॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
मुनीसी ह्मणे राव भारत ॥ येक मनींचें असे आर्त ॥ तरी तें अनंतदेवाचें व्रत ॥ जाहलें कैसें ॥१॥
येक दोरक करिती ॥ तया देती चौदा ग्रंथी ॥ आणि उजवे हातीं बांधिती ॥ कवणे गुणें ॥२॥
मग ह्मणे वैशंपायन ॥ राया ऐकें चित्त देऊन ॥ पूर्वीं हेंचि कृष्णालागुन ॥ पुसिलें होतें धर्मरायें ॥३॥
तरीं जें कृष्णधर्मसंवादन ॥ तेंचि तुज करवूं गा श्रावण ॥ तें अनंतव्रताचें महिमान ॥ परिसें राया ॥४॥
वनवासीं धर्म करी विनंती ॥ कीं आमुचा साह्यकारी तूं श्रीपती ॥ परि आह्मा थोर विपत्ती ॥ घडली देवा ॥५॥
ऐकोनि ह्मणे हृषीकेशी ॥ धर्मा वचन परियेसीं ॥ पूर्वी ऐसेंचि कौंडिण्यऋषीसी ॥ घडलें विपत्त्य ॥६॥
तेणें अनंत करितां प्रसंन्न ॥ दारिद्र गेले पळोन ॥ तैसें तुह्मीहीं आचरितां जाण ॥ पळेल विपत्ती ॥७॥
तंव धर्में देवो विनविला ॥ कीं अनंत ह्मणिजे कवणाला ॥ येरू ह्मणे अंत नाहीं जयाला ॥ तोचि अनंत ॥८॥
तो येकचि अवघा जाण ॥ रिता ठावो नाहीं त्याविण ॥ सर्वव्यापक असे ह्मणोनि ॥ तोचि अनंत ॥९॥
धर्म ह्मणे गा श्रीहरी ॥ हें कौंडिण्या घडलें कवणेपरी ॥ मग सांगता होय मुरारी ॥ धर्मरायासी ॥१०॥
ह्मणे धर्मा ऐक वचन ॥ पूर्वी असितनगरीं जाण ॥ होता सुमंत नामा ब्राह्मण ॥ वासिष्ठगोत्रीं ॥११॥
दीक्षा कन्या भृगुऋषीची ॥ तें कांता होय सुमंताची ॥ तयेसि कन्या असे येकची ॥ सुशीला नाम तियेचें ॥१२॥
सुशीले असता धाकुटपण ॥ दीक्षा माता गेली निमोन ॥ सुमंत पिता अग्निहोत्री ब्राह्मण ॥ पुनःलग्न तेणें केलें ॥१३॥
ब्राह्मण पवित्र धर्मभूषा ॥ त्याचें कन्येचें नाम कर्कशा ॥ येरें पाहोनि सुदिन दिवसा ॥ तिशीं लग्न लाविलें ॥१४॥
कर्कशा सुशीला असतां घरीं ॥ कर्कशा नित्य कलहो करी ॥ तेणें कन्येचे अंतरीं ॥ थोर दुःख ॥१५॥
सर्वथा न गमे सुशीलेसी ॥ ह्मणोनि चित्रिलें भिंतीसी ॥ स्वस्तिकें चौक पुजेसी ॥ भरी नानारंग ॥१६॥
ऐसें रंजवी आपुलें मन ॥ येकदा सुमंत अनुष्ठान करून ॥ पाहे तंव स्वस्त्रीचें अवचिन्ह ॥ कन्येआगें उमटलें ॥१७॥
मग सुमंतें वर विचारितां ॥ तंव कौडिण्य आला अवचिता ॥ तया आपुली कन्या देता ॥ जाहला सुमंत ॥१८॥
बरव्या मुहुर्ता पाहिलें ॥ दोघांचें लग्न लाविलें ॥ मग सुमंतें विनविलें ॥ कर्कशेसी ॥१९॥
ह्मणे आंदण द्यावें यांसी ॥ तंव ते कोपली सुमंतासी ॥ येरें सिद्ध करितां शकटांसी ॥ कौडिण्य सुशिळेसह निघाला ॥२०॥
तंव कर्कशेनें काय केलें ॥ मृत्तिकेचें चूर्ण वहिलें ॥ तें पेटारां भरोनि ठेविलें ॥ शकटावरी ॥२१॥
आंणिक दुष्टेनें काय केलें ॥ ब्राह्मणाचें उच्छिष्ट राहिलें ॥ तेंही भरोनियां ठेविलें ॥ शकटावरी ॥२२॥
असो कौडिण्यें घेवोनि सुशीळा ॥ ऋषिपुराचा मार्ग धरिला ॥ जंव रवि मध्यान्हासि आला ॥ तंव सरिता देखिली ॥२३॥
क्षुधेनें असे बहु पीडला ॥ ह्मणोनि विश्रांतीसि राहिला ॥ कन्येनें जंव पेटारा पाहिला ॥ तंव मृत्तिका देखिली ॥२४॥
मग ते गहिंवरोनि क्षुधेंसीं ॥ उदकार्थ गेली नदीतीरासी ॥ तंव घवघवीत नारींसी ॥ देखती जाहली ॥२५॥
येरी गेली तयांपुढारी ॥ तंव त्या जळदेवता नारी ॥ वोवसा आचरती सुंदरीं ॥ अनंताचा ॥२६॥
चौक रचिला चतुष्कोण ॥ वरी अष्टदळ केलें जाण ॥ होत षोडशोपचारीं पूजन ॥ नानाविध ॥२७॥
हळदीकुंकुवाची गजबज थोरी ॥ पृथक पूजा नानापरी ॥ चवदा ग्रथीं देवोनि होरीं ॥ पुजिती दोरक ॥२८॥
येकी सांगती कथा पुजन ॥ येकी ऐकती चित्त देऊन ॥ येकी बांधिती येकीलागुन ॥ दोरक करीं ॥२९॥
तंव सुशीलेनें करोनि दंडवत ॥ ह्मणे हें काय असा करित ॥ यरी ह्मणती हें अनंतव्रत ॥ आचरों आह्मी ॥३०॥
ऐकोनि सुशीलेची विनंती ॥ ह्मणती ऐकें हो फळश्रुती ॥ ज्यासी प्राप्त असे आपत्ती ॥ त्यांसी हर्ष करील हें ॥३१॥
चिंतिलें मनीचें पाहें ॥ हा अनंत देत आहे ॥ तंव सुशीलेनें धरूनि पाय ॥ ह्मणे हें व्रत मज द्यावें ॥३२॥
मग कृपा येवोनि तयांसी ॥ दोरक बांधिला सुशीलाकरासी ॥ कीं भाद्रपदशुद्ध चतुर्दशीसी ॥ आचरावें व्रत ॥३३॥
स्त्रियेनें आचरितां पुरुषास ॥ पुण्य असे हो विशेष ॥ ऐसें सांगोनियां सुशीलेस ॥ नारी अदृश्य जाहल्या ॥३४॥
धर्मराया वचन परियेसीं ॥ मग ते आली शकटापाशीं ॥ तंव ध्यान विसर्जूनि कौडिण्यऋषी ॥ तोही तेथें पातला ॥३५॥
ऋषीसुशीलेप्रति ह्मणत ॥ पाहें काय पेटारियांत ॥ सुशीला जंव उघडूनि पाहत ॥ तंव हेम पक्कान्नें देखिलीं ॥३६॥
तिये अनंत जाहला प्रसन्न ॥ मृत्तिकेचें जाहलें सुवर्ण ॥ चूर्णाचें पक्कान्न जाहलें पाहून ॥ उभयतां हरूष ॥३७॥
मग करोनि आरोगणा ॥ तांबूल घेवोनि तत्क्षणा ॥ नगरा आलीं उभयतां जाणा ॥ हरुषवंत ॥३८॥
लोक सन्मान बहु करिती ॥ ऋषि आला गुंफेप्रती ॥ तंव तीं मंदिरें दिसती ॥ उभविलीं खणीं नव ॥३९॥
सोपे माडिया धवलारें ॥ मजलसा उपरिया गोपुरें ॥ रत्‍नखचित दामोदरें ॥ वोळंगे संपत्ती ॥४०॥
नानावस्त्रें अलंकार ॥ सुशीलेनें केला श्रृंगार ॥ गोधनें असती अपार ॥ कण धनांची समृद्धी ॥४१॥
अनंत जाहला प्रसन्न ॥ कन्यापुत्रीं नांदे कौडिण्य ॥ परि द्रव्यमदें भुलला जाण ॥ होवोनि उन्मत्त ॥४२॥
सुशीला प्रतिवर्षी आचरे व्रत ॥ संपत्तीसी कोण करील गणित ॥ द्रव्यलक्ष्मीसि नाहीं मित ॥ भाग्य वोडवलें ॥४३॥
कौडिण्य सौभाग्यें आथिल ॥ तयाचे अर्धांगीं वसे सुशीला ॥ तंव अकस्मात देखिला ॥ तिच्या दंडीं दोरकु ॥४४॥
ह्मणे मजघरीं काय उणी संपत्ती ॥ उदंड हिरे माणिकें मोतीं ॥ त्यांची तुज आली विकृती ॥ ह्मणोनि दोरक बांधिला कीं ॥४५॥
परि तयेनें विनविला भ्रतार ॥ जी हा सर्वश्रृंगारांचा श्रृंगार ॥ तंव कोपोनियां द्विजवर ॥ घेतला दोरक हिरोनी ॥४६॥
येरी ह्मणे हा अनंत ॥ याचेनि प्रसादें आलंकृत ॥ कौडिण्य ह्मणे दोर तो अनंत ॥ सत्य केवीं ॥४७॥
ती ह्मणे हें वचन असत्य नसे ॥ हा प्रत्यक्ष अनंत असे ॥ परि तो कोपाचिये आवेशें ॥ दोर टाकी अग्नींत ॥४८॥
तंव ते हाहा ह्मणोनि वचन ॥ सुशीला उठिली घाबरोन ॥ अग्नींतूनि दोरक काढून ॥ दुग्धामाजी घातला ॥४९॥
कौंडिण्यातें अनंत कोपला ॥ तेणे लक्ष्मीचा हारांश जाहला ॥ तस्करीं नेलें गोधनांला ॥ मंदिर अग्नीनें दाहिलें ॥५०॥
गुप्त जाहलें धनधान्य ॥ कलहो करिती पुत्रजन ॥ बुभुक्षित जाहले सर्व जाण ॥ नाश पावतां लक्ष्मीसी ॥५१॥
अन्नही न मिळे तयासी ॥ ह्मणोनि व्रत पुसे स्त्रियेसी ॥ येरी ह्मणे अनंत तुह्मासी ॥ सर्वोपरि क्षोभला ॥५२॥
ऐसें ह्मणोनि पूर्ववृत्तांत ॥ पतीसि कथियेला समस्त ॥ कीं देवतांचे कृपेनें अनंत ॥ भाळला होता ॥५३॥
मग अनुतापोनि ब्राह्मणें ॥ देहसंकल्प घातला तेणें ॥ कीं अनंत भेटेल तरीच रक्षणे ॥ जाण देहा ॥५४॥
धर्मा तुझाचि न्याय जाहला ॥ कौंडिण्य ग्रामंतूनि निघाला ॥ मार्गीं बोभाऊं लागला ॥ अनंत अनंत ह्मणोनी ॥५५॥
लक्ष लागलें अनंतासी ॥ नाहीं मनीं भय तयासी ॥ भेटतां व्याघ्र सिंहादिकांसी ॥ न धरी शंका ॥५६॥
शरीर अर्पिलें अनंता ॥ ह्मणे मज भलतें होकां आतां ॥ ऐसा वनोपवनीं हिंडतां ॥ नेघे अन्नोदक ॥५७॥
न ह्मणे मार्ग आडमार्ग ॥ न धरी कोणाचाही संग ॥ ऐसा तो विरागी निःसंग ॥ जातसे पैं ॥५८॥
ऐसें वनीं हिंडतां त्याला ॥ वृक्ष आंबियाचा तेणें देखिला ॥ फळीं पुष्पीं असे वोतला ॥ परि नातळती जीव कोणी ॥५९॥
येरु तयासी पुसे अनंत ॥ तो देखिला नाहीं ह्मणत ॥ विनती कीं तुह्मां भेटलिया वृत्तांत ॥ पुसा माझा ॥६०॥
पुढें देखिलीं वासरूं गाय ॥ वनीं हिंडतां तृण मुखा न ये ॥ पाषाणासी लागती पाय ॥ त्यांसी पुसे अनंत ॥६१॥
तंव तीं ह्मणती नाहीं देखिला ॥ परि आमुचा वृत्तांत पाहिजे पुसिला ॥ पुढें वृषभ येक देखिला ॥ उगाच हिंडे तो वनीं ॥६२॥
येरु अनंत पुसे तयासी ॥ तो ह्मणे ठावा नाहीं मजसी ॥ जरी तो भेटेल तुह्मासी ॥ तरी वृत्तांत पुसा माझा ॥६३॥
मग चालिला तेथूनी ॥ तंव पुष्करिणी देखिल्या दोनी ॥ माजी कमळांची दाटणी ॥ सारस राजहंस ॥६४॥
रम्य स्थळ मनोहर ॥ येकमेकींत त्यजिती नीर ॥ परि न करिती जळस्वीकार ॥ पक्षिश्र्वापदें ॥६५॥
तया पुष्करिणींसि अनंत पुसिला ॥ ह्मणती ठावा नाहीं आह्माला ॥ आतां जरी तुह्मासि भेटला ॥ तरी वृत्तांत पुसा आमुचा ॥६६॥
मग तो पुढें चालिला ऋषी ॥ तंव खरकुंजर भेटले तयासी ॥ त्यांप्रति पुसतां अनंतासी ॥ ह्मणती नाहीं देखिला ॥६७॥
असो निराशा होवोनि त्यासी ॥ गिरगिरी आली नेत्रांसी ॥ मूर्च्छित पडिला भूमीसी ॥ कौंडिण्य द्विज ॥६८॥
कंठी प्राण असे धीरला ॥ नेत्रीं पाझर सुटला ॥ तंव कृपा येवोनि अनंताला ॥ भेटला द्विजरूपें ॥६९॥
होवोनियां वृद्ध ब्राह्मण ॥ तयाच्या नेत्रां करीं स्पर्शन ॥ ह्मणे तूं गा अससी कोण ॥ कां ये वनीं पडिलासी ॥७०॥
येरु नेत्र उघडोनि तयाला ॥ ह्मणे तुह्मीं अनंत काय देखिला ॥ द्विज ह्मणे चाल गा वहिलां भेटवितों तुज ॥७१॥
मग करीं धरोनि उठविला ॥ कांपती सांवरिलें तयाला ॥ तंव काय देखता जाहला ॥ कौडिण्य तो ॥७२॥
अवघी कवणाची नगरी ॥ गुढिया तोरणें घरोघरीं ॥ गरुडटके महाद्वारीं ॥ रंगमाळा देखत ॥७३॥
तये नगरामाजी जाण ॥ आनंदरूप हरिभुवन ॥ तेथें जडित सिंहासन ॥ ठेविलें असें ॥७४॥
कोटिसूर्यांचा प्रकाश ॥ तेज न समाये दृष्टीस ॥ दिव्यदृष्टी होती दीधली त्यास ॥ ह्मणोनि तें भासलें ॥७५॥
तये सिंहासनीं पाहे ॥ अनंत देव बैसला आहे ॥ लावण्यदशा सांगवे काय ॥ बाणलें तारूण्य ॥७६॥
चर्तुर्भुज देखिली मूर्ती ॥ शंख चक्र गदापद्म हातीं ॥ गळां शोभे वैजयंती ॥ कंठीं मिरवे कौस्तुभ ॥७७॥
शिरीं मुकुट रत्‍नजडित ॥ नेत्रकमळीं शोभा अत्यंत ॥ कर्णी कुंडलें झळकत ॥ मकराकारें ॥७८॥
दंतीं विजू तळपे जाण ॥ केला पीतांबर परिधान ॥ तोडरें रुळतां शोभती चरण ॥ अनंताचे ॥७९॥
चरण सुकुमार रातोत्पलां ॥ ध्वजवज्रांकुश पद्मकळा ॥ तळवे तळपती सोज्वळा ॥ चंद्रबिबापरी ॥८०॥
अर्धांगी लक्ष्मी सुंदरी ॥ सन्मुख गरुड सेवा करी ॥ पाठींसीं असे स्तुतिविचारीं ॥ सहस्त्रवदन ॥८१॥
देवें घेतला अवतार ॥ नरनारी पृथकाकार ॥ देव करिती जयजयकार ॥ तेणे नभ गर्जिन्नलें ॥८२॥
कीं रूप दाविलें यशोदेसी ॥ वदनी देखिलें गोकुळासी ॥ तेंचि रूप कौडिण्यासी ॥ दाखविलें अनंतें ॥८३॥
वाजती मंगळतुरें निशाण ॥ षोडशोपचारीं होत पूजन ॥ ऐसें देखोनियां कौडिण्य ॥ त्राहें त्राहें ह्मणतसे ॥८४॥
देखतांचि अनंतचरण ॥ पातकें गेलीं पळोन ॥ ह्मणे आजिचा दिवस धन्य ॥ कृतकृत्यर्थ मी जाहलों ॥८५॥
माझे अपराध सहस्त्रवरी ॥ ते देवा मज क्षमा करीं ॥ ह्मणोनि लोटांगण चरणावरी ॥ घातलें कौंडिण्यें ॥८६॥
मग देवें चोंबाहीं आलिंगलें ॥ क्षेम ऋषीतें दीधलें ॥ ह्मणे आतां पावशी वहिलें ॥ ममवरें गा ॥८७॥
आतां तूं गा स्त्रियेसहित ॥ हें माझें चालवीं पवित्र व्रत ॥ नेम चौदावर्षे परियंत ॥ माझिये व्रतासी ॥८८॥
पहिली संपत्ती तुजलागुन ॥ त्याहूनि दशगुण जाहलों प्रसन्न ॥ अंतीं देईन मोक्षस्थान ॥ वैकुंठापद ॥८९॥
ऐकोनि सुख जाहलें द्विजासी ॥ देव सलगीचा भेटलात्यासी ॥ मग ह्मणे मार्गीचें हृषीकेशी ॥ सांगा मज ॥९०॥
जी जी आंबा तो असे कवण ॥ तंव ह्मणे तो विप्रवेदपरायण ॥ तेणें शिष्यांचे कष्ट घेऊन ॥ न दिली विद्या ॥९१॥
त्या पातकाचे प्रायश्वितीं ॥ फळें कोणीच न सेविती ॥ येरु ह्मणे धेनु ते क्षुधिती ॥ कोणे पापें ॥९२॥
देव ह्मणे रायें भुमी द्विजासी ॥ दिधली ते निर्फळ जाय त्यासी ॥ ह्मणोनि पावली पतनासी ॥ नमिळे आहार ॥९३॥
येरू ह्मणे वृषभ तो कोण ॥ देव ह्मणे तो स्वामीस गेला टाकुन ॥ ह्मणोनि क्षेत्र हिंडे रान ॥ त्या पातकास्तव ॥९४॥
आणि पुष्करिणी त्या पाहें ॥ वाणें देतीं येकमेकींये ॥ आग त्या दोघी बहिणी होय ॥ परस्परेंशीं ॥९५॥
आदरें दानधर्मासि करितां ॥ येकमेकींसि वाणें देतां ॥ कांहीं न देती आर्तवंता ॥ ह्मणोनि ऐसें ॥९६॥
तंव ह्मणे खर कुंजर ते काय ॥ ह्मणे क्रोध मत्सर तुझे होय ॥ ज्यांचिये योगें तुवां पाहें ॥ अनंत टाकिला अग्नींत ॥९७॥
मग ह्मणे ब्राह्मण तो कोण ॥ देव ह्मणे तो मीचि जाण ॥ ऐसी केली द्विजाची पूर्ण ॥ समस्या देवें ॥९८॥
मग देवासि करूनि नमस्कार ॥ हरूषें चालिला द्विजवर ॥ तंव लोक करिती आदर ॥ कौंडिण्यपुरींचे ॥९९॥
जें भाग्य होतें नाहिंसे जाहलें ॥ त्याच्या दशगुण देवें दीधलें ॥ सकळीं थोर सुख मानिलें ॥ व्रत चालविती उभयंता ॥१००॥
ऐसें आचरितां बहु दिवस ॥ अंती मोक्ष जाहला त्यांस ॥ तो नक्षत्रांमाजी पुनर्वस ॥ कौडिण्यऋषी जाहला ॥१॥
कौंडण्यासी मुक्ति दीधली ॥ हे भविष्योत्तरींची बोली ॥ परि आणिक वार्ता जे जाहली ॥ ते लोकवाजट ॥२॥
हे सविस्तर सांगतां ॥ विस्तरा जाईल ग्रंथकथा ॥ ह्मणोनियां ऐकावें श्रोतां ॥ दाविला अन्वयो ॥३॥
हे असो येथींची विप्तत्ती ॥ वैशंपायन सांगे जन्मेजयाप्रती ॥ आणि धर्म रायासि श्रीपती ॥ सांगते असे ॥४॥
हरीनें कथिलें धर्मरायासी ॥ ऐसें हें व्रत अनंतचतुर्दशी ॥ परि बैसों नेदी धर्मचित्तासी ॥ व्रत करणें ऐसें ॥५॥
जरी धर्म करिता हें व्रत ॥ तरी राज्य होतें प्राप्त ॥ मग पुढें न होतें भारत ॥ चरित्र हरीचें ॥६॥
असो आणिकही हृषीकेशी ॥ व्रतें सांगे धर्मरायासी ॥ जीं श्रवणमात्रें पातकांसी ॥ नाशिती सत्य ॥७॥
धर्मासि ह्मणे अनंत ॥ ऐकें संकष्टीचतुर्थी व्रत ॥ जें आचरितां असे अमित ॥ फलप्राप्ती तयाची ॥८॥
जें जें मनीं चिंतिजे ॥ तें तें तत्काळ पाविजे ॥ प्रतिमासीं आचरिजे ॥ निशीं वद्यचतुर्थी ॥९॥
आणिक द्वादश पूजनें ॥ सांगीतलीं नारायणें ॥ तैसीच कथिली श्रीकृष्णें ॥ श्रवणद्वादशी ॥११०॥
त्या आचारिता महाव्रतासी ॥ नाश होय सकळ विघ्नांसी ॥ कीं उपांगललिता प्रवेशीं ॥ चिंतिले कार्य होय ॥११॥
मागुती बोलिला अनंत ॥ धर्मा ऐकें कोकिलाव्रत ॥ तरी चिंतिलें पावे त्वरित ॥ जये व्रतें पैं ॥१२॥
आणिक ह्मणे नारायण ॥ ऋषिपंचमी व्रत जाण ॥ जें आचरितां दोषदारूण ॥ पळोनि जाती ॥१३॥
ऐसी नित्यव्रतें पाहें ॥ तीनशेंसाठ संख्या आहे ॥ येकाहूनि येक होये ॥ चिंतिलें देणार ॥१४॥
तों व्रतें पृथकें सांगतां ॥ विस्तारा जाईल ग्रंथकथा ॥ वैशंपायन सांगे भारता ॥ जन्मेजयासी ॥१५॥
तंव जन्मेजय आक्षेपित ॥ ह्मणे हें संकष्टचतुर्थींचे व्रत ॥ कोण पूर्वी आचरत ॥ कैसें स्वामी ॥१६॥
मग सांगे वैशंपायन आतां ऐकें राया वचन ॥ हें धर्मानें कृष्णालागुन ॥ पुसिलें होतें ॥१७॥
धर्म ह्मणे गा गोपाळा ॥ या संकष्टचतुर्थीला ॥ पूर्वी कोण असे आचरला ॥ तें सांगा मज ॥१८॥
तंव बोलिला श्रीपती ॥ पूर्वी आचरले पशुपती ॥ तेणें त्रिपुरासुराशीं ख्याती ॥ केली देखा ॥१९॥
तंचि षडाननें आचरिलें ॥ तेणें तारकासुरा वधिलें ॥ तेंचि हनुमंतें करोनि वहिलें ॥ सीताशुद्धी आणिली ॥१२०॥
आपणही आचरलों या व्रताला ॥ जैं मदन शंबरें होता नेला ॥ तो दैत्या व धूनि रतिसह आला ॥ याव्रतें करुनी ॥२१॥
हें व्रत गरुड आचरला ॥ मग तो अमृत साधूनि आला ॥ तेणें मातेचा शीण हरिला ॥ या व्रतप्रभावें ॥२२॥
तेंचि व्रत गौतम आचरला ॥ तेणें शुंभ प्रसन्न जाहला ॥ मग दीधली गंगेला ॥ ते आलीसे भूमीसी ॥२३॥
हें व्रत स्वर्गी आचरती ॥ त्याचें मनोरथ पूर्ण होतीं ॥ ऐसी असे फळश्रुती ॥ संकष्टचतुर्थीची ॥२४॥
तंव धर्म ह्मणे गा श्रीपती ॥ हें स्वर्गी देव आचरती ॥ परि आणिलें मृत्युलोकाप्रती ॥ कोणें व्रत हें ॥२५॥
मग देव ह्मणे गा अवधारीं ॥ चंद्रावती नामें नगरी ॥ तेथें चंद्रसेन राज्य करी ॥ नगरीं पारधी असे येक ॥२६॥
त्यासी अत्यंत पारधीचें व्यसन ॥ येके दिनीं काहीं न लभे जाण ॥ ऐसा हिंडतां वनोवन ॥ येक सरिता देखिली ॥२७॥
तेथें नारी देखिल्या सात ॥ त्या संकष्टचतुर्थी आचरत ॥ मग तो जाऊनियां तेथ ॥ पुसे तयांसी ॥२८॥
ह्मणे जी तुह्मी हें काय करितां ॥ तंव त्या ह्मणती तत्वतां ॥ आचरितों संकष्टचतुर्थींव्रता ॥ मागुती येरें विनविलें ॥२९॥
कीं संकष्टचतुर्थी ते काय ॥ तेथेचें फळ कैसें आहे ॥ आणि तेयेचें विधान लवलाहें ॥ सांगा मजसी ॥१३०॥
ऐसें पारधी बोलत ॥ नाना करूणा भाकित ॥ मग त्या होवोनि कृपावंत ॥ सांगती तया ॥३१॥
अगा पांच कीं षड्‍मासांत ॥ अथवा येका वरुणाआंत ॥ उद्यापन करावें त्वरित ॥ तेणें गणेश संतुष्टे ॥३२॥
येकमासा सोनियाचा ॥ गणेश करावा पैं साचा ॥ तया नैवेद्य पंचखाद्यांचा ॥ दाविजे पैं ॥३३॥
ब्राह्मण येकवीस निमंत्रावे ॥ बरवें पूजन करावें ॥ धोत्रें तांब्ये समर्पावे ॥ तयांलांगीं ॥३४॥
रौप्यपत्रीं क्षीर घालूनी ॥ शेवया पंचखाद्यें करूनी ॥ वरी बरवें वस्त्र झांकूनी ॥ गणेशापुढे ठेवावें ॥३५॥
षोडशोपचारी पूजा करून ॥ तोचि नैवेद्य समर्पून ॥ देवदक्षिणा आचार्या लागुन ॥ समर्पिजे मग ॥३६॥
उपरीं पंचामृत्तीं विप्रभोजन ॥ ताबूल वस्त्र दक्षिणा देऊन ॥ साष्टांग नमस्कार घालून ॥ जोडीजे कर ॥३७॥
ब्राह्मण व्रत संपूर्ण ह्मणती ॥ आपण तथास्तु ह्मणावें त्यांप्रती ॥ ऐसा प्रबोधिला जळदेवती ॥ पारधी तो ॥३८॥
मग पारधीयें संकल्प घातला ॥ व्रत करीन ह्मणोनि बोलिला ॥ परतोनि स्वगृहीसि पातला ॥ त्या जाहल्या अदृश्य ॥३९॥
इकडे राजा पारधीसि निघाला ॥ त्यासी सेवकीं वृत्तांत कथिला ॥ कीं नगरीं येक पारधी असे भला ॥ तो बोलाविजे ॥१४०॥
मग रायें बोलावूं घाडिलें ॥ गृहीं नाहीं ऐसें कळलें ॥ परि वाटेसि भेटला ते वेळे ॥ खांदी असे कावडी ॥४१॥
रायासि सेवकीं ह्मणितलें ॥ हाचि पारधी ऐसें बोलिले ॥ रायें समागमें पाचारिलें ॥ वारू दीधला संजुत ॥४२॥
त्याचेनि रायासि ते वेळीं ॥ बहुत पारधी मिळाली ॥ सर्वसैन्या पुरोनि उरली ॥ तेणें राव आभारला ॥४३॥
ह्मणे याचे पद्महस्तें करुन ॥ पारधी लाधली मजलागुन ॥ मग रायें तयासि वळित जाण ॥ दीधलें येका लक्षाचें ॥४४॥
तंव दुजी वद्यचतुर्थी आली ॥ पारधी विचारी तये वेळीं ॥ कीं येके चतुर्थीनें ख्याती केली ॥ गणेश जाहला प्रसन्न ॥४५॥
तरी आतां जन्मपरियंत ॥ करीन संकष्टीचतुर्थीव्रत ॥ ऐसें बोलोनि संकल्प तेथ ॥ घातला तेणें ॥४६॥
मग गणेश प्रसन्न जाहला ॥ तंव त्या रायें प्रधान केला ॥ युवराज्य देवोनि तयाला ॥ करीं घातली मुद्रिका ॥४७॥
जाहला संबंध मांडलिकांसीं ॥ कालांती स्त्रीपुत्र ह्मणती तयासीं ॥ कीं तुह्मा वृत्धत्व आलें परियेसीं ॥ व्रत आचरिता कष्टलां ॥४८॥
तरी हें व्रत आह्मां सांगावें ॥ तंव तेणें ह्यणितले बरवें ॥ ऐसें जंव कल्पिलें जीवें ॥ तंव हारांश जाहला लक्ष्मीचा ॥४९॥
तयावरी रावो कोपला ॥ हारांश लक्ष्मीचा जाहला ॥ क्रोधें रायें बाहेर घातला ॥ मारूनियां ॥१५०॥
गणेश क्षोभतां बहुत ॥ स्त्री बाळें पावलीं मृत्य ॥ आणि दरिद्र आलें बहुत ॥ तयालागीं ॥५१॥
अन्न नाहीं भक्षावयास ॥ ऐसे कष्ट जाहले बहुवस ॥ मग तोही पावला मृत्युस ॥ तये वेळीं ॥५२॥
गणेशा कृपा आली ते वेळे ॥ कीं येणें बहुत कष्ट केले ॥ येके चुकीचें काय नवल जाहलें ॥ ह्मणोनि देवें कृपा केली ॥५३॥
येका राजयाचे उदरीं घातला ॥ तो ज्येष्ठ पुत्र त्यासी जाहला ॥ त्या रायें थोर हर्ष केला ॥ आणिक पुत्र चार पैं ॥५४।
असो सोळा वरुषांचा जाहला ॥ तंव राज्यपट प्राप्त जाहला ॥ मग तयाचा पिता गेला ॥ वनीं तपासी ॥५५॥
राज्य केलें वर्ष येक ॥ तंव बंधू मिळोनि सकळिक ॥ राज्य हिरोनि घेतलें देख ॥ बंधुवर्गीं ॥५६॥
मग हा परियेंसी ॥ आरण्य निघे सहस्त्रियेसीं ॥ तृषित होवोनि देहेंसी ॥ जाहला विव्हळ ॥५७॥
ऐसा पुत्र त्या अटवींत ॥ हिंडत असे स्त्रियेसहित ॥ तंव ऋषी देखिला अकस्मात ॥ बहुशिष्यांसह ॥५८॥
शिष्यांसि तेणें उदक पुशिलें ॥ द्विजीं सरोवर दाखविलें ॥ तैं निर्मळ उदक प्राशिलें ॥ हरला श्रम ॥५९॥
स्थळ देखोनि आनंदभरित ॥ दोघें बैसलीं असती तेथ ॥ तंव गुरु येवोनियां तेथ ॥ पाहती त्यांसी ॥१६०॥
ऋषींनें परमादरें करून ॥ स्वाश्रमीं आणिलें दोघांलागुन ॥ फळपुष्पीं भोजन देऊन ॥ संतुष्ट केलीं ॥६१॥
मग तो रावो ऋषीप्रती ॥ कर जोडोनि करी विनंती ॥ ह्मणे आह्मासि घडली विपत्ती ॥ कवणे गुणें ॥६२॥
धर्मासि ह्मणे हृषीकेशी ॥ ऐसी विपत्ती प्राप्त त्यासी ॥ तुमच्याचि न्यायें तयासी ॥ घडलें असे गा ॥६३॥
असो मग तो राजकुमर ॥ ऋषीतें करी नमस्कार ॥ त्याचिये संगती सुविचार ॥ करितसें पैं ॥६४॥
ह्मणे अहो जी महामुनी ॥ तुह्मी निजज्ञानीं पाहोनी ॥ कोणे पापें दंडिलों ह्मणोनी ॥ सांगिजे मज ॥६५॥
ऐसें ऐकोनि ह्मणती ऋषी ॥ राया पाहे आपुलेचि मानसीं ॥ आणि हात उतरिती त्यासी ॥ देहावरूनी ॥६६॥
तंव तयासि ज्ञान जाहलें ॥ मनीं पुर्वींचें आठवलें ॥ कीं आपण संकष्टीव्रत सांडिलें ॥ त्याचें फळ हें ॥६७॥
मग तो काय करिता जाहला ॥ मनीं संकल्प दृढ घातला ॥ कीं आतां चालविणें व्रताला ॥ निश्र्वयेंसीं ॥६८॥
भारता मग तो स्त्रियेसहित ॥ आपण चालवी हें व्रत ॥ तंव लक्ष्मी राज्यसहित ॥ मोहरली तया ॥६९॥
तया राज्य प्राप्त जाहलें ॥ सकल वृत्तीं सुख पावलें ॥ ऐसें देवें धर्मासि कथिलें ॥ मग मेला द्वारके ॥१७०॥
मुनि ह्मणे राजचूडामणी ॥ हे कथा भविष्योत्तरपुराणीं ॥ संपूर्ण जाहली येथुनी ॥ जन्मेजया गा ॥७१॥
आतां असो गा भारता ॥ हे संपूर्ण जाहली कथा ॥ पुढें ऐकिजे संतश्रोतां ॥ ह्मणे कृष्णयाज्ञवल्की ॥७२॥
इति श्रीकथाक० ॥ षष्ठस्तबक मनोहरू ॥ अनंतव्रत आणि संकष्टीप्रकारू ॥ विंशातितमोऽध्यायीं कथियेला ॥१७३॥
॥ इति श्रीकथाकल्पतरौ षष्ठस्तबके विंशोऽध्यायः समाप्तः ॥