नारद उवाच -
एवं दैत्यसुतैः पृष्ठो महाभागवतोऽसुरः ॥
उवाच स्मयमानांस्तान्स्मरन्मदनुभाषितम् ॥१॥
प्रह्लाद उवाच -
पितरि प्रस्थितेऽस्माकं तपसे मन्दराचलम् ॥
युद्धोद्यमं परं चक्रुर्विबुधा दानवान्प्रति ॥२॥
पिपीलिकैरहिरिव दिष्टया लोकोपतापनः ॥
पापेन पापोऽमक्षीति वादिनो वासवादयः ॥३॥
तेषामतिबलोद्योगं निशम्यासुरयूथपाः ॥
वध्यमानाः सुरैर्भीता द्रुद्रुवः सर्वतोदिशम् ॥४॥
कलत्रपुत्रमित्राप्तान्गृहान्पशुपरिच्छदान् ॥
नावेक्षमाणास्त्करिताः सर्वे प्राणपरीप्सवः ॥५॥
व्यलुम्पत्राजशिबिरममरा जयकाङक्षिणः ॥
इन्द्रस्तु राजमहिषीं मातरं मम चाग्रहीत् ॥६॥
नयिमानां भयोद्विग्नां रुदती कुररीमिव ॥
यदृच्छयागतस्तत्र देवर्षिर्ददृशे पथि ॥७॥
प्राह मैनां सुरपते नेतुमर्हस्यनागसम् ॥
मुञ्च मुञ्च महाभाग सतीं परपरिग्रहम् ॥८॥
इन्द्र उवाच -
आरतेऽस्या जठरे वीर्यमविषह्यं सुरद्विषः ॥
आस्थतां यावत्प्रसवं मोक्ष्येऽर्थपदवीं गतः ॥९॥
नारद उवाच -
अयं निष्किल्बिषः साक्षान्महाभागवतो महान् ॥
त्वया न प्राप्स्यते संस्थामनन्तानुचरो बली ॥१०॥
इत्युक्तस्तां विहायेन्द्रो देवर्षेर्मानयन्वचः ॥
अनन्तप्रियभक्त्यैनां परिक्रम्य दिवं ययौ ॥११॥
ततो नो मातरमृषिः समानीय निजाश्रमम् ॥
आश्वास्येहोष्यतां वत्से यावत्ते भर्तुरागमः ॥१२॥
तथेत्यवात्सीद्देवर्षेरन्ति साप्यकुर्तोभया ॥
यावद्दैत्यपतिर्घोरात्तपसो न न्यवर्तत ॥१३॥
ऋषिं पर्यचरत्तत्र भक्त्या परमया सती ॥
अन्तर्वत्नी स्वगर्भस्य क्षेमायेच्छाप्रसूतये ॥१४॥
ऋषिः कारुणिकस्तस्याः प्रादाद्रुभयमीश्वरः ॥
धर्मस्य तत्त्वं ज्ञानं च मामप्युद्दिश्य निर्मलम् ॥१५॥
तत्तु कालस्य दीर्घत्वात्स्त्रीत्वान्मातुस्तिरोदधे ॥
ऋषिणानुगृहीतं मां नाधुनाप्यजहात्स्मृतिः ॥१६॥
भवतामपि भूयान्मे यदि श्रद्दधते वचः ॥
वैशारदी धीः श्रद्धातः स्त्रीबालानां च मे यथा ॥१७॥
जन्माद्याः षडिमे भावा दृष्टा देहस्य नात्मनः
फलानामिव वृक्षस्य कालेनेश्वरमूर्तिना ॥१८॥
आत्मा नित्योऽव्ययः शुद्ध एकः क्षेत्रज्ञ आश्रयः ॥
अविक्रियः स्वदृग्धेतुर्व्यापकोऽसङ्गयनावृतः ॥१९॥
एतैर्द्वादशभिर्विद्वानात्मनो लक्षणैः परैः ॥
अहं ममेत्यसद्भावं देहादौ मोहजं त्यजेत् ॥२०॥
स्वर्ण यथा ग्रावसु हेमकारः क्षेत्रेषु योगैस्तदभिज्ञ आप्नुयात् ॥
क्षेत्रेषु देहेषु तथात्मयोगैरध्यात्मविद्व्रह्यगति लभेत ॥२१॥
अष्टौ प्रकृतयः प्रोक्तास्त्रय एव हि तद्गुणाः ॥
विकाराः षोडशाचार्यैः पुमानेकः समन्वयात् ॥२२॥
देहस्तु सर्वसंघातो जगत्तस्थुरिति द्विधा ॥
अत्रैव मृग्यः पुरुषो नेति नेतीत्यतत्त्यजन् ॥२३॥
अन्वयव्यतिरेकेण विवेकेनोशतात्मना ॥
सर्वस्थानसमाम्नायैर्विमृशद्भिरसत्वरैः ॥२४॥
बुद्धेर्जागरणं स्वप्नः सुषुप्तिरिति वृत्तयः ॥
ता येनैवानुभूयन्ते सोऽध्यक्षः पुरुषः परः ॥२५॥
एभिस्त्रिवर्णैः पर्यस्तैर्बुद्धिभेदैः क्रियोद्भवैः ॥
स्वरुपमात्मनो बुध्येद्गन्धैर्वायुमिवान्वयात् ॥२६॥
एतदद्वारो हि संसारो गुणकर्मनिबन्धनः ॥
अज्ञानमूलोऽपार्थोऽपि पुंसः स्वप्न इवेष्यते ॥२७॥
तस्माद्भवद्भिः कर्तव्यं कर्मणा त्रिगुणात्मनाम् ॥
बीजनिर्हरणं योगः प्रवाहोपरमो धियः ॥२८॥
तत्रोपायसहस्त्राणामयं भगवतोदितः ॥
यदीश्वरे भगवति यथा यैरञ्जसा रतिः ॥२९॥
गुरुशुश्रूषया भक्त्या सर्वलब्धार्पणेन च ॥
सङ्गेन साधुभक्तानामीश्वराराधनेन च ॥३०॥
श्रद्धया तत्कथायां च कीर्तनैर्गुणकर्मणाम् ॥
तत्पादाम्बुरुहध्यानात्तल्लिङ्गेक्षार्णदिभिः ॥३१॥
हरिः सर्वेषु भूतेषु भगवानास्त ईश्वरः ॥
इति भूतानि मनसा कामैस्तैः साधु मानयेत् ॥३२॥
एवं निर्जितषङ्वर्गैः क्रियते भक्तिरीश्वरे ॥
वासुदेवे भगवति यथा संलभते रतिम् ॥३३॥
निशम्य कर्माणि गुणानतुल्यान्वीर्याणि लीलातनुभिः कृतानि ॥
यदातिहर्षोत्पुलकाश्रुमद्गदं प्रोत्कण्ठ उद्गायति रौति नृत्यति ॥३४॥
यदा प्रहग्रस्त इव क्वडिद्धसत्याक्रदन्ते ध्यायति वन्दते जनम् ॥
मुहुः श्वसन्वक्ति हरे जगत्पते नारायणेत्यात्ममतिर्गतत्रपः ॥३५॥
तदा पुमान्मुक्तसमस्तबन्धनस्तद्भावभावानुकृताशयाकृतिः ॥
निदग्धीबाजानुर्शयो महीयसा भक्तिप्रयोगेण समेत्यधोक्षजम् ॥३६॥
अधो क्षजालम्भमिहाशुभात्मनः शरीरिणः संसृतिचक्रशातनम् ॥
तद्व्रह्यनिर्वाणसुखं विदुर्बुधास्ततो भजध्वं हदये हदीश्वरम् ॥३७॥
कोऽतिप्रयासोऽसुरबालका हरेरुपाने स्वे हदि च्छिद्रवत्सतः ॥
स्वस्यात्मनः सख्युरशेषदेहिनां सामान्यतः किं विषयोपपादनैः ॥३८॥
रायः कलत्रं पशवः सुतादयो गृहा मही कुञ्जरकोशभूतयः ॥
सर्वेऽथ कामाः क्षणभङ्गुरायुषः कुर्वन्ति मर्त्यस्य कियात्प्रियं चलाः ॥३९॥
एवं हि लोकाः क्रतुभिः कृता अमी क्षयिष्णवः सातिशया न निर्मलाः ॥
तस्माददृष्टश्रुतदूषणं परं भक्त्यैकयेशं भजतात्मलब्धये ॥४०॥
यदध्यर्थ्येह कर्माणि विद्वन्मान्यसकृन्नरः ॥
करोत्यतो विपर्यासममोघं विन्दते फलम् ॥४१॥
सुखाय दुःखमोक्षाय संकल्प इह कर्मिणः ॥
सदाप्नोतीहया दुःखमनीहायाः सुखावृत्तः ॥४२॥
कामान्कामयते काम्यैस्तदर्थमिह पूरुषः ॥
स वै देहस्तु पारक्यो भङ्गुरो यात्वुपैति च ॥४३॥
किमु व्यवहितापत्यदारागारधनादयः ॥
राज्यं कोशगजामात्यभृत्याप्ता ममतास्पदाः ॥४४॥
किमतैरात्मनस्तुच्छैः सह देहेन नश्चरैः ॥
अनर्थैरर्थसंकाशैर्नित्यानन्दमहोदधेः ॥४५॥
निरुप्यतामिह स्वार्थः कियान्देहभृतोऽसुराः ॥
निषेकादिष्ववस्थासु क्लिश्यमानस्य कर्मभिः ॥४६॥
कर्माण्यारभते देही देहेनात्मानुवर्तिना ॥
कर्मभिस्तनुणे देहमुभयं त्वविवेकतः ॥४७॥
तस्मादर्थाश्च कामाश्च धर्माश्च यदपाश्रयः ॥
भजतानीहयात्मानमनीहं हरिभीश्वरम् ॥४८॥
सर्वेषामपि भूतानां हरिरात्मेश्वरः प्रियः ॥
भूतैर्महद्भिः स्वकृतैः कृतानां जीवसंज्ञितः ॥४९॥
देवोऽसुरो मनुष्यो वा यक्षो गन्धर्व एव च ॥
भजन्मुकुन्दचरणं स्वस्तिमान्स्याद्यथा वयम् ॥५०॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां सप्तमस्कन्धे प्रह्लादानुचरिते सप्तमोऽध्यायः ॥७॥