प्रसंग तिसरा
श्रीवासुदेवाय नम: ॥ आपुले आर्तीचे अंजन । शुद्धसत्वाचे पत्र जाण । बुद्धिबोधे लेखन । वर्णाक्षरीं अक्षर ॥ १ ॥
मनोवेगाचा पैं वारु । त्यावरी बैसविला द्विजवरू । कृष्णापासी सत्वरू । समूळ मूळ पाठविला ॥ २ ॥
माझे पूर्णपुण्ये तूं द्विजवरु । कृष्णप्राप्तीसी मज तूं गुरु । म्हणवोनि केला नमस्कारू । वेगी यदुवीरू आणावया ॥ ३ ॥
स्वामिचरणीं ठेविला माथा । द्वारकेसी जावें जी तत्त्वतां । प्राण वांचवा हो आतां । वेगीं कृष्णनाथा आणावें ॥ ४ ॥
द्विज पावला द्वारका । वैकुंठ कैलासांहूनि अधिका । जेथें निवास जगन्नायका । विश्वव्यापका श्रीकृष्णा ॥ ५ ॥
द्वारकाबाह्यप्रदेशीं । आराम रमवी जीवशिवांसी । वसंत विनवी सदा सुमनेंसी । संताप कोणासी असेना ॥ ६ ॥
प्रेमें विकासलीं कमळें शुद्ध । रुंजी करिता कृष्ण षट्‌पद । ऎकोनि गंधर्व जाहले स्तब्ध । सामवेद मौनावले ॥ ७ ॥
प्रबोध पारवे घुमघुमती । तेणे वागेश्वरी चमके चित्ती । विस्मित जाहला बृहस्पती । आश्चर्य मानिती सुरवर ॥ ८ ॥
डोलतीं पैं द्राक्षांचे घड । मुक्त परिपाके अतिगोड । सकळ कामाचे पुरे कोड । गोडाही गोड ते गोडी ॥ ९ ॥
कोकिळा कृष्णवर्ण कूजती । शब्द नि:शब्द मधुर वृत्ती । तेणें सनकादिक सुख पावती । प्रजापती तटस्थ ॥ १० ॥
मयूर आनंदे नाचत । अप्सरानृत्य तेणें तटस्थ । तांडव विसरले उमाकांत । अतिअद्‌भुत हरिलीला ॥ ११ ॥
शुद्ध हंस द्वारकावासी । मुक्तमोतियें चारा त्यांसी । तें देखोनियां परमहंसी । निजमानसी लाळ घोटी ॥ १२ ॥
शुक पिंगळे अनुवादत । तेणें वेदान्त दचकत । अतिगुह्याचे गुह्यार्थ । पक्षी बोलत द्वारकेचे ॥ १३ ॥
इतर नगरांची उभवणी । तिखणावरी पांचखणी । त्यांहीमाजी अतिदुखणी । द्वारकापट्टणीं तें नाहीं ॥ १४ ॥
द्वारका पाहतां वाडेकोडें । विजू पिळूनि घातले सडे । मुक्त पताका चहूंकडे । मशक त्यांपुढे सत्यलोक ॥ १५ ॥
द्वारकेची नवलपरी । चिंतामणीची चिंता हरी । कल्पतरूची कल्पना वारी । परियेसाची निवारी । जडत्व काळीमा ॥ १६ ॥
दशेचें दैन्य निवडी । अमृताची साल काढी । स्वानंदाची उभवी गुढी । नांदे उघडी द्वारका ॥ १७ ॥
द्वारकेमाजी शुद्ध केणें । दों अक्षरांचें खरें नाणें । जैसें घेणें तैसें देणें । कोणासी उणें असेना ॥ १८ ॥
वैकुंठीचिया वैभवासी । कृष्णें आणिलें द्वारकेसी । देखतां ठक पडलें द्विजासी । ते द्वारका कैसी वर्णावी ॥ १९ ॥
द्विजासी सत्वरता मोठी । नगर न पाहावेचि दृष्टीं । भीतरी पातला उठाउठी । जेथें जगजेठी श्रीकृष्ण ॥ २० ॥
म्हणवुनी द्वारकावर्णन । रहावयाचें हेंचि कारण । द्विजासी देखिला श्रीकृष्ण । विस्मित मन तयांचें ॥ २१ ॥
हेमसिंहासनीं आदिमूर्ती । बैसला असे सहजस्थिती । द्विजासी देखोन श्रीपती । भाव चित्तीं जाणिला ॥ २२ ॥
याचिया आगमनविधी । थोर होईल कार्यसिद्धी । फावली एकांतांची संधी । होय सद्‍बुद्धि ब्राह्मण ॥ २३ ॥
सिंहासनाखालती उडी । घालूनि दोन्हीं कर जोडी । नमन साष्टांगपरवडी । पूजी आवडी द्विजातें ॥ २४ ॥
अमर करिती कृष्णपूजा । तैशियापरी पूजी द्विजा । ब्राह्मणदेव कृष्णराजा । ब्राह्मणपूजा तो जाणे ॥ २५ ॥
ब्राह्मणासी मंगलस्नान । देऊनि पीतांबर सुमन चंदन । सन्निध बैसोनि आपण । दिधलें भोजन यथारुचि ॥ २६ ॥
शय्या घालुनि एकांती । अरळ सुमनांची निगुती । विडिया देऊनि श्रीपती । शयन करविती द्विजातें ॥ २७ ॥
कृष्ण बैसोनियां शेजारी । ब्राह्मणाचे चरण चुरी । येरू म्हणे गा श्रीहरी । करीं धरी कृष्णातें ॥ २८ ॥
ऎकें स्वामी देवाधिदेवा । आम्हीं करावी तुझी सेवा । तूं पूजितोंसी भूदेवा । ब्राह्मण देव म्हणवूनिया ॥ २९ ॥
निजात्मभावें उचितें । ह्रदयीं साहिले लाथेतें । तें हित नव्हेचि आमुतें । विपरीतार्थ फळला असे ॥ ३० ॥
तुझिया पूजा पूज्य जाहलों । तेणें गर्वासी चढिन्नलों । कृष्णसेवेसी नाडलों । थोर वाढलों अभिमानें ॥ ३१ ॥
तूं यज्ञपुरुष नारायण । तुज याज्ञिक नेदिती अन्न । वृक्षा गेलें त्यांचें हवन । कर्मठपण कर्माचें ॥ ३२ ॥
सर्वांभूती भगवद्भावो । नपुजे तंव न भेटे देवो । तैसा मी ब्राह्मण नोहें पाहा हो । जाणसी भावो ह्रदयींचा ॥ ३३ ॥
कृष्णें पुशिलें स्वागत । वृत्ति आहे की निश्चित । चित्तीं चिंता ज्या वर्तत । ते दुश्चित सर्वदा ॥ ३४ ॥
जयाची चिंता निवर्तली । तयाची वृत्ति सुचित जाहली । त्यासीच स्वकर्मे फळलीं । निजात्मफळाचेनि फळें ॥ ३५ ॥
असोनि इंद्राची संपत्ती । तृप्ती नाहीं जयाचे चित्तीं । ते अतिशय दु:खी होती । विटंबिजेती संसारीं ॥ ३६ ॥
असोनिया अकिंचन जयाची वृत्ति समाधान । तेणें अजिता मातें जिंकिले जाण । बंदीजन मी तयाचा ॥ ३७ ॥
सर्वांभूती भगद्भावो । त्यावरी स्वधर्मनिष्ठ भूदेवो । त्याचिया पाऊलापाऊलीं पाहा वो । सर्वांग वोडवीं ॥ ३८ ॥
ऎसिये निष्ठेचे जे ब्राह्मण । ते मज सदा पूज्य जाण । त्यांचे नमस्कारीं मी चरण । वारंवार मस्तकीं ॥ ३९ ॥
कृष्णदर्शनें समाधान । ब्राह्मणासी पडिलें मौन । विसरला कार्याची आठवण । जाणोनि प्रश्न हरि करी ॥ ४० ॥
कोठोनि येणें झालें स्वामी । कवण ग्राम कवण भूमी । तुमचे देशींचा देशस्वामी । प्रजा स्वधर्मी पाळी कीं ॥ ४१ ॥
दुर्गम मार्ग अति संकटीं । क्रमूनि आलेति आमुचे भेटीं । कवण इच्छा आहे पोटीं । ते गुह्य गोष्टी सांगावी ॥ ४२ ॥
आम्ही केवळ ब्राह्मणभक्त । आज्ञा करणें हें उचित । काय अपेक्षित तुमचें चित्त । ते निश्चित मी करीन ॥ ४३ ॥
कवण कार्याचिये विधी । तुम्ही आलेति कृपानिधी । ते झाली कार्यसिद्धी । जाणा त्रिशुद्धी सर्वथा ॥ ४४ ॥
ऎकोनि कृष्णमुखींची गोष्टी । द्विजें बांधिली शकुनगाठी । हर्ष वोसंडला पोटीं । आनंद सृष्टी न समाये ॥ ४५ ॥
म्हणे वैदर्भदेशीचा राजा भीमक । जैसा वैराग्यामाजी विवेक । भागवतधर्मी अतिधार्मिक । शुद्ध सात्त्विक सत्त्वाचा ॥ ४६ ॥
त्याची कन्या चिद्रत्‍न । लावण्य गुणें गुणनिधान । सकळ भूषणांचे भूषण । तें मंडन तिन्हीं लोकी ॥ ४७ ॥
उदार धीर गुणगंभीर । सज्ञान ज्ञानें अतिचतुर । तुझ्या ठायीं अतितत्पर । कलत्रभावें विनटली ॥ ४८ ॥
पित्याने तुम्हांसी दिधली वधू । ऎकुनि हांसिन्नला गोविंदू । हरिखें न सांभाळे स्वानंदू । द्विजासी क्षेम दीधले ॥ ४९ ॥
जें होतें कृष्णाचे पोटीं । तेंचि द्विजें सांगितली गोष्टी । जीवी जीवा पडली मिठी । पाठी थोपटी द्विजाची ॥ ५० ॥
आणिक एक संवादू । तिचा ज्येष्ठ बंधू विरोधू । तेणें शिशुपाळा दिधला शब्दू । लग्न परवा धरिलेंसे ॥ ५१ ॥
येचिविषयीं यदुनायका । आहे भीमकीची पत्रिका । ते वाचूनियां सविवेका । कार्यसिद्धी करावी ॥ ५२ ॥
मग काढिली पत्रिका । कुममंडित सुरेखा । धीर न धरवेचि हरिखा । आवडी देखा चुंबिली ॥ ५३ ॥
पत्रिका देखोनि कृष्णनाथ । श्रवणार्थी आर्तभूत । एका जनार्दनी विनवीत । पत्रिकार्थ परिसावा॥ ५४ ॥
इति श्रीमद‌भागवते महापुराणे दशमस्कंधे हरिवंशसंहितासंमते रुक्मिणीस्वयंवरे पत्रिकावलोकनं नाम तृतीय: प्रसंग: ॥ ३ ॥
॥ श्रीगोपालकृष्णार्पणमस्तु ॥