प्रत्यक्षसूत्रं - श्लोक १०१ ते १२५

नन्वर्थापत्तिरेवं स्याज्जगद्वैचित्र्यदर्शनात् ।
सुखिदुःख्यादिभेदो हि नाsदृष्टात्कारणादृते ॥१०१॥
दृष्टस्य व्यभिचारित्वात्तदभावेsपि सम्भवात् ।
सेवाsध्ययनतुल्यत्वे दृष्टा च फलभिन्नता ॥१०२॥
स्यादेवं यदि शक्येत स्वाभाविकनिवारणा ।
कर्मशक्तेश्च वैचित्र्ये हेतुरन्यो भवेद्यति ॥१०३॥
यथा च फलवैचित्र्ये कर्मणां शक्तता स्वतः ।
तथा ( १ ) च चित्रता लोके स्वभावादुपपत्स्यते ॥१०४॥
अधमे धर्मरूपे वा ह्यविभक्ते फलं प्रति ।
किमप्यस्तीति विज्ञानं नराणां क्कोपयुज्यते ॥१०५॥
‘ किं नु यागादितो दुःखं हिंसादेः किं सुखोद्भवः ।
स्वर्गपुत्रादिभेदश्च कीदृशात् कर्मभेदतः ॥१०६॥
इति यावदविज्ञानं तावन्नैव प्रवर्तते ’
प्रवृत्त्यङ्गं च यज्ज्ञानं तस्य मूलं प्रतीक्ष्यते ॥१०७॥
तस्मात्सिद्धेsपि सामान्ये विशेषो नाssगमादृते ।
विशेषस्य तु जिज्ञासा सूत्रकारेण सूत्रिता ॥१०८॥
गम्यमाने विशेषे च तदन्तर्भावकारितः ।
सामान्यप्रत्ययोsपि स्याच्छास्त्रादेवेत्यकारणम् ॥१०९॥
यथाsर्थापत्तिरेवं च नाsनुमा, नोपमेष्यते ।
शास्त्रं चेत्तदपेक्षेत तस्यैव स्यात्प्रमाणता ॥११०॥
प्रत्यक्षाsग्रहणं यत्तु लिङ्गादेरविकल्पनात् ।
तन्नेष्टत्वाद्विकल्पस्याप्यर्थरूपोपकारिणः ॥१११॥
अस्ति ह्यालोचनाज्ञानं ( १ ) प्रथमं निर्विकल्पकम् ।
बालमूकादिविज्ञानसदृशं शुद्धवस्तुजम् ॥११२॥
न विशेषो न सामान्यं तदानीमनुभूयते ।
तयोराधारभूता तु व्यक्तिरेवाsवसीयते ॥११३॥
महासामान्यमन्यैस्तु द्रव्यं ( २ ) सदिति चोच्यते ।
सामान्यविषयत्वं च प्रत्यक्षस्यैवमाश्रितम् ॥११४॥
विशेषास्तु प्रतीयन्ते सविकल्पकबुद्धिभिः ।
ते च के चित् प्रतिद्रव्यं के चिद्ब्रहुषु संश्रिताः ॥११५॥
तानकल्पयदुत्पन्नं व्यावृत्ताsनुगतात्मना ।
गव्यश्वे चोपजातं तु प्रत्यक्षं न विशिष्यते ॥११६॥
तदयुक्तं, प्रतिद्रय्वं भिन्नरूपोपलम्भनात् ।
न ह्याख्यातुमशक्यत्वाद्भेदो नास्तीति गम्यते ॥११७॥
‘ निर्विकल्पकबोधेsपि द्व्यात्मकस्यापि वस्तुनः ।
ग्रहणं ’ ‘ लक्षणाख्येयं ज्ञात्वा शुद्धं तु गृह्यते ॥११८॥
न चा( १ )sसाधारणत्वेन परव्यावृत्त्यकल्पनात् ।
विशेषाsनुगमाsक्लृप्तेः सामान्यमिति नापि तत् ’ ॥११९॥
करणं चिन्द्रियं बुद्धेर्न तत्र ज्ञानमाहितम् ।
ततःस्मृत्य( १ )समर्थत्वाद्विकल्पोsतो न वार्यते ॥१२१॥
आत्मन्येव स्थितं ज्ञानं, स हि बोद्धाsत्र गम्यते ।
सम्रणे चास्य सामर्थ्यं सन्धानादौ च विद्यते ॥१२२॥
तेनेन्द्रियार्थसम्बन्धे विद्यमाने स्मरन्नपि ।
विकल्पयन् स्वधर्मेण वस्तु प्रत्यक्षवान् नरः ॥१२३॥
तच्चैतदिन्द्रियाsधीनमिति तैर्व्यपदिश्यते ।
तदसम्बन्धजातं तु नैव प्रत्यक्षमिष्यते ॥१२४॥
पुनः पुनर्विकल्पे sपि सती जातिः प्रतीयते ।
तत्सम्बन्धाsनुसारेण सर्वं प्रत्यक्षमिष्यते ॥१२५॥