प्रत्यक्षसूत्रं - श्लोक २६ ते ५०

‘अतीताsनागते sप्यर्थे सूक्ष्मे व्यवहिते sपिच ।
प्रत्यक्षं योगिनामिष्टं कैश्चिन् मुक्तात्मनामपि ॥२६॥
विद्यमानोपलम्भत्वमसिद्धं तत्र तान्प्रति ।
भविष्यत्त्वस्य वा हेतोस्तद्ग्राह्यैर्व्यभिचारिता ॥२७॥
मा भूतामिति तेनाssह लोकसिद्धं सदित्यम् ’ ।
न लोकव्यतिरिक्तं हि प्रत्यक्षं योगिनामपि ॥२८॥
प्रत्यक्षत्वेन तस्यापि विद्यमानोपलम्भनम् ।
सत्संप्रयोगजत्वं वा sप्यस्मत्प्रत्यक्षवद्भवेत् ॥२९॥
‘ तेषामवर्तमानेsर्थे या नामोत्पद्यते मतिः ।
प्रत्यक्षं सा ततस्त्वेव नाभिलाषस्मृतादिवत् ॥३०॥
लोके चाप्यप्रसिद्धत्वात्प्रत्यक्षत्वप्रमात्वयोः ।
प्रतिभावद् द्वयासत्त्वं सदित्येतेन कथ्यते ’ ॥३१॥
लौकिकी प्रतिभा यद्वत्प्रत्यक्षाद्यनपोक्षिणी ।
न निश्चयाय पर्याप्ता तथा स्याद्योगिनामपि ॥३२॥
अविद्यमानसंयोगात् स्याच्चेत् प्रत्यक्षधीः क्क चित् ।
भविष्यत्यपि धर्मे स्याच्छक्तेत्याह सदित्ययम् ॥३३॥
प्रत्यक्षः प्रागनुष्ठानान्न धर्मोsनुष्ठितो sपि वा ।
फलसाधनरूपेण तदानीं येन नास्त्यसौ ॥३४॥
अस्मत्प्रत्यक्षवच्चापि विद्यमानोलम्भनम् ।
प्रत्यक्ष ध्यायिनां धर्मे प्रत्यक्षत्वाच्च नेष्यते ॥३५॥
अविद्यमानसंयोगात् प्रत्यक्षत्वनिराकृतिः ।
योगिनां केन लभ्येत नेष्टं सद्ग्रहणं यदि ॥३६॥
सप्तम्याsपि तु लभ्येत सदर्थः, कल्पना पुनः ।
परेषां वारणीयेति यत्नो जैमिनिना कृतः ॥३७॥
सम्यगर्थे च संशब्दो दुष्प्रयोगनिवारणः ।
प्रयोग इन्द्रियाणां च व्यापारोsर्थेषु कथ्यते ॥३८॥
दुष्टत्वाच्छुक्तिकायोगो वार्यते रजतेक्षणात् ।
एवं सत्यनुवादत्वं लक्षणस्यापि सम्भवेत् ॥३९॥
‘ ततश्चाsप्राप्यकारित्वादू यद्बौद्धैः श्रोत्रचक्षुषोः ।
लक्षणव्याप्तिसिद्ध्यर्थं संयोगो नेति कीर्त्यते ॥४०॥
प्राप्यग्रहणपक्षे ( १ ) हि सान्तराsग्रहणं किल ।
अधिष्ठानाsधिकश्चार्थो न गृह्येत त्वगादिवत् ॥४१॥
व्यापारमात्रवाचित्वा ( २ ) दविरुद्धं तदत्र नः ’ ।
यदि वाsर्थार्जवस्थानं सम्प्रयोगोsत्र वर्ण्यते ॥४२॥
योग्यतालत्तणो वाच्यः ( ३ ) संयोगः कार्यलक्षितः ।
सांख्यादीन् वा विनिर्जित्य प्राप्तिपक्षोsत्र दूष्यताम् ॥४३॥
तयोश्च प्राप्यकारित्वमिन्द्रियत्वात् त्वगादिवत् ।
के चित्तयोः शरीराच्च बहिर्वृत्तिं प्रचक्षते ॥४४॥
चिकित्सादिप्रयोगश्च योsधिष्ठाने प्रयुज्यते ।
सोsपि तस्यैव संस्कार आधेयस्योपकारकः ॥४५॥
तद्देशश्चापि संस्कारः सर्वव्याप्त्यर्थ उच्यते ( १ ) ।
चक्षुराद्युपकारश्च पादादावपि दृश्यते ॥४६॥
तस्मान्नैकान्ततः शक्यं संस्कारात्तत्र वर्तनम् ( २ ) ।
‘ बहिर्वृत्तिस्तयोश्चेष्टा पृथ्वाग्रा ( ३ ) सन्तताsपि च ॥४७॥
अधिष्ठानाधिकं तेन गृह्यते यत्र यादृशम् ।
पार्थवं वृत्ति ( ४ ) भागे स्यादू ’ दूरे sपि ग्रहणं तथा ॥४८॥
दीपप्रभा यथा तस्मिन् विनश्यति विनश्यति ।
तथा बहिर्गताsप्येषा मूलच्छेदा ( ५ ) द्विनश्यति ॥४९॥
अधिष्ठानपिधानं तु सत्यप्युच्छिन्नयत्नया ।
तयाsर्थोsनुपनीतत्वादात्मना नाsनुभूयते ॥५०॥