दशावतारचरित्रम् - कर्क्यवतारो दशमः

अथ स्वं वैष्णवं धाम गते सुगतभास्वति ।
कलौ प्रबलतां याते तमसीव सुदुःसहे ॥१॥
मर्त्यभूमिं परित्यज्य सदाचारविवर्जिताम् ।
जग्मुः कलापिग्रामाख्यं दिव्यदेशं महर्षयः ॥२॥
अवदन्मुनयस्तत्र मार्कण्डेयं चिरायुषम् ।
भगवन्कलिकालोऽयं कलुषः प्रत्युपस्थितः ॥३॥
अतोऽपि कीदृक्पर्यन्ते मलिनत्व प्रयास्यति ।
जानीमहि नहि मही भारार्ता किं करिष्यति ॥४॥
विप्रा मद्यघृतक्षीरलाक्षालवणविक्रयैः ।
जीवन्ति प्रेष्यनिरता निराचारा निरग्नयः ॥५॥
अश्रोत्रियाः किर्याहीनाः श्रुतिस्मृतिविवर्जिताः ।
विप्राः सुखेन मोक्षाप्त्यै याताः पाखण्डिशिष्यताम् ॥६॥
वृषलोपतयः प्राप्ताः क्रीडाहासकतां द्विजाः ।
नृत्तगीतकलाजालशिल्पचारणवृत्तयः ॥७॥
क्रोधलोभपराः क्रूरास्तमोमूढा द्विजातयः ।
त्यजन्ति जीवितं रज्जुविषशस्त्रानलाश्मभिः ॥८॥
अक्षत्रियाः क्षितिं सर्वाः क्षत्रसंज्ञाः क्षितीश्वराः ।
ये रक्षितारः पौराणां ते प्राणधनहारिणः ॥९॥
प्रजोपतापशापोष्णैः पापाप्तैर्भूभुजां धनैः ।
जलैः सलवणैः पीतैरिव तृष्णा प्रवर्धते ॥१०॥
कृपणाक्रन्दवधिरा मदान्धान्यायमौनिनः ।
भूपालाः कुब्जहृदया लोकपीडारताः सदा ॥११॥
अलक्ष्यं भक्षयन्त्येव क्षितीशानां दिवानिशम् ।
समुद्रं कोषमखिलं कायस्था बडवाग्नयः ॥१२॥
गायनक्षपिता लक्ष्मीर्दस्युनिर्दलिता दिशः ।
कायस्थदुःस्था पृथिवी राज्ञामज्ञावृताः सभाः ॥१३॥
मन्त्रिसेनापतिद्वाःस्थसभापतिपुरोहितैः ।
उत्कोचद्रविणोत्तानपाणिभिः क्षपिताः प्रजाः ॥१४॥
वश्यस्य क्रौर्यवक्रत्वकार्कश्याइः क्रकचोपमाः ।
सरलच्छेदिनो वैश्या वैरस्मरणतत्पराः ॥१५॥
निर्माल्यमलिनां जातिं वर्जयन्ति शनैः शनैः ।
वैश्या विप्रविवाहेन ब्राह्मण्याभिनिवेशिनः ॥१६॥
दृश्यते सरलः शङ्खः फणी च विषवर्जितः ।
कृतान्तः करुणार्तो वा न तु वैश्यः कदाचन ॥१७॥
जीव्यते कालकूटेन जीव्यते खदिराग्निना ।
जीव्यते संनिपातेन न तु वैश्येन वैरिणा ॥१८॥
निशिताः सविषा वैश्या रोषनिर्घर्षधूमिनः ।
दृश्यन्ते कलिकालस्य कठिना दशना इव ॥१९॥
शूद्राः क्षत्रियतां याता वैशतामपरे श्रिताः ।
विप्रार्हां गुरुतामन्ये होतारो ब्रह्मवादिनः ॥२०॥
श्राद्धेषु शूद्राः शूद्राणां भुञ्जते गुरुतापसाः ।
ब्रह्मस्वदारहरणे प्रवृत्ताश्च महीभुजः ॥२१॥
शूद्रस्य ब्राह्मणो दासः शिष्यश्च चरणच्युतः ।
भूमिश्च ब्रह्मदेवाख्या प्रवृत्तमधरोत्तमम् ॥२२॥
इत्येष चातुर्वर्ण्यस्य जातः कलिविपर्ययः ।
प्रतिलोमेन दृश्यन्ते प्रजानां वर्णसङ्करः ॥२३॥
ब्रह्मचर्यमतिक्रान्तं गृहिणो वेश्ययोषितः ।
वानप्रस्थस्थितिर्नास्ति यतीनां संयतिः कुतः ॥२४॥

उक्तं स्वयं भगवता गिरिशेन शास्त्रं
यद्वेदविद्भिरधिगम्यमशेषविद्यैः ।
तन्मे प्रमूर्खगुरवः प्रविहाय कष्टं
कुर्वन्ति कल्यकुरवैरुपदेशचर्चाम् ॥२५॥

चक्रस्थितौ रजकवायकचर्मकार
कापालिकप्रमुखशिल्पिभिरेकपात्रे ।
पानेन मुक्तिमविकल्परतोत्सवेन
वृत्तेन चोत्सववता गुरवो वदन्ति ॥२६॥

लब्धनिर्मलमोक्षधाम मुनिभिर्भृग्वङ्गिरः कश्यपा
गस्त्यात्रेयमुखैर्युगैरपि न यत्तत्प्राप्तमेवाबुधाः ।
मन्यन्ते खलु कौलगोलगुरुभिर्ग्रस्तार्थधाराः क्षणाद्
उच्छिष्टार्पणदेवधूननकथामात्रेण निर्यन्त्रणाः ॥२७॥

दम्भः सर्वस्य लोभान्निरवधिरधिकक्रोधकामस्तपस्वी
द्रष्टा मूढः सभायां वणिगतिघनतामल्पकालेन यातः ।
वैद्यः कायोपजीवी गृहपतिरदयः क्रूरकर्माधिकारी
बन्धुर्दारापहारी नवककलिकलिकाकोमलश्रेणिरेषा ॥२८॥

श्मशानव्रततापसार्पितचित्ताभस्मास्थिचूर्णादिभिः
सूनाबद्धपशूपमं निजपतिं निःशङ्कशून्याशयम् ।
कृत्वा गर्वगृहीतगेहविभवाः प्रागल्भ्यलब्धोदयाः
स्वातन्त्र्येण धरन्ति शीलविरहव्यापाअरधीराः स्त्रियः ॥२९॥

इत्येव विपुलः कालः कलेः प्रबलतां गतः ।
भगवन्कीदृशः प्रान्ते भविता भविता जनः ॥३०॥
श्रुत्वैतदुक्तं मुनिभिर्देवर्षिस्तानभाषत ।
यास्यत्यतोऽपि मालिन्यं सहस्रगुणतां कलेः ॥३१॥

कलिविषतरोः प्रातः प्रातर्घनप्रसरः परं
नवनवभरः पाके पाके प्रमोहकृदुत्कटः ।
अतिबहलतां पापामोदः प्रयाति सुदुःसहः
पतति जनता येनाधोधः कृतेव पदे पदे ॥३२॥

सप्तवर्षासु नारीषु पुरुषा दशवत्सराः ।
तनयान्जनयिष्यन्ति ह्रस्वाः स्वल्पबलायुषः ॥३३॥
दरत्तुरुष्कयवनाफगानशकनन्दनैः ।
सङ्कोचमेष्यति मही कुष्ठैरिव विसर्पिभिः ॥३४॥
म्लेच्छाच्छादितसर्वाशा कृपणाक्रन्दनादिनी ।
मेदः कर्दमिनी क्लेदं रक्तैर्यास्यति मेदिनी ॥३५॥
तस्मिन्काले निरालोके लोके पापतमोदये ।
उत्पत्स्यतेऽर्कसङ्काशः शिशुः कर्किकुले द्विजः ॥३६॥
विष्णुर्भूभारशान्त्यर्थी सोऽथ विष्णुयशाः क्षितौ ।
चरिष्यत्यश्वमारुह्य म्लेच्छसङ्क्षयदीक्षितः ॥३७॥

तत्खड्गाघातकृतच्युतभुजशिरसां म्लेच्छयूथाधिपानां
रक्तैः प्रक्षाल्य लीनं कलिकलुषजनासङ्गसङ्क्रान्तपापम् ।
कङ्कालाङ्काकपालव्यतिकरशबला व्यावलत्केशकन्या
त्यक्ष्यन्तेऽनुतापं व्रतमिव दधती भूतभृद्भूतधात्री ॥३८॥

निर्म्लेच्छां वसुधां विधाय सकलां देवः स्वयं माधवः
फुल्लाशोकदलोज्ज्वलां कृतयुगाविर्भावभव्यां विभुः ।
लोकानां कुशलोदयाय दशभिः स्वेच्छावतारक्रमैर्
धर्माधानधिया करिष्यति पुनर्भारावतारं भुवः ॥३९॥

श्रुत्वेति देवर्षिगिरं यथार्थां तथेति निश्चित्य महर्षयस्ते ।
विष्णोः क्षितौ कर्किकुलावतारनिवेशिताशाः सुखिनो बभूवुः ॥४०॥

इत्येष विष्णोरवतारमूर्तेः
कथामृतास्वादविशेषभक्त्या ।
श्रीव्यासदासान्यतमाभिधेन
क्षेमेन्द्रनाम्ना विहितः स्तवाग्र्यः ॥४१॥

इति श्रीव्यासदासापराख्यक्षेमेन्द्रविरचिते
दशावतारचरिते कर्क्यवतारो दशमः
॥१०॥