दशावतारचरित्रम् - वराहावतारस्तृतीयः

अथामृते विष्णुहृते दितेः सुतः
कृतो हिरण्याक्ष इति प्रभावभूः ।
तपः श्रिया सर्वजगज्ज्योतिर्जिताम्
अवाप भूतिं परिभूतवासवः ॥१॥

कदाचिदास्थानसमाभुवं श्रितः
स विप्रचित्तिद्रुमभौमतारकान।
निसुम्भसुम्भान्यकजम्भशम्बरान्
महासुरान्वृत्रमुखानभाषत ॥२॥

अपि श्रुतं दृष्टमदृष्टमीदृशं
सुरैः कृतं वक्रतया कुकर्म यत।
न मर्मसंलग्नविषोक्षितेषुवत्
करोत्यहो दुःसहदाहलाघवम् ॥३॥

न लज्जते सज्जनवर्जनीयया
भुजङ्गवक्रक्रिययापि दुर्जनः ।
धियं कुमायासमयाभिचारिणीं
विदग्धतामेव हि मन्यते खलः ॥४॥

रणाग्रभित्तिर्लिखितेव चक्रिणा
दिगन्तपट्टेष्वयशोयषीभरैः ।
भुजाभिमानाभरणः करोति किं
सुधापहारं वनिताकृतिच्छलात॥५॥

निपीयपीयूषमुपायमायया
जराक्षयादक्षयकायतां गताः ।
ध्रुवं समुत्सारितसम्पदः सुराः
सदैव निन्दन्त्यतिदीर्घजीवितम् ॥६॥

अदानभोगेन धनोदयेन किं
मदस्पृशा द्वेषजुषा श्रुतेन किम् ।
सदम्भसम्भारवता व्रतेन किं
विपद्विमानेन कुजीवितेन किम् ॥७॥

यस्मिन्नूर्जिततेजसा निजभुजोत्साहार्जिताः सम्पदो
भुजन्तेऽल्पतरोऽप्यनल्पसुकृतैह्पूज्यः स जीवक्षणः ।
याच्ञाक्लिष्टनिकृष्टचेष्टमनिशं कष्टेऽप्यपुष्टाशनं
काकानामिव पुण्यपिण्डकभुजां कस्येष्टमायुश्चिरम् ॥८॥

विवासिताः स्वर्गपदान्मयाधुना
सुधानिबद्धायतजीवितद्विषः ।
व्रतानि देवाः कुगतिक्षताः क्षितौ
चरन्ति तीर्थेषु तपोवनेषु ॥९॥

घनावमानाशनिशातितौजसां
वियोगिनां दैवनिपीतसम्पदाम् ।
प्रतिक्रियाहीनरिपुप्रणामिनां
प्रजायतेऽतीव तपोवनादरः ॥१०॥

रिपोर्गतस्यापि शरीरशेषतां
न नामयुक्तं क्षणमप्युपेक्षणम् ।
अतः सुराणां व्यसनप्रवासिनां
समूलनिर्मूलनकर्म कुर्महे ॥११॥

इति स्थिरान्तर्गतगूढमन्युना
यथार्थयुक्तं सुरवैरिभूभृता ।
निशम्य दैत्याः प्रमदात्तमूचिरे
सुधापहारोग्रनिकारदारिताः ॥१२॥

वयं त्वदाज्ञापरतन्त्रवृत्तयः
पराभवं शत्रुकृतं सहामहे ।
रिपुक्षमापङ्ककलङ्कितं यशो
न नाकिकान्ताश्रुजलैः पुनीमहे ॥१३॥

स कुञ्जरेन्द्रः स हयः स कौस्तुभः
प्रसह्य सा श्रीः स शशी स पादपः ।
हृताः सुरैरेव विलोकिताः पुरः
प्रणष्टचेष्टैर्लिखितैरिवासुरैः ॥१४॥

अमर्षिभिर्मर्षित एष दुःसहः
सुधाशया दैत्यवरैर्व्यतिक्रमः ।
न सापि पीता बत निष्फलोदयः
कृतोऽतिलोभादभिमानविक्रयः ॥१५॥

पुनः पुनः किं विपुलं विचार्यते
समीहितं हन्त हिते विधीयताम् ।
भवत्यभावप्रभवे दिवौकसां
न नाम नामापि यथा जगत्त्रये ॥१६॥

इति प्रवृद्धोद्धतमन्युमूर्च्छितैः
सुरारिभिः क्रूरतरैरुदाहृतम् ।
प्रियं समाकर्ण्य हिरण्यलोचनः
प्रमोददिग्धः सचिवानभाषत ॥१७॥

अतीव युक्तं मतमायतिक्षमं
भवद्भिरुक्तं हितयुक्तमुत्तमम् ।
विनाशसज्जः प्रथमे दिवौकसां
क्षितिं स्थितिं देहधृतिं हराम्यहम् ॥१८॥

ममाज्ञया सम्प्रति सैन्यनायकाः
प्रविश्य पातालतलं बलाधिकाः ।
क्षितिं समाक्षिप्य नयन्त्वदृश्यताम्
असंशयं संक्षय एव विद्विषाम् ॥१९॥

इति प्रभोर्भ्रूभ्रमभीमशासनं
निशम्य दैत्याः पृथिवीप्रवासनम् ।
समुच्चलन्तश्चरणैः प्रचक्रिरे
क्षितिं क्षयत्रासविसंस्थुलामिव ॥२०॥

अथ दितिसुतसेना मज्यमानाननानां
स्थितिविदलनलज्जां दिग्गजानां दिशन्ती ।
धरणिहरणसज्जा मज्जयन्ती दिगन्तान्
अविशदतिविशालोत्तालपातालमूलम् ॥२१॥

क्षितौ हृतायां दितिजैः सदानवैर्
जगत्सु जाते स्थितिलोपविप्लवे ।
भुवं समुद्धर्तुमथाच्युतः स्वयं
वराहवक्त्रः प्रविवेश भूतलम् ॥२२॥

स राजवर्ताचलतुल्यविग्रहः
सशङ्खचक्रः शशिसूर्यवानिव ।
अकालसन्ध्यामिव पिङ्गलोचनः
प्रभां बभार क्षयलक्षणां द्विषाम् ॥२३॥

स सप्तपातालतलान्तकोटरे
निसूदितामुन्मददानवैर्महीम् ।
समुज्जहाराम्बुविहारलीलया
तनीयसीं शेवलवल्लरीमिव ॥२४॥

पोत्रप्रान्तसमुद्धृता भगवतः क्रोडाकृतेः श्यामला
दंष्ट्राग्रे शशिनीव लक्ष्मलहरीशोभां दिशन्ती क्षणम् ।
वक्रालोकनकम्पभीतितरला स्वेदाम्बुतिम्यत्तनुर्
लीलापल्लवमुस्तपत्रलतिकालीलामुवाह क्षितिः ॥२५॥

अथाययौ भूमिसमुद्धृतिक्रुधा
सुधापहारस्मृतिवर्धमानया ।
भरेण दैत्याधिपतिश्चलच्चमू
रजः पटग्रस्तसमस्तवासरः ॥२६॥

ततस्तदुत्सृष्टराश्ममुद्गर
त्रिशूलपाशाङ्कुशशक्तितोऽमरैः ।
बभूव देवः परिपूरिताकृतिर्
महाभ्रवर्षैरिव निश्चलोऽचलः ॥२७॥

आशाकाशप्रसृतवपुषा व्याप्तसप्ताब्धिलोकः
स्तोकारम्भक्षुभितभुवनभ्रंशशङ्कानिलीनः ।
स्वस्थां धृत्वा स्थिरनिजपदे क्ष्मां हिरण्याक्षमुग्रं
क्रोडीकृत्य प्रसभमवधीत्क्रीडया क्रोडराजः ॥२८॥

इति स भगवान्विष्णुर्जिष्णुर्जगत्कुशलक्रिया
प्रणिहितमतिः कृत्वा विश्वं समृद्धृतकण्टकम् ।
निजनिजपदे धृत्वा देवाञ्जगत्त्रितयस्थितिं
विभुरभिनवोत्साहां चक्रे पुनः प्रथमामिव ॥२९॥

इति श्रीव्यासदासापराख्यश्रीक्षेमेन्द्रविरचिते
दशावतारचरिते वराहावतारो तृतीयः
॥३॥