प्रत्यक्षसूत्रं - श्लोक १५१ ते १७५

ननु धर्माsतिरेकेण धर्मिणोsनुपलम्भनात् ।
तत्सङ्घमात्र एवायं गवादिः स्याद्वनादिवत् ॥१५१॥
आदिर्भावतिरोभावधर्मकेष्वनुयायि ( १ ) यत् ।
तद्धर्मि यत्र वा ज्ञानं प्राग्धर्मग्रहणाद्भवेत् ॥१५२॥
अतो जात्यादिरूपेण धर्मि यदू गृह्यते नरैः ।
पाररूप्यं न तस्यास्तीत्यप्रामाण्यं न युज्यते ॥१५३॥
‘ यस्यापि व्यतिरेकः स्याद्धर्मेभ्यो धर्मिणः स्फुटः ।
नित्यं तस्यापि ताद्रूप्यान्न मिथ्यात्वं प्रसज्यते ॥१५४॥
योह्यन्यरूपसंवेद्यः संवेद्यो ( १ ) वान्यथा पुनः ।
स मिथ्या न तु तेनैव यो नित्यमवगम्यते ॥१५५॥
न चाsनेकेन्द्रियग्राह्यं भिन्नतां प्रतिपद्यते ।
मा भूद्भिन्नशरीरस्थग्राह्यत्वाद्भिन्नरूपता ॥१५६॥
जात्यभेदादभेदश्चेदिन्द्रियत्वेन तत्समम् ।
तुल्यबुद्धेरतो भिन्ना न सत्तेन्द्रियभेदतः ॥१५७॥
बुद्धिभेदाच्च नैकत्वं रूपादीनां प्रसज्यते ।
एकाsनेकत्वमिष्टं वा सत्तारूपादिरूपतः ॥१५८॥
क्क चिच्च सङ्करान्नाsत्तमेकमित्यवसीयते ।
दार्ढ्यदौर्बल्यभेदेन व्यवस्थाsपि यतः क्क चित् ॥१५९॥
‘ यथा हि मनसः सार्धं रूपादौ चक्षुरादिना ।
प्रवृत्तिः सुखदुःखादौ केवलस्यैव दृश्यते ॥१६०॥
न क्क चित्सङ्कराsभावात्सर्वत्रैव निवर्तते ।
क्क चिच्च सङ्करं दृष्ट्वा सङ्करोsन्यत्र कल्प्यते ’ ॥१६१॥
श्रोत्रादेरुपघातेsपि शब्दादिस्मृतिदर्शनात् ।
वर्तमानस्य चाsज्ञानाद्व्यवस्था संप्रतीयते ॥१६२॥
एकं यदि भवेदक्षं सर्वं( १ )गृह्येत वा न वा ।
कल्प्यते शक्ति भेदश्चेच्छक्तिरेवेन्द्रियं भवेत् ॥१६३॥
श्रृणुयाद्बधिरः शब्दं सङ्करे चक्षुरादिना ।
मनसो वा स्वतन्त्रत्वे वर्तमानाsर्थबुद्धिषु ॥१६४॥
न स्मरेद्बधिरः शब्दं श्रोत्रं चेत्स्मृतिकारणम् ।
स्मृतिवद्वा भवेदस्य वर्तमानार्थधीरपि ॥१६५॥
‘ स्मृतिश्च न भवेत्पश्चादू गृह्णीयात्तन्न चेन्मनः ।
श्रोत्रग्रहणवेलायां’ न च सर्वास्मृतिर्भवेत् ॥१६६॥
बोधात्मकतया पुंसः सर्वत्र ग्रहणं भवेत् ।
युगपद्विषयेsप्यस्य करणाsपेक्षिता न चेत् ॥१६७॥
तस्माज्ज्ञानाsनुसोरण व्यवस्थासङ्करौ क्क चित् ।
ग्राह्यग्राहकशक्तिभ्यः कार्यद्वारेण कल्पितौ ॥१६८॥
चक्षूरूपादिभेदस्तु पञ्चधैव व्यवस्थितः ।
तेन नीलादिभेदेsपि नेन्द्रियाssनन्त्यकल्पना ॥१६९॥
तस्मात् पञ्चभिरप्यत्तैर्बोधः सत्तागुनत्वयोः ।
द्रव्यमूर्ती पुनर्द्वाभ्यां रूपादावेकशः स्थितिः ॥१७०॥
ननु जात्यादिरूपेsपि शब्दाsभेदोपचारतः ।
प्रवर्तमाना मिथ्या स्याद्बुद्धी( १ )रूपेषु बुद्धिवत् ॥१७१॥
न शब्दाsभेदरूपेण बुद्धिरर्थेषु जायते ।
प्राक् शब्दादू यादृशी बुद्धिः शब्दादपि हि तादृशी ॥१७२॥
‘ ननु गोत्वादिरूपेण गवाकारादिबुद्धयः ।
न प्राक् शब्दाsर्थसम्बन्धज्ञानात्सन्ति कदा चन ॥१७३॥
जात्यादेस्तत्स्वरूपं चेदशब्दज्ञोsपि लक्षयेत् ।
अन्वयव्यतिरेकाभ्यां शब्दरूपत्वनिश्चयः ’ ॥१७४॥
यथा रूपादयो भिन्नाः प्राक् शब्दात्स्वात्मनैव तु ।
गम्यन्ते तद्वदेवैतत्संज्ञित्वं केवलं परम् ॥१७५॥