श्रोत्यांकडून ग्रंथाची स्तुति
अगा तुझें एक एक अक्षर । क्षराक्षरातीत पर । येणें ग्रंथार्थें साचार । आम्ही अपार सुखी जालों ॥३४॥
देऊनि पदपदार्थाचा झाडा । करुनि श्लोकार्थ उघडा । बाह्यब्रह्मींचा निजनिवाडा । दाऊनि चोखडा रचिला ग्रंथू ॥३५॥
ग्रंथ स्वानुभवें रसाळ । आनंदरसें घोळिले बोल । परमानंदाचे कल्लोळ । ग्रंथार्थीं केवळ रुपासी आले ॥३६॥
ऐसे संतोषोनि सज्जन । स्वानंदें जाले तुष्टमान । तेणें सुखेंशी संपूर्ण । एकाजनार्दन ग्रंथासि वदवी ॥३७॥
स्वानंद वोसंडला ग्रंर्थीं । तेणें विराली ग्रंथार्थस्फुर्ती । दूरी ठेली श्लोकसंगती । क्षमा संतीं मज कीजे ॥३८॥
आतां पुढील निरुपण । भुतीं प्रविष्ट अप्रविष्टपण । स्वयें सांगे श्रीनारायण । सावधान अवधारा ॥३९॥
यथा महांति भूतानि भूतेषूच्चावचेष्णनु ।
प्रविष्टान्यप्रविष्टानि तथा तेषु न तेष्वहम्‍ ॥
जो मी परमात्मा हषीकेशी । न रिघोनि रिघालों सृष्टीसी । नातळोनि चाळीं जगासी । ते दृष्टांतेंसी स्थिती सांगों ॥५४०॥
येथें महाभूतें जैशीं । उंच्चनीय देहासरसीं । प्रवेशलीं दिसती कार्येंसी । कारणस्थितीसी अप्रविष्ट ॥४१॥
तैसा मीही याचि परिपाठीं । जगीं प्रवेशलों कर्यदृष्टी । कारणरुपें मीचि सृष्टी । मज प्रवेशावया शेवटीं ठावो कैंचा ॥४२॥
सागर पाहतां दृष्टीं । उठती कल्होळांच्या कोटी । तो सागरु कल्लोळाच्या पोटीं । केवीं उठाउठी समावे ॥४३॥
कार्यदृष्टीं पाहतां पाही । भूतें प्रवेशलीं माझ्या ठायीं । कारणत्वें भूतहदयीं । मी असोनि नाही प्रवेशलों ॥४४॥
यापरी मी सृष्टीसी । प्रवेशलों कार्यदृष्टीसी । कारणत्वें सृष्टीं मी आपैसी । मज प्रवेशासी भिन्नत्व नाहीं ॥४५॥
येथें कार्य ह्नणिजें तें कायें । औट हातामाजीं गवसूनि ठाये । मानी ‘ मी इतुकाचि आहे ’ । यानांव पाहे कार्य ह्नणिजे ॥४६॥
अद्वैती देखणें विषम । द्वैतबुद्धीचा दारुण भ्रम । सत्व मानी रुपनाम । कार्यसंभ्रम यानांवे ॥४७॥
देहांसी इंद्रियवृत्ती । चळती माझिया चिच्छक्ति । त्या मज चालकातें नेणती । हे देह अहंकृती यानांव कार्य ॥४८॥
कार्य ह्नणिजे तें ऐसे । कारण तूं ह्नणसी कैसें । जेणें मी निजात्मा दिसें । अद्वैतविन्यासें अप्रविष्ट ॥४९॥
व्याप्य मजवेगळें उरोंलाहे । मा मी व्यापकू व्यापूनि राहें । हे वार्ता मजमाजीं न साहे । जगद्रूप मी स्वयें चिदात्मा एक ॥५५०॥
कोटि घट प्रवेशतां गगनीं । गगन अप्रविष्ट घटीं प्रवेशोनी । तें जैसें स्वयें पूर्णपणीं । तेवीं मी जगीं पूर्णत्वें पूर्ण ॥५१॥
ह्नणशी तूं पूर्णत्वें एकवद । तर्‍ही पर्वत पाषाण कां स्तब्ध । वृक्षवल्ली इत्यादि मुग्ध । सज्ञानशुद्ध एक कां ह्नणसी ॥५२॥
अनेकीं एकत्व परिपूर्णं । तेचिअर्थाचें निरुपण । आतां ऐक सावधान । विरिंची तुज मी संपूर्ण सांगेन ॥५३॥
अग्नि सोज्वळ ज्वाळा दिसे । अथवा घूम्रांकित भासे । कां खदिरांगारीं उल्हासे । इत्यादि विलासें अग्नि तो येंकू ॥५४॥
आदळीं उठती खळाळ । वोघीं दिसे अतिचंचळ । डोहीं राहिलें निश्चळ । त्रिविधभेदें जळ एकचि जैसें ॥५५॥
घटमठादि महाकाश । इत्यादिभेदें एक आकाश । तेवौ विकाररुपें मी ईश । नांदें अविनाश अविकारित्वें ॥५६॥
यालाईं अप्रविष्टपणें संचलें । माझें मजवरी स्वयंभ रचिलें । जैसे अथावीं घट बुडविले । तेथें भरोनियां भरलें एकत्वें जल ॥५७॥
पोळीआंतील गव्हांशी । सबाह्याभ्यंतरी कणिक जैशी । तेवीं मी सृष्टिकार्यासी प्रवेशोनि पूर्णत्वेंसी अप्रविष्ट ॥५८॥
कार्यकारणविन्यासें । जग नांदे सावकाशें । तो जगद्रूप मीचि असें । सहज समरसें परमात्मा ॥५९॥
मजहूनि कांही वेगळे असे । मा मी जाऊंनि त्यांत प्रवेशें । अथवा नप्रवेशतु असें । सावकाशें वेगळा कीं ॥५६०॥
मेघमुखींची गार दुर्लभ । तीमाजी गोंठूनि जळथव । ते गारेतें निर्धारितां सर्व अंभ । तेवी जाणा स्वयंभ चित् स्वयें ॥६१॥
तेवीं जन तोचि जनार्दन । जनार्दंन स्वयें जन । ऐसा जनार्दन अभिन्न । जगीं प्रवेशोनि अप्रविष्ट ॥६२॥
ऐसें सावळेनि सुंदरें । बुद्धिबोध प्रबोधचंद्रें । सांगिलें ज्ञान नरेंद्रें । कृपा उपेद्रें प्रजापतीसी ॥६३॥
येथें सृष्टीची स्थिती ते ऐशी । मी जगद्रूप हषीकेशी । हेंही तूं जरी नकळे ह्नणसीं । तें प्राप्ति उपायाशी सांगेन ॥६४॥