवरावांनीं ते समयीं ॥५१॥
कांहीं काळ गेल्यानंतर । बाबा होतां स्थिरस्थावर । माधवरवांनीं केला धीर । जाऊनि वर बैसले ॥५२॥
बाबा म्हणाले “न सोडीं धीर । कांहींही मनीं न करीं  जिकीर । बरें होईल सोडीं फिकीर । दयाळू फकीर सांभाळील ॥५३॥
घरीं जाऊन स्वस्थ बैस । घराबाहेर जाऊं नकोस । राहीं निर्भय निश्चिंत मानस । ठेवीं विश्वास मजवरी” ॥५४॥
मग ते माघारा घरास । पोहोंचण्याचाच अवकाश । बाबा पाठविते झाले तात्यांस । समाचारास निरोपासह ॥५५॥
“निजूं नका त्याला म्हणावें । घरचे घरीं फिरत रहावें । वाटेल तें खुशाल खावें । सांभाळावें हें इतुकें” ॥५६॥
काकासाहेब दीक्षितांस । बाबाही वदले ते निशीस । लहर येईल त्यास रात्रीस । निजावयास देऊं नका ॥५७॥
असो ऐसी सावधगिरी । ठेवितां बाधा पळाली दुरी । जळजळ थोडी राहिली खरी । अंगुलीभीतरीं विषाची ॥५८॥
पुढें तीही बरी झाली । कैसी भयंकर वेळ टळली । ऐसी कनवाळू साईमाउली । कृपा हेलावली भक्तार्थ ॥५९॥
“चढूं नको भटुरडया वर” । ऐसे बाबांचे शब्दप्रहार । ते काय माधवरावांवर । होते प्रेरिले बाबांनीं ॥६०॥
माधवरावांस अनुलक्षून । नव्हतें कीं तें शब्दसंधान । दंशकारक विखारालागून । अनुज्ञापन तें तीव्र ॥६१॥
“चढशील तर खबरदार” । साईमुखींची आज्ञा प्रखर । जागींच विषसंचार स्थिर । रोधिला प्रचार पुढील ॥६२॥
इतुकेंचा झालें नाहीं तर । “चल नीघ जा खालीं उतर” हाच साई पंचाक्षरी मंत्र । उतरवी विखार तात्काळ ॥६३॥
न लागती कांहीं साधनें दुसरीं । लौकिक मंत्री वा पंचाक्षरी । ऐसा साई भक्तकैवारी । संकटें वारी परोपरी ॥६४॥
नाहीं मंत्रावर्तन केलें । नाहीं तांदूळ पाणी भारलें । नाहीं पाण्याचे शिटकाव मारिले । तरीही उतरलें विष कैसें ॥६५॥
काय नव्हे हा चमत्कार । केवळ संतमुखोद्नार । माधवरावांस पडला उतार । कृपेस पार नाहीं या ॥६६॥
आतां गणाध्यायीं सूचित । कथा सुरस आणि अद्भुत । श्रोतां होऊनि दत्तचित्त । ऐकणें साद्यंत ती आतां ॥६७॥
कथा वर्णिली पूर्वाध्यायीं । तियेहून हिची नवलाई । कैसी माव करीत ती साई । श्रोतियां जाईल अनुवादिली ॥६८॥
परिसतां हीं कथानकें सुरसें । वठतील गुरुवचनाचे ठसे । कर्माकर्म विकर्म निरसे । श्रद्धा बैसे गुरुपायीं ॥६९॥
सोप्यांतला सोपा उपाय । ह्रदयीं स्मरावे साईंचे पाय । हाचि एक तरणोपाय । माया जाय निरसोनि ॥७०॥
संसारभय बहु उदंड । मायासमुद्भूत हें बंड । कथाश्रवणें होईल दुखंड । जोडेल अखंड आनंद ॥७१॥
एकदां शिरडींत महामारी । येतां ग्रामस्थ भयभीत अंतरीं । दवंडी पिटिली एकविचारीं । रहदारी सारी बंद केली ॥७२॥
महामारीचा मोठा दरारा । ग्रामस्थांनीं घेतला भेदरा । परस्थांचा घेती न वारा । व्यवसाय सारा ठेला कीं ॥७३॥
मरी जोंबरी चाले गांवांत । कोणी न करावा बकर्‍याचा घात । गाडी न येऊं द्यावी शिवेंत । नेमें समस्त वर्तावें ॥७४॥
ग्रामस्थांचा हा देवभोळेपणा । बबांच्या मुळीं नावडे मना । तयांच्या मतें याकुकल्पना । अडाणीपणा लोकांचा ॥७५॥
त्यांनीं तिकडे करावें नियमन । बाबांनीं वरी घालावें विरजण । कैसें कैसें तें करावें श्रवण । सादर मन होउनी ॥७६॥
ग्रामपंचांचा हा निर्धार । ग्रामस्थ पाळिती साचार । दंड देणें हाच परिहार । नियम लवभार भंगे जों ॥७७॥
बाबांस नाहीं दंडाचें भय । ते सदा सर्वदा निर्भय । लावोनियां  हरिचरणीं लय । सदैव दुर्जय कळिकाळा ॥७८॥
एकदां एक परगांवचें गाडें । भरलीं जयांत जळाऊ लाकडें । वेशींत येतां पडे सांकडें । जनातें वांकडें लागलें ॥७९॥
लाकडांची तेथें दुर्मिळता । जाणीव ही ग्रामस्थांचे चित्ता । परी नियमोल्लंघन  अनुचितता । तेणें दुश्चित्तता सकळिकां ॥८०॥
गाडीवाल्यावरी ते फिरले । गाडी तयाची परतवूं लागले । हें वर्तमान बाबांस कळलें । येऊनि थडकळे ते स्थाना ॥८१॥
स्वयें राहिले गाडीपुढें । गाडीवाल्यासी धीर चढे । ग्रामस्थांचा दुराग्रह मोडे । घातलें गाडें वेशींत ॥८२॥
तेथूनि तें मंडपद्वारीं । आणवूनि रिचविलें मंडपाभीतरीं । चकारशब्द मुखाबाहेरी ।  कोणीच्या परी निघेना ॥८३॥
ग्रीष्म शरद्‌ वा हेमंत । ऋतु असो वर्षा वा वसंत  । अष्टौप्रहर मशिदींत । धुनी तेवत बाबांची ॥८४॥
काय बाबांचा निर्धार विचित्र । अग्निहोत्र्याचें अग्निहोत्र । तैशी प्रज्वलित अहोरात्र । धुनी ती पवित्र बाबांची ॥८५॥
केवळ या धुनीप्रीत्यर्थ । मोळ्या फाटयाच्या विकत घेत । बाबा समोर मंडपांत । ढीग रिचवीत भिंतीशीं ॥८६॥
साधून बाजारचि वेळा । बाबांनीं करावीं लांकडें गोळा । तयावरीही शेजारियांचा डोळा । स्वार्थासी भोळा दुर्लभ ॥८७॥
बाबा नाहीं चुलीस फाटें । फाटयाविना चूल न पेटे । ऐसें कथिती जें खोटेंनाटें । फाटयांत वांटे तयांचेही ॥८८॥
स्वार्थी जन जात्याच द्वाड । सभामंडपा नाहीं कवाड । तेणें तयांसी फावे सवड । गरजू लबाड सारिखे ॥८९॥
बाबा अत्यंत परोपकारी । काय वर्णावी तयांची थोरी । दिसाया उग्र बाह्यात्कारीं । परी अंतरीं अति सौम्य ॥९०॥
अगाध तयांचें महिमान । वाणी होऊनि निरभिमान । करील तच्चरणाभिवंदन । तरीच अवगाहन करील ॥९१॥
व्यापूनियां स्थिर चर । उरीं उरला विश्वंभर । विचारूनि हें निरंतर । करीना वैर कुणासीं ॥९२॥
तोच भरलासे सर्व सृष्टीं । दाही दिशां पाठीं पोटीं । कोणाबरीही वक्र द्दष्टी । करितां तो कष्टी होतसे ॥९३॥
अंगीं जरी वैराग्य पूर्ण । स्वयें लोकसंग्रहार्थ आपण । करी प्रापंचिकाचें आचरण । द्यावया शिकवण आश्रितां ॥९४॥
काय या महाम्याची लीनता । ऐकतां वाटेल आश्चर्य चित्ता । दिसून येईल भक्तप्रेमळता । अवतारसार्थकता तयांची ॥९५॥
अतुल दिणवत्सलता पोटीं । सानपणाची आवड मोठी । प्रत्यंतरास कोटयनुकोटी । येतील गोष्टी सांगावया ॥९६॥
कधीं ना उपास वा तापास । हठयोगाचाही सायास । कधीं न रसासक्तीची आस । अल्पाहारास सेवीतसे ॥९७॥
जाऊनियां नियमित घरीं । मागे ओली कोरडी भाकरी । हीच भिक्षा नित्य मधुकरी । कोड न करी जिव्हेचें ॥९८॥
पुरवी न रसनेचे लाड । मिष्टान्नाची धरी  होड । प्राप्ताप्राप्त धडगोड । त्यांतचि गोड मानी तो ॥९९॥
ऐसेपरी प्राणधारण । करून करी शरीररक्षण । कीं तें ज्ञान मोक्षसाधन । निरभिमान सर्वदा ॥१००॥
निजशांति जयाचें भूषण । कासया त्या माळामंडण । नलगे चंदनविभूतिचर्चन । ब्रम्हा पूर्ण श्रीसाई ॥१०१॥
बोधदायक अति पावन । भक्तिप्राधान्य हें आख्यान । श्रवण करिती जे सावधान । विरेल भवभान तयांचें ॥१०२॥
जंब जंव भावार्थी श्रोता जोडे । तंव तंव साईंचें भांडार उघडे । कुतर्का क्लिष्टा न हें आलोडे । भोक्ते भाबडे सप्रेम ॥१०३॥
आतां पुढील कथानुसंधान । श्रोतां परिसिल्या एकाग्रमन । आणील प्रेमाचें स्फुरण । आनंदजीवन नयनांतें ॥१०४॥
काय बाबांची चातुर्यरीति । काय तयांची युक्ति प्रयुक्ती । हें वर्म जाणिजे सद्भक्तीं । वक्तोवक्तीं अनुभव ॥१०५॥
हें साईचरित्र पीयूषपान । आदरें करा दत्तावधान । गुरुचरणीं लावूनि मन । कथानुसंधान लक्षावें ॥१०६॥
ही कथा अपूर्व रससोई । सेवितां श्रोतां न करणें घाई । पदार्थापदार्थाची अपूर्वाई । चाखावी नवलाई यथेष्ट ॥१०७॥
आतां पुरे गाडीची कथा । त्याहूनि विलक्षण बोकडाची वार्ता । आश्चर्य वाटेल श्रोतियां चित्ता । गुरुभक्तां आनंद ॥१०८॥
एकदां एक वर्तलें कौतुक । कोणींसा आणिला बोकड एक । आसन्नमरण दुर्बल देख । आले लोक पहावया ॥१०९॥
जया न कोणी मालक वाली । तया सांभाळी साई माउली । सडलीं पडलीं आणि कावलीं । तीं विसावलीं मशिदींत ॥११०॥
मग तेथेंच तयेवेळीं । बडेबाबा होते जवळी । बाबा म्हणती दे त्या बळी । निर्दाळीं एका प्रहारें ॥१११॥
बडेबाबांची काय महती । बसाया स्थान उजवे हातीं । बडेबाबांनीं ओढिल्यावरती । चिलीम सेविती मग बाबा ॥११२॥
ज्या बडेबाबांवांचून । हालत नसे बाबांचें पान । ज्यानें न करितां ग्रास सेवन । न चाले जेवण बाबांना ॥११३॥
एकदां दिपवाळीसारखा सण । ताटें पव्कान्नें वाढिलीं पूर्ण । पंगत होतां निजस्थानापन्न । गेले रुसोन बडेबाबा ॥११४॥
बडेबाबा नसतां पंक्तीं । साईबाबा अन्न न सेविती । आणि साईबाबाच जंव ग्रास न घेती । इतर जेविती कैसेनी ॥११५॥
तेणें सर्व खोळंबले  । बडेबाबांस शोधून आणिलें । मग जेव्हां पंक्तीस बैसविलें । अन्न सेविलें बाबांनीं ॥११६॥
आतां सोडून वर्तमान कथा । बडेबाबांची दिग्दर्शनवार्ता । परिसवावी वाटे श्रोतां । आडकथा ही न गणावी ॥११७॥
बडेबाबा बाबांचे अतिथी । सभामंडपीं जेवणवक्तीं । वाट पाहात खालीं बैसती । कान लाविती हांकेला ॥११८॥
दोन बाजूंस दोन पंक्ति । मध्यभागीं बाबा विराजती । बडे बाबांची जागा रिती । वामहस्तीं बाबांचे ॥११९॥
नैवेद्य सकळ ताटांत पडतां । तीं ताटें पंक्तींत मांडतां । जेवणार निजस्थानीं बैसतां । समय येतां भोजनाचा ॥१२०॥
बाबा मग परम आदरें । स्वयें पुकारितां तारस्वरें । ‘बडे मिया’ म्हणतां त्वरें । नमनपुर:सर वर येती ॥१२१॥
अन्नावरी जो निष्कारण रुसला । तयाचा तो आदर कसला । जेणें अन्नाचा अपमान केला । तयाचा सन्मान कां इतुका ॥१२२॥
तरी हेही लोकसंग्रहरीती । बाबा स्वयें आचरून दाविती । पंक्तीस घेतल्यावांचून अतिथी । अन्न सेविती अयुक्त तें ॥१२३॥
ही जी गृह्स्थ - क्रममर्यादा । बाबा न उल्लंघिती कदा । जेणें टळतील भक्तांच्या आपदा । आचरती सदा स्वयेंही ॥१२४॥
अतिथिपूजनें इष्टप्राप्ति । तेणें होय अनिष्टनिवृत्ति । तैसें न करितां प्रत्यवाय विश्चिती । म्हणोनि पूजिती शिष्ट तयां ॥१२५॥
अतिथि रहातां अशनविहीन । पशु - पुत्र - धन - धान्य - विनाशन । अतिथीस पड्तां उपोषण। आमंत्रण तें अनर्था ॥१२६॥
तयांस प्रत्यहीं साईसमर्थ । रुपये पन्नास दक्षिणा देत । तयांस बोळवीत पाउलें एकशत । बाबा जात स्वयें कीं ॥१२७॥
त्या बडेबाबांवर जेव्हां आली । त्या बोकडाची प्रथम पाळी । ‘कैसा बे काटना इसकू खाली’ । सबब निघाली मुखावाटे ॥१२८॥
माधवराव होते तेथें । बाबा आज्ञापिती तयांतें । शामा तूं तरी आण जा सुरीतें । कापूं बोकडातें जा आतां ॥१२९॥
माधवराव भक्त निधडे । राधाकृष्णाबाईकडे । जाऊनि आणिला सुरा तिकडे । ठेविती पुढें बाबांचे ॥१३०॥
जरी तो सुरा आणावयास । माधवरावांस पडले सायास । सुरीवजा पाहूनि तयास । येईना मनास बाबांच्या ॥१३१॥
इतुक्यांत ये वार्तेची कुणकूण । राधाकृष्णोच्या कानीं पडून । सुरा माघारा घेतला मागवून । दया उपजून अंतरीं ॥१३२॥
मग माधवराव झाले जाते । आणीक सुरा आणावयातें । ते तिकडेच वाडयांत जाहले बैसते । कीं न घडो हस्तें ती हत्या ॥१३३॥
मग काकांचें पहावया मानस । बाबा तंव आज्ञापिती तयांस । जा तूं सुरा आण कापावयास । निर्मुक्तसायास करीं त्या ॥१३४॥
कामा बावनकसी सुवर्ण । बाबांस जरी ठावें पूर्ण । तथापि तें ताविल्यावांचून । निवती न नयन जनांचे ॥१३५॥
तें चोख आहे कीं हिणकस । परीक्षा न करितां जन चौकस । घेती न लावितां सुलाख वा कानस । धरिती न विश्वास बोलाचा ॥१३६॥
लाधाया हिर्‍यास निजवैभव । सोसूं लागती घणाचे घाव । फुकाची न देवकळा गौरव । टाकीचे घाव न साहतां ॥१३७॥
काका जरी गळ्यांतील ताईत । इतरांस कैसी यावी प्रचीत । हिराही बांधोनि सूत । पारखी अग्नींत टाकिती ॥१३८॥
संतवचनीं धरितां विकल्प । अयशस्वी तयाचे संकल्प । नि:सत्त्व निष्फळ वाग्जल्प । परमार्थ अल्पही साधेना ॥१३९॥
वंद्य मानी जो गुरुवचनार्थ । सफल तयाचा स्वार्थ परमार्थ । देखे जो दोष कुटिलता तेथ । अध:पात पावे तो ॥१४०॥
गुरुसेवेसी जो तत्पर ॥ गुर्वाज्ञेचाच ज्या आदर । इष्टानिष्टतेचा सर्व विचार । गुरुशिरावर तो ठेवी ॥१४१॥
गुर्वाज्ञेचा तो किंकर । स्वतंत्र नाहीं तया विचर । नित्य गुरुवचनपालनपर । सारासार देखेना ॥१४२॥
चित्त साईनामस्मरणीं । द्दष्टि साईसमर्थचरणीं । वृत्ति साईध्यानधारणीं । देह कारणीं साईंच्या ॥१४३॥
आज्ञापन आज्ञापालन । उभयांत जातां एक क्षण । तोही विलंब न होई सहन । हें विलक्षण विंदान ॥१४४॥
दीक्षित विशुद्धसत्त्वधीरु । निश्चयाचे महामेरू । बोकड जीवें केवीं मारूं । विचारू ज्यां शिवेना ॥१४५॥
निरपराध बोकड मरेल । आत्मा तयाचा तळतळेल । स्वच्छ निजयशही मळेल । आतळेल पाप महा ॥१४६॥
हा विचार नाहींच तेथें । आज्ञाभंग - पाप जेथें । आज्ञापरिपालन अवलंबितें । तयापरतें पुण्य ना ॥१४७॥
गुर्वाज्ञा जया प्रमाण । तया विलक्षण  चढे स्फुरण । सहज कोमल अंत:करण । घेऊं प्राण उद्युक्त ॥१४८॥
मग ते साठयांचे वाडयांत गेले । आज्ञेप्रमाणें शस्त्र आणिलें । बोकड मारावया सिद्ध झाले । नाहीं कचरले तिळमात्र ॥१४९॥
गुर्वाज्ञेचें परिपालन । तेंच वीरश्रीचें स्फुरण । केलें शस्त्राचें आलंबन । अंत:करण द्दढ केलें ॥१५०॥
जन्म निर्मळ ब्राम्हाणवंशा । जन्मादारभ्य व्रत अहिंसा । तयावरी हा प्रसंग ऐसा । हात कैसा वाहील ॥१५१॥
गुर्वाज्ञापालनीं निधडा । केला मनाचा एकदां धडा । परी छाती उडे धडधडा । घाम भडभडा सूटला ॥१५२॥
कायावाचामनें । शब्दप्रहारही जो नेणे । तेणें शस्त्रप्रहार करणें । दुर्घट घटणें तें हेंच ॥१५३॥
गुरुवचना अवमानिती । नाहीं तयांस दुसरी गती । पूर्वपुण्यकर्मा उपहती । जाहली निश्चिती तयांच्या ॥१५४॥
गुर्वनुज्ञा - परिपाळण । हेंचि भूषणांमाजी भूषण । हीच सच्छिष्याची खूण । आज्ञोल्लंघन महत्पाप ॥१५५॥
गुर्वाज्ञेचें एक क्षण । जाऊं न देतां करावें पालन । विचारी चांचरी तो करंटा जाण । विषाणहीन नरपशु ॥१५६॥
तेथें न पाहणें मुहूर्त । शुभाशुभ वा तृर्तातूर्त । तात्काळ आज्ञा मानी तो धूर्त । दीर्घसूत्री दुर्भागी ॥१५७॥
मग कास घालुनी एके हातीं । दुजिजानें शस्त्र सांवरिती । अस्तन्या सारीत येती । अजा होती ते स्थानीं ॥१५८॥
आश्चर्य करिती ग्रामस्थ लोक । हें काय कृत्य अलौकिक । काकांचे मनाची ती कोंवळीक । मावळली कीं कैसेनी ॥१५९॥
मुसलमान मांसाहारी । तया चडफडत्या अजावरी । फकीरबाबा शस्त्र न धरी । तेथें तयारी काकांची ॥१६०॥
वज्राहूनही कोठर । कुसुमाहूनिही कोमलतर । म्हणती असती जे लोकोत्तर । तयांचें अंतर तें खरें ॥१६१॥
मग घट्ट धरोनि सुरा हातें । उंच करोनियां निजकरातें । म्हणती मारूंच का बाबा यातें । एकदां मातें वदा कीं ॥१६२॥
आर्तत्राणार्थ शस्त्रधारण । तेणेंच निरपराध अजहनन । परी गुरुसेवेसी विकिला प्राण । म्हणोन अनमान जीवाला ॥१६३॥
मारूं जातां घाई घाई । कृपा उपजली तयां ह्रदयीं । सुरा चांचरे मागें जाई । हस्त न होई पुढारा ॥१६४॥
‘हूं मार आतां काय बघसी’ । परिसूनि अखेरची आज्ञा ऐसी । प्रहार करावया आवेशीं । अर्धवर्तुळेंसीं ते वळले ॥१६५॥
सुर्‍यासहित कर उचलिला । बोकडाचा काळ आला । परी देवचि तयाचा राखणवाला । तात्काळ पावला तयाला ॥१६६॥
आतां हा खास करील घाय  । ऐसें पाहोनि साई माय । अंत पाहूं जातां अपाय । म्हणे “रे जाय राहूं दे ॥१६७॥
हां हां काका होय परता । काय रे तुझी हे निष्ठुरता । ब्राम्हाण होऊनि हिंसा करितां । विचार चित्ता नाहीं का” ॥१६८॥
ऐसें परिसतां टाकिला सुरा । आश्चर्य वाटलें लहानथोरां । जीवदान लाधला बकरा । गुरुभक्ति शिखरा चढविली ॥१६९॥
मग काका सुरा टाकोन । काय वदती द्या अवधान । “बाबा आपुलें अमृतवचन । धर्मशासन तें आम्हां ॥१७०॥
आम्ही नेणूं दुजा धर्म । आम्हां नाहीं लाज शरम । गुरुवचनपालन हेंच वर्म । हाचि अगम आम्हांतें ॥१७१॥
गुर्वाज्ञापरिपालन । हेंचि शिष्याचें सिष्यपण । हेंचि आम्हां निजभूषण । अवज्ञा दूषण सर्वार्थीं ॥१७२॥
होऊं सुखी अथवा कष्टी । परिणामावर नाहीं द्दष्टी । घडेल असेल जैसें अद्दष्टीं । परमेष्ठीला काळजी ॥१७३॥
आम्हां तों एकचि ठावें । आपुलें नाम नित्य आठवावें । स्वरूप नयनीं सांठवावें । आज्ञांकित व्हावें अहर्निशीं ॥१७४॥
हिंसा अहिंसा आम्ही नेणूं । आम्हांसी तारक सद्नुरुचरणू । आज्ञा किमर्थ हें मनीं नाणूं । प्रतिपालनु कर्तव्य ॥१७५॥
गुर्वाज्ञा जेथ स्पष्ट । युक्तायुक्त वा इष्टानिष्ट । हें विचारी तो शिष्य नष्ट । सेवाभ्रष्ट मी समजें ॥१७६॥
गुर्वाज्ञेचें उल्लंघन । तेंच जीवाचें अध:पतन । गुर्वाज्ञा - परिपालन । मुख्य धर्माचरण हें ॥१७७॥
चित्त गुरुपदीं सावधान । राहोत कीं जावोत प्राण । आम्हां गुरूचीच आज्ञा प्रमाण । परिणाम निर्वाण तो जाणे ॥१७८॥
आम्ही नेणों अर्थानर्थ । आम्ही नेणों स्वार्थपरार्थ । जाणूं एक गुरुकार्यार्थ । तोचि परमार्थ आमुतें ॥१७९॥
गुरुवचनाचियापुढें । विधिनिषेध व्यर्थ बापुडे । लक्ष गुरुनिओगकर्तव्याकडे । शिष्याचें सांकडें गुरुमाथां ॥१८०॥
आम्ही आपुल्या आज्ञेचे दास । योग्यायोग्य नाणूं मनास । वेळीं वेंचूं जीवितास । परी गुरुवचनास प्रतिपाळूं” ॥१८१॥
स्वभावें जें दयाभूत । तेंच मन होय पाषाणवत । म्लेंच्छही न जें करूं धजत । ब्राम्हाण सजत करावया ॥१८२॥
वाटेल हें श्रोतियां अवघड । परी हें सद्नुरुघरचें गारुड । व्हा एकदां गुरुवचनारूढ । तात्काळ गूढ उकलेल ॥१८३॥
एकदां त्यांची धरल्या कास । पायीं ठेविल्या पूर्ण विश्वास । मगशिष्याची चिंता तयांस । नलगे सायास कराया ॥१८४॥
सर्वथैव वाहून घ्या पायास । भय नाहीं मग तयास । केवळ तोच तयाचा आत्मविश्वास । परतीरास लाववी ॥१८५॥
त्रिप्रकार शिष्य असती । उत्तम मध्यम अधम वृत्ति । प्रकार प्रत्येकीं अति संकलितीं । अभिव्यक्तीस आणितों ॥१८६॥
न सांगतां अभीष्ट जाणणें । जाणतांच सेवा करूं लगणें । प्रत्यक्ष आज्ञेलागीं न खोळंबणें । जाणें ‘उत्तमशिष्य । तो ॥१८७॥
गुरुनें आज्ञापितां मानणें । अक्षरें अक्षर प्रतिपाळणें । कार्यांतरीं न विलंबणें । जाणें ‘मध्यमशिष्य । तो ॥१८८॥
गुरूनें आज्ञा करीत राहणें । करूं करूं म्हणतचि जाणें । प्रतिपदीं प्रमाद करणें । जाणा ‘अधमशिष्य’ तो ॥१८९॥
परम वैराग्य नाहीं अंतरीं । नित्यानित्यविवेक न करी । कैंची गुरुकृपा तयावरी । जन्मजरी घालविला ॥१९०॥
तरी जो गुरुपदीं निंरतर । इच्छा तयाची पुरवी ईश्वर । निश्चळ निष्काम करी सत्वर । तो परात्पर सोइरा ॥१९१॥
असावें निर्मळ श्रद्धाबळ । वरी प्रज्ञेचें बळ प्रबळ । सबूरीची जोड अढळ । परमार्थ सबळ तयाचा ॥१९२॥
येथें नलगे प्राणनिरोध । अपानोदान यांचा शोध । हठयोग समाधि वा उद्बोध । साधन दुर्बोध तें आम्हां ॥१९३॥
असतां शिष्याची भूमिका तयार । सद्नुरुसिद्धीसी नाहीं उशीर । ते तों सदैव अनुग्रहतत्पर । एकाचि पायावर उभे ॥१९४॥
सगुण-साक्षात्कार-प्रतीति । भक्तमात्र तेच अनुभविती । भाविकांना उपजे भक्ति । पाखंडयुक्ति इतरांना ॥१९५॥
पुढें मग बाबा काकांस वदती । घे हें टमरेल पाण्याचें हातीं । आतां मी ‘हलाल’ करितों निश्चिती । देतों सद्नती तयातें ॥१९६॥
आधींच तो बोकड मरणोन्मुख । तेथेंच आहे तक्या नजीक । फकीरबाबांस विचार एक । समयसूचक आठवला ॥१९७॥
घेतला बाबांचा विचार । बोकड मारावा तक्यावर । येणें मिषें करवितांच स्थलांतर । बोकड देहांतर लाधला ॥१९८॥
बोकडाचा मृत्यु अटळ । जाणून चुकले होते सकळ । परी पाहूनि योग्य वेळ । केला हा खेळ बाबांनीं ॥१९९॥
सद्नुरूसी शरण गेले । सद्नुरुरूपचि ते जहाले । सैंधव सिंधुस्नानार्थ रिघालें । तें काय निघालें बाहेरी ॥२००॥
जीव हा या जगाचा भोक्ता । ईश्वर जगद्भोगप्रदाता । परी सद्नुरु एक मोक्षदाता । निजात्मैक्यता - निधान ॥२०१॥
कृपा उपजलिया पोटीं । सद्नुरु देतील दिव्य द्दष्टी । तेणें मग ही सकल सृष्टी । मावेल दिठीं एकदांचि ॥२०२॥
हेमाड साईपायीं शरण । तेथें वाही देहाभिमान । मनीं म्हणे सावधान । बाबा निरभिमान मज ठेवा ॥२०३॥
आतां पुढील अध्यायद्वयीं । थट्टाविनोदाची रससोई । करीत कैसे महाराज साई । ती नवलाई परियेसा ॥२०४॥
दिसाया विनोद करमणूक । परी ती अत्यंत बोधदायक । अभ्यासील जो भक्त भाविक । परमसुख पावेल ॥२०५॥
स्वस्ति श्रीसंतसज्जनप्रेरिते । भक्तहेमाडपंतविरचिते । श्रीसाईसमर्थसच्चरिते । गुरुभक्तलीलादर्शनं नाम त्रयोविंशतितमोऽध्याय: संपूर्ण: ॥


॥ श्रीसद्गुरुसाईनाथार्पणमस्तु ॥ शुभं भवतु ॥