|
पु. ताडवृक्ष . शाळ ताळ निबिड बन । - वेसीस्व २ . १८ . [ सं . ताल ]
पु. १ संगीत , वाद्य , नृत्य इ० कांच्या गतीचे नियमित कालदर्शक प्रमाण ; ताल . ताल अर्थ १ पहा . ताळ जातो एकेकेडे । - दावि २७१ . २ टाळी वाजविण्याची क्रिया ; टाळी . ३ काशांचे एक वाद्य ; एक प्रकारचा टाळ . खण खण खण खण ताळ उमाळे । - दावि ११२ . ४ हालचाल ; फडफड करणे ; ( कान इ० ) फडफडावणे . पाठी निवृत्तिकर्णताळे । आहाळी ते पूजा विधुळे । - ज्ञा १७ . ७ . ५ ( हिशेब , हकीगत इ० तील ) मेळ ; जुळणी ; एकवाक्यता ; ( बोलणे , वागणे , करणे इ० कांतील ) सुसंबद्धपणा ; विरीधाभाव ; धरबंद ; मेळ ( बहुधा निषेधार्थी प्रयोग ). ऐसे कळो आले मज नारायणा । जागृती स्वपनाअ ताळ नाही । - तुगा ९०६ . ६ ( व्यापक . ) ( पदार्थ , वस्तु , शरीरावय इ० कांचा ) एकजीव ; एकजिनसीपणा ; मिलाफ ; संयोग ; एकत्र टिकाव धरुन राहण्याची शक्ति . ( क्रि० असणे ; धरणे ; टाकणे ; सोडणे ). [ सं . ताल ] ( वाप्र . )
पु. ( घर , इमारत इ० कांचा ) मजला ; ताल . सातव्या ताळी बसणे - १ घराच्या सर्वात वरच्या मजल्यावर बसणे . २ ( ल . ) ऐश्वर्याच्या शिखरावर आरुढ होणे ; ऐषारामांत असणे . [ तल ]
पु. कुलूप . [ सं . ताल ; हिं . ताला . ]
०पडणे ( दोघांत ) बेबनाव होणे ; मतभेद होणे ; खटका उडणे . स्वधर्म भूमीपति हा न सोडी । तो आपली हेकरि हो न मोडी । दोघांमध्ये ताळ पडोन गेले । ये भीमकीचे परि कार्य जाले . । - सारुह ८ . ३५ . [ सं . ताल = कुलूप ; का . ताळ = अडसर ]
०देणे १ एखादा गात असताना त्याचा ठेका धरणे . २ ( ल . ) ( एखाद्याची ) री ओढणे ; त्याला अनुसरणे , मदत करणे . - शर .
०सोडणे मर्यादा ; धरबंद सोडणे ; बेफामपणे वागणे . सामाशब्द -
०तंत
०तंत्र ( क्व . ) ताळातंत्र - पुन . ( भाषण , वर्तन , आचार इ० व्यवहारातील ) मेळ ; मिळतेपणा ; एकवाक्यता ; सुसंगतपणा ; नेम ; परस्परसंगति . [ ताळ + तंत . तंत्र ]
०पत्र न. ताल हे वाद्य ; टाळ . ताळपत्रांचा निर्घोष । गीत गायन करिती सुरस । - मुरंशु ३९ .
०मेळ पु. १ ताळतेत . २ तानमान ; देश , काल इ० काचा सुयोग , अनुसंधान . [ ताळ + मेळ = मिलाफ , जुळणी ]
०विताळ क्रिवि . सुर - बेसूर . - शर .
०वेळ पु. तानमान ; प्रसंग ; परिस्थिति ; काळवेळ . ताळमेळ अर्थ २ पहा . ताळवेळ तानमाने । प्रबंध कवित्व जाडवचने । - दा ११ . ६ . ८ . [ ताळ + वेळ ]
|