श्रीगुरु पूर्णानंदायेनमः । जयजय पूर्णानंदा पूर्णब्रह्मा । पूर्णावतारी पूर्णकामा । भक्तकाम कल्पद्रुमा । करुणाकरा सर्वेशा ॥१॥
ॐकार तुझे भुवन । कल्याण तेथील मंडप जाण । बिंदुमाधव सिंहासनी विराजमान । पूर्णानंदा परात्परा ॥२॥
तू असशी पूर्णानंद । लागता तुझा मना छंद । हरुन समूळ द्वंद । अद्वय सुख त्यादेशी ॥३॥
अद्वय सुखाची तू राशी । सुखमय करिसी निज जनासी । निज जनरक्षका अविनाशी । अंतरंगी दयाळा ॥४॥
तू दयाळू कैसा होसी । निजभक्ताचे अपराध न पाहसी । निजक्षेमे त्या पाळीसी । जग पाळका जगदात्मा ॥५॥
तू सच्चिदानंद तरणी । उदय होता ह्रदगगनी । तेणे होईल भवतम हरणी । स्वप्रकाश फाकेल दशदिशी ॥६॥
ते प्रकाशता बाह्यांतर । पुढे चालले चरित्र । सहजानंद तू उदार । स्वचरित्र बोलवी स्वलीळे ॥७॥
सहावे अध्यायी ब्रह्मानंद यती । बोले पूर्णानंदाप्रती । प्रयाण करावे त्वरीत गती । स्वदेशाकडे स्वानंदे ॥८॥
ऐसी होता गुरुआज्ञा । पूर्णानंद पूर्णप्राज्ञा । ज्यास न करिता अवज्ञा । वंदून स्वदेशा निघाले ॥९॥
पूर्ववत प्रकारे । आधी येऊन श्वशुरघरे । मग करुनी यात्रा रामेश्वरे । पुनरपी जातसे गुरुदर्शना ॥१०॥
यापरि सातवार यात्रा । काशी रामेश्वरा । करीतसे निर्धारा । पूर्णानंद महामुनी ॥११॥
यापरि जाता येता मार्गी । गर्भिणी व्हावी अर्धांगी । एकवार ऋतु होत निजलागी । तेच गर्भ राहात ॥१२॥
इतर स्त्रियांचे करमल । वारंवार व्हावे विटाळ । तैसे नव्हे ते वेल्हाळ । स्वानंद सागरीचे चिदरत्न ॥१३॥
म्हणोन तिच्या गर्भोदरी । प्रकटेल भवगज विदारक केशरी । जे पूर्णब्रह्म पूर्णावतारी । त्रैलोक्य पावना कारक ॥१४॥
प्रथम यात्री एक पुत्र । त्यास जाहला निर्धार । तिम्मणभट ऐसे पवित्र । नाम त्याजला पै ठेविले ॥१५॥
दुसरे यात्री कन्यारत्न । कृष्णाबाई नामाभिधान । ठेवूनी तिजलागून । ते अर्पिले काशीकरा ॥१६॥
तिसरा अनंतभट्ट चौथी विवेकम्मा । पाचवेस रामभट्ट ऐसे नाम । पितृव्य जाता निजधामा । तेच ठेविले त्यालागी ॥१७॥
सहावे कन्या गोदू होये । सातवे जे निश्चये । ते पूर्णावतारी शिवराये । शिवराम स्वामी विख्यात ॥१८॥
त्या अवताराचे चरित्र । पुढे ऐकाल सुखसत्र । श्रवणमात्रे पवित्र । जाणा सत्य भाविक हद्यो ॥१९॥
तिम्मणभट्ट पाच वर्ष होता । त्याचे उपनयनाची सिध्दता । पूर्णानंद करीत तत्वता । कोणते रीतीने ते काळी ॥२०॥
शत लोकासी करुन याचना । साहित्य मेळऊन शत ब्राह्मणा । करुन त्याचे उपनयना । पुढे काय करीतसे ॥२१॥
पाच वर्षे पर्यंती । पुत्र ठेवी संगाती । मग पाहून ब्राह्मण समर्थ रीती । त्याचे स्वाधीन करीतसे ॥२२॥
पाहुन कोणी ग्रामथोर । जेथे असतो भूदेव परिवार । ज्याचे मुखी वेदशास्त्र गजर । सदासर्वदा होतसे ॥२३॥
उपनयन मात्र आपण । पूर्ववत याचून । करिता त्यालागून । मग सोपवीतसे द्विजकरी ॥२४॥
याच बोली विप्रासी । हा अधिकारी वेदाशी । तरी कृपा करुनी यासी । विद्यादान पै दीजे ॥२५॥
याचे अन्नवस्त्राची चिंता । स्वये करील श्री अनंता । विश्वकुटुंबी तो असता । तुम्हां आम्हासी चिंतनी सोडवील ॥२६॥
ब्राह्मणाचे स्वधर्म जाण । नित्य सेवावे भिक्षान्न । त्या रीती तो आपण । क्षुधेची शांती करील ॥२७॥
विद्या व्हावी संपूर्ण । हेची ब्राह्मणाचे भूषण । या विरहित जाण । द्विपाद पशु जाणावे ॥२८॥
यास्तव द्विजराया । तुम्हा लागी ही प्रार्थना । या बाळालागी दान । दिजे वेदोदधी विद्येचे ॥२९॥
याच्या आयुष्याची चिंता । तेही नसे तुम्हावरी सर्वथा । जणे निर्मिलेसे विधाता । तदनुसार प्रारब्ध वाहिल तो ॥३०॥
यापरि बोलून विप्रा । स्वाधीन करीतसे तिन्ही पुत्रा । मग कन्येचे कोण्या प्रकारा । विवाह केले ते ऐका ॥३१॥
अश्वत्थ पर्णाचे मंगळसूत्र । आनंदे बांधून निजकरे । योग्य ब्राह्मण पाहून अधिकारे । अर्पण त्याजला करीतसे ॥३२॥
कृष्णा बाईस काशीत जाणा । पाहुनी अधिकारी ब्राह्मण । श्रीगुरुंचे संन्निधाना । कन्यादान पै केले ॥३३॥
दुसरी विवेकम्मा जी होती । तिजला पुरोहितासी अर्पिली । या उभयता कन्येची स्थिती । विवाह पूर्ण पै केले ॥३४॥
ज्याचे वृत्ती उदार पूर्ण । समान ज्यासी खडे आणि पाषाण । सदा निजबोधी निमग्न । त्याच्या प्रपंची ही रीती ॥३५॥
यापरि त्याचे प्रपंचे । लोका दिसती साचे । परी कांहीच न वचे । निजानंदी परिपूर्ण ॥३६॥
ब्रह्मानंदी ज्याची वृत्ती जडे । किंचित स्वरुपी विसर न पडे । तरी त्याचा संसार थोकडे । त्याजला बाधक केवी होय ॥३७॥
जया स्वानुभव रोकडे । चित्त स्वानंदी जडे । आपल्या स्वरुपा वेगळी वृत्ती न सापडे । दृष्टीस ज्याची पाहता ॥३८॥
ऐसीयाची जरी संगत घडे । तत्क्षणी त्याचे पातक झडे । ते प्रत्यक्षचि चंद्रचुडे । अवतार पुरुष निश्चळे ॥३९॥
ऐसिये वैराग्य संपन्ने । पूर्णानंद घने । तयाचा हा संसार वहन । कमळपत्रे उदकापरी राहणे । गुरुस्मरणी निरंतर ॥४०॥
ऐसा स्वानंदी निश्चळे । त्याची संसारी देह निर्मळ । तेथील कांही विटाळे । त्यासी बाधा केवी लागेल ॥४१॥
त्याचा संसार लोकास । जरी दिसला सर्वास । परि तो चिद्विलासी निश्चयेस । लोकाचारा न लक्षित शांभविय वैभवे ॥४२॥
असो पूर्णानंद राज । सहायात्रा करुन सहज । सातवे यात्रेत एक द्विज । पाहिले मार्गी चालता ॥४३॥
तो द्विज कोठील कोण । त्याचे करतो निरोपण । ते ऐकावे चित्त देऊन । स्वनंदघन सज्जन हो ॥४४॥
रामेश्वराची यात्रा करुन । पुढे काशीस जाता जाण । महागावाहून एक योचन । नरावण म्हणून क्षेत्र असे ॥४५॥
त्रेतायुगी रघुनंदन । र्दळिला अहं दशानन । ए ब्रह्मराक्षस होऊन । रामा मागे फिरतसे ॥४६॥
त्या राक्षसाचा करावया भंग । श्रीराम स्थापीति कोटी लिंग । जो परमात्मा सर्वांतरंग । सर्वसाक्षी रघुराज ॥४७॥
ज्या रामाचे नाम । एकवार घेता सप्रेम । हरती सकळ भ्रम । आत्मविषयीचे ॥४८॥
जे ब्रह्मांड अयोध्या निवासी । श्रीराम जो निरंतर अविनाशी । स्मरता ज्याच्या नामासी । काय न होय भूमीवरी ॥४९॥
शांती सीता वामांगी । ज्याची प्रभा शिव अनुरागी । सदा ध्याती ज्यास योगी । तो आत्माराम निष्कलंक ॥५०॥
राम नामाचे कौतुक । एक जाणे त्रिपुरांतक । उपशांती जाणुनी देख । घडी भरही न विसरे नामोत्तमासी ॥५१॥
चरण रेणुची प्रतीती । जाणे गौतमाची सती । सदभावे भजता मुक्ति । राबती चारी त्यापुढे ॥५२॥
रामभूजाचे पराक्रम । त्र्यंबकधनु जाणे परम । अकथ्य जे निगमागम । पूर्णब्रह्म श्रीराम ॥५३॥
बाणवेगाची अवधी । एक तो जाणे अंबुधी । सर्वकर्मासी जो छेदी । अगाध महिमा रघूत्तमी ॥५४॥
भवगज विदारक पंचानन । तापत्रय निवारक रघुनंदघन । सहजानंद दायक निजधकन । सच्चिदानंदात्मा ॥५५॥
ऐसी रामाची प्रौढी । त्यापुढे रावण काय होय बापुडी । राक्षस होऊन आडी । हे काय बोलणे प्रमाद ॥५६॥
मान देऊनी वचन वाल्मिका । भक्तवत्सल भवहारक । आंतरसाक्षी रघुकुलतिलक । अवतार लीला दावितसे ॥५७॥
कोटी लिंगाची स्थापना करुन । स्थापीत चालले जानकी रमण । क्षेत्रपाली झाले उद्धरण । स्थापिता रावण मुक्त जाला येथे ॥५८॥
या क्षेत्री मुक्त जाला रावण । यास्तव क्षेत्राचे नाव नरावण । क्षेत्र नरावण ऐसे जाण । प्रसिध्द असे पुराणी ॥५९॥
वाटेत असता हे क्षेत्र । तेथे पातले हे आनंदसुत । सायंकाळ होता निर्धार । राहते जाले पै तेथे ॥६०॥
पूर्णानंदाचे दृष्टी । भरलिसे ब्रह्मानंद सृष्टी । पाहता क्षेत्र आनंद परिकोटी । अतिहर्ष पै जाला ॥६१॥
अष्टतीर्थ गयापाद । पाहिलेसे पूर्णानंद । स्नान करुनी आनंद । पूजा केली विधीपूर्वक ॥६२॥
क्षेत्रपालेश्वराचीही पूजा । करुनी पूर्णानंद राजा । देवीपूजे जाता पाहिले द्विजा । तप करितो तीर्था माझारी ॥६३॥
उरा इतुक्या उदकात । उभा राहिला तो द्विजनाथ । हे पाहून दीनानाथ । पूर्णानंदे तया उद्धरिले त्यासी ॥६४॥
अरे ब्राह्मणा सुशीला । हे काय तप मांडिले आगळा । संपूर्ण आयुष्य तुवा नासिला । स्वहित कैसारे तू नेणसी ॥६५॥
बहुत जन्म फेरा करीता । नरजन्मी अवचित लागे हाता । पुण्यपाप समतुल्य होता । प्राप्त होय हा योग ॥६६॥
पुण्याचे अधिकपण । नरजन्म होय ब्राह्मण । सुकृत बळ लाधता तेणे । सार्थक कांही करावे ॥६७॥
या नरदेहाचे कौतुक । इच्छिती इंद्रादी लोक । अनायासे प्राप्त होता देख । नरदेह करणी लावावी ॥६८॥
नरदेही नारायण । प्राप्त ऐसे वेदवचन । वाखाणती शास्त्रपुराण । अगाध जाण नरदेह गा ॥६९॥
भगवतप्राप्ती शास्त्री सनिर्धार । हा नरदेह असे रे द्वार । हे जाता आखेर । भगवतप्राप्ती मग कैची ॥७०॥
इतर योनीची गती । जाणतोसी निगुती । तसे स्वदेहाची स्मृती । परमार्थाची काय वार्ता ॥७१॥
हा देह प्राप्त होता निर्धार । स्वधर्मे ओळखावा ईश्वर । जो आंतरसाक्षी सर्वेश्वर । सर्व कुक्षी साक्षी जो पूर्णात्मा ॥७२॥
साक्षित्वी प्रतिती आंगी बाणिता । समूळ ग्रासे देहा अहंता । अहंत्यागे स्वये अर्पिता अनंता । आंग असता पै होणे ॥७३॥
तरीच नरजन्माची सार्थकता । त्यावेगळे साधनी हिंडता । वय नासणेचि तत्वता । प्राप्त कांही नव्हेचि ॥७४॥
ऐसी पडता बोधवाणी । त्या ब्राह्मणाचे कर्णी । मौन आपुले विसर्जुनी । पूर्णानंदासी काय बोले ॥७५॥
ब्राह्मणाचे मनी अभिमान । मीच श्रेष्ठ शास्त्रज्ञ जाण । यानी आता मज लागुन । प्रबोध काय करतील ॥७६॥
ऐसा अभिमान पडला । आले ब्राह्मणाचे डोळा । तरीच महाराजांनी प्रबोध बोला । विषम त्यासी पै भासले ॥७७॥
न ओळखता पूर्णानंद राज । बोले काय ती कृती द्विज । कांही दूषण तपासी मज । किं निमित्य लाविता ॥७८॥
ऐकूनि ब्राह्मणे उपासनी रता । तपाची पाहुनि अवस्था । उपासनेशी दूषिणे किमर्था । कारण त्याचे काय असे ॥७९॥
ब्राह्मणाचा श्रेष्ठधर्म । सदा करावे सतकर्म । ऐसे जाणोनि परम । तपासी प्रवर्तक मी जालो ॥८०॥
तपेनी दैवत सिध्दी । बोलती अनेक विबुधी । शास्त्रही जाणोन विशुध्दी । तपासी आजवरी प्रवर्तलो ॥८१॥
ऐसे अनेक कोरडी युक्ती । शास्त्रबळे प्रतिपादिती । ज्यात नसता भगवतप्राप्ती । ते सर्व निरर्थकची जाणावे ॥८२॥
पूर्णानंद पूर्ण दयाळू । दिन जनाचा कृपाळू । कर्मठास पाहूनि कळवळू । चित्तासि अनुभूती दावितसे ॥८३॥
मेघ करी आधीसिंचन । जलधारा भूमी भिजऊन । सकळास अन्न उपजाऊन । सुखमय पै करिती की ॥८४॥
तेवी साधुसंत । ईश्वरचि मूर्तीमंत । वावरती जे या जगात । लोकोध्दारा कारणे ॥८५॥
अरे ब्राह्मणा शास्त्रज्ञा । तू दिसशी फार सूज्ञा । बोलणे तुझे शुध्द प्रतिज्ञा । हे अभिमान काय कामाचे ॥८६॥
जो पडेल अभिमान राना । क्रोधादि वनचर मुखी जाणा । पाहुनी चुकती निजठिकाणा । सौख्य त्यासी मग कैचे ॥८७॥
श्वपचे पचविले पक्वान्न । त्यागूनि कदान्न स्वीकरिती ब्राह्मण । तेवी अभिमानयुक्त जे तपाचरण । ईश्वर अर्पण न होती ॥८८॥
जे पावती सायुज्य मुक्ति । तेहि धरिती अभिमान चित्ती । त्यासही न सुटे जन्मभ्रांती । हे तू जाणगा सूजाणा ॥८९॥
पार करावया भवसागर । हा नरदेहचि शुद्ध निकरे । सप्रेम न भजता देशिका । अहं व्याघ्रमुखी का द्यावे ॥९०॥
तू म्हणशी की करितो तप । जाण काय तयाचे स्वरुप । सुख संभूत फलाशी प्राप्त । स्वहितास तो अभिमानची नडणे असे ॥९१॥
मृगजळाचे जीवन । केवि निवेल तहान । स्वप्नी वसता भद्रासन । जाग्रती संभ्रम केवी जाय ॥९२॥
देहाची सार्थकता । म्हणसी तपेचि साध्य करिता । देही विज्ञाना दवडिता । त्याचा विसर आंतरी वाहे ॥९३॥
शुक्ल शोणिताच मेळा । घडलासे हा पुतळा । ऐसी अमंगळी मंगळा । राम माझा केवी भेटे ॥९४॥
देह तो भरले षडविकार । गुणनु भूताचा विकार । ऐसा विकारी तो निर्विकार । प्राप्त तुजला नव्हेचि ॥९५॥
पाहता इंद्रिय मुळी जडे । या इंद्रियतपी निजसुख केवी आतुडे । अंतःकरण पंचकद्वारे न उघडे । प्रत्यक्षा जड पराधिन ॥९६॥
हा देह इंद्रियवृंद । जे आचरति सावधपणी स्वछंद । त्यासी प्राप्ती ब्रह्मानंद । मनोरथाची पुर्ण मात्रा ॥९७॥
जेथे नसे मनाचा प्रवेश । शब्द नसे सरस स्पष्ट वाचेस । या इंद्रिय दमनी काय सोस । हे तुवा अनुभवी शोध ॥९८॥
आता तुझे वय गेलेरे अर्धे । ग्रासला असे काळ सुबध्दे । आता तरी होय सावधे । स्वहित कांही विचरी ॥९९॥
यापरि वचनामृती वर्षाव । करिताच पूर्णानंद राव । द्विजा उपरती होऊन सदभाव । चरणी लोटांगण घातिले ॥१००॥
घडता परिसाचे संघर्षण । लोहत्वाची फिटे काळिमा जाण । तेवी पूर्णानंद बोधे ब्राह्मण । पूर्णस्थितीसी पालटली ॥१०१॥
ओहळ मिळाली जाऊनी गंगा । पूर्वनामासी सांडून जाली तीर्थ संयोगा उत्तुंगा । तेवी टाकूनी हठयोगा । ब्राह्मण रंगला पूर्णानंदी ॥१०२॥
साष्टांग करुनी नमन । उभा ठाकिला करजोडून । अष्टही भाव दाटता जाण । स्वानंदे स्तवना आरंभीले ॥१०३॥
जय पूर्णानंद मूर्ती । अगाध असे तुझी कीर्ती । न ओळखता आपुली स्थिती । मी उध्दट भाषणपै केले ॥१०४॥
जळोद्या माझे अहंपण । आभिमानी वायेगेले अर्धे जीवन । आपण वर्षून कृपाघन । शीतल सर्वांग पै केले ॥१०५॥
मज लागलासे छंद । तपी रमलो स्वछंद । तेणे व्यर्थ वय घालविलो मतिमंद । आसधरुनी आंतरी ॥१०६॥
आपण गारुडी सबळ । अहं विष उतरविले कृपाळ । निर्विषय केला अनाथ बाळ । ही अगाध महिमा प्रभूराया ॥१०७॥
अहो दारुणतप । वेष्टिलो मी सर्वांगी कोप । विसरलो आपुले स्वस्वरुप । भ्रांत जालो होतो मी ॥१०८॥
अहं बेडी पायी जडली । स्वस्वरुपाची वाट खुंटली । तया तोडिले आपण कृपाबळी । हा उपकार आता केवि विसरो ॥१०९॥
मज पंचभूते आकर्षिले । अहंकारा शासूनि छेदिली । पडता तव वचनी आगळी । मुक्त झालो त्यापासुनी ॥११०॥
ऐसे नानापरीसी बोलून । पूर्णानंदासी केले प्रसन्न । हे दयाळू पूर्णानंद चरण । तोषिले ऐकता द्विजवचना ॥१११॥
पूर्णानंद विचार करी । तपोनिष्ठ विप्र निर्धारी । संयमी आजीवन साध्य करि । वहन केले गुरुआज्ञे ॥११२॥
ब्राह्मण पाहून अधिकारी । पुर्णानंद निजमनी विचारी । यास कन्या देता निर्धारी । योग्य असे ब्राह्मण ॥११३॥
वय पाहता पन्नास । जालासे ब्राह्मणास । परंतु पाहुन पुढील भविष्यास । निश्चय केला निजमनी ॥११४॥
वय अधिक असे म्हणून । विचार केला भार्यालागुन । गोदूलागी वर पाहिला जाण । तुझे मनीची सांग गोष्ट ॥११५॥
येरी म्हणे प्राणनाथा । आपुले चरणी जडली माझी माथा । मी दासी स्वामीची तत्वतः । मजला विचारणे कायसे ॥११६॥
आपण जो केला निश्चय । तोच दासीचा निश्चय । या वाचोन मनोदय । दुसरा नसे स्वामीया ॥११७॥
आपुली जी निश्चयता । अन्यथा करु नये विधाता । भविष्य जाणून तत्वता । आपण मनी योजलासे ॥११८॥
ऐकून तिचे वचन । वर दाखवितो आपण । तिजला देऊळी आणून । द्विजासी दाखविते पै जाले ॥११९॥
पाहता लक्ष्मी सती । मनी न करता खंती । कांते ज्ञानकळा निश्चिती । बोले काय पतीसी ॥१२०॥
आता या ब्राह्मणा लागुन । करुन द्यावे कन्यादान । हीच आवडी माझे मन । दुसरे कांही असेना ॥१२१॥
पुढील प्रसंगी निरोपण । क्षेत्रपालाचे आज्ञेवरुन । बापु पंडीत करतील प्रकाशण । पूर्णानंद समागमे काशीस ॥१२२॥
काशीत कन्यादान । पूर्णानंद देतील करुन । ते परिसावे स्वानंद कथन । सप्रेम चित्त करोनिया ॥१२३॥
सहजानंदाचे तुम्ही सहज । यास्तव तुमचे पादांबुज । विनवितसे हनुमदात्मज । वारंवार सप्रेमे ॥१२४॥
ऐकता पूर्णानंद चरित्र । पूर्णानंद असे ब्रह्मोत्तर । ते परिसावे अत्यादरे । सहजानंद करोनिया ॥१२५॥
इति श्रीपूर्णानंद चरित्र । पूर्णनंद घडे श्रवणमात्र । जे स्वसुखाचे सुखसूत्र । सप्तमोध्याय गोड हा ॥१२६॥