|
रूपम् [rūpam] [रूप् क भावे अच् वा [Uṇ.3.28] ]
Form, figure, appearance; विरूपं रूपवन्तं वा पुमानित्येव भुञ्जते [Pt.1.143;] so सुरूप, कुरूप &c.
Form or the quality of colour (one of the 24 guṇas of the Vaiśeṣikas); चर्क्षुर्मात्रग्राह्यजातिमान् गुणो रूपम् Tarka K; (it is of six kinds: शुक्ल, कृष्ण, पीत, रक्त, हरित, कपिल, or of seven, if चित्र be added).
Any visible object or thing.
A handsome form or figure, beautiful form, beauty, elegance, grace; मानुषीषु कथं वा स्यादस्य रूपस्य संभवः [Ś.1.25;] विद्या नाम नरस्य रूपमधिकम् [Bh.2.2;] रूपं जरा हन्ति &c.
Natural state or condition, nature, property, characteristic, essence; circumstances (opp. to 'time' and 'place'); देशं रूपं च कालं च व्यवहारविधौ स्थितः [Ms.8.45.]
Mode, manner.
A sign, feature.
Kind, sort, species.
An image, a reflected image.
Similitude, resemblance.
Specimen, type, pattern.
An inflected form, the form of a noun or a verb derived from inflection (declension or conjugation).
The number one, an arithmetical unit.
An integer.
A drama, play; see रूपक.
Acquiring familiarity with any book by learning it by heart or by frequent recitation.
Cattle.
A sound, a word.
A known quantity.
A beast.
A verse.
A name.
The white colour.
A particular coin (as a rupee); कस्यचिद् गृहे चोरयित्वा रूपाभिग्राहितो बद्धः [Dk.2.4.]
Silver; मसारगल्वर्कसुवर्णरूपैः [Mb.7.16.54.] (रूप is frequently used at the end of comp. in the sense of 'formed or composed of', 'consisting of', 'in the form of', 'namely'; having the appearance or colour of', तपो- रूपं धनम्; धर्मरूपः सखा &c.). -m.
-पः a deer. -Comp.
-अधिबोधः the perception of form or colour of any object by the senses.
-अक्षिग्राहित a. a. caught in the act, caught red-handed.
-अस्त्रः Cupid.
-आजीवा, -जीवना a harlot, prostitute, courtezan; रूपाजीवाश्च वादिन्यो वणिजश्च महाधनाः Rām; रूपाजीवाः स्नानप्रघर्षशुद्धशरीराः [Kau.A.1.2.] -आवली a list or series of variations of grammatical forms.
-आश्रय a. a. exceedingly beautiful; त्वष्टा रूपाश्रयं रथम् [Bhāg.4.15.17.]
-इन्द्रियम् the organ which perceives form and colour, the eye.
-उच्चयः a collection of lovely forms; रूपोच्चयेन मनसा विधिना कृता नु [Ś.2.1.] -उपजीवनम् the gaining a livelihood by a beautiful form; रङ्गावतरणं चैव तथा रूपोपजीवनम् [Mb.12.294.5.] (com. रूपोपजीवनं जलमण्डपिकेति दाक्षिणात्येषु प्रसिद्धम् । यत्र सूक्ष्म- वस्त्रं व्यवधाय चर्ममयैराकारै राजामात्यादीनां चर्या प्रदर्श्यते).
-कारः, -कृत् m. m. a sculptor; रूपकारोऽपि शस्त्रेण क्रीडयैवोल्लिलेख ताम् [Ks.37.8.9.]
-गुणः the quality of colour; वायोरपि विकुर्वाणाद्विरोचिष्णु तमोनुदम् । ज्योतिरुत्पद्यते भास्वत्तद्रूपगुणमुच्यते [Ms.1.77.]
-ग्रहः the eye.
-ज्ञ a. a. perceiving forms, distinguishing visible objects; त्वं तु प्रत्यक्षदर्शी च रूपज्ञश्च महा- भुजः [Mb.14.6.2.]
-तत्त्वम् inherent property, essence.-तर्कः an assay-master or inspector of mint (?). -धरa. of the form of, disguised as; जुगोप गोरूपधरामिवोर्वीम् [R.2.3.]
धारिन् having a form or shape.
Possessed of beauty, lovely. (-m.) an actor.
-ध्येयम् beuaty.
-नाशनः an owl.
-परिकल्पना the assuming of a shape; [Rām.]
-भागानुबन्धः the addition of a fraction to a unit.
-भागापवादः the subtraction of a fraction from a unit.
-भेदः (in gram.) diversity of phonetic form or sound.
-लावण्यम् exquisiteness of form, elegance.-विपर्ययः disfigurement, morbid change of bodily form.
-विभागः the dividing of an integer number into fractions.
-शालिन् a. a. beautiful.
-संपद्, -संपत्तिः f. f. perfection or excellence of form, richness of beauty, superb beauty; उदपादि चास्या रूपसंपदा आविर्भूतविस्मयस्य तस्य मनसि [K.]
|