प्रकरण दुसरे
आतां उपायनवसंतु । जो आज्ञेचा आहेव तंतु ।
अमूर्तचि मूर्तु । कारुण्याचा ॥१॥
आतां साधनकाननिं शोभे सदगुरु वसंतऋतु जैसा ।
आपण अमूर्त असुनी केवल कारुण्यमूर्ति निजदासा ॥१॥
अविद्येचें आडवें । भुंजीत जीवपणाचे भवे ।
तया चैतन्याने धांवे । कारुण्यें जो कीं ॥२॥
चैतन्य अविद्यावर्नि जीवपणें मत्त होउनी भ्रमलें ।
जें त्या मुक्त कराया धांवे त्याचीं प्रणम्य पदकमलें ॥२॥
मोडूनि मायाकुंजरू । मुक्तिमोतियाचा वोगरू ।
जेवविता सद्‍गुरू । निवृत्ति वंदूं ॥३॥
मारुनि मायाकुंजर जेवावि जो मुक्तिमौक्तिकफलातें ।
वंदूं त्या श्रीसद्‍गुरु निवृत्तिच्या चारुपादकमलांतें ॥३॥
जयाचेनि अपांगपातें । बंध मोक्षपणीं आते ।
भेटे जाणतया जाणतें । जयापाशीं ॥४॥
ज्याच्या कृपाकटाक्षें बंधचि जो मोक्षरूप तो होतो ।
ज्याच्या सान्निध्यानें ज्ञाता ज्ञात्यासि जाउनी मिळतो ॥४॥
कैवल्यकनकाचिया दाना । जो न कडसी थोर साना ।
द्रष्ट्याचिया दर्शना । पाठाउ जो ॥५॥
कैवल्यकनकदानीं अधमोत्तमभेददृष्टी ज्या नाहीं ।
द्रष्ट्याचा अनुभवही होण्याला योग्य ठाव हा पाहीं ॥५॥
सामर्थ्याचोनि बिकें । जो शिवातेंहि गुरुत्वें जिंके ।
आत्मा आत्मसुख देखे । आरिसां जिये ॥६॥
गुरुमोक्षदशक्तिपुढें सांबाचेंही पडे गुरुत्व फिकें ।
आत्मसुखाचा अनुभव आत्म्याला दर्पणेंचि या फांके ॥६॥
बोधचंद्राचिया कळा । विखुरलिया येकवळा ।
कृपापुनीव लीळा । करी जयाची ॥७॥
सद्बोधमृगांककला चहुं बाजूंनीं जणूं पसरल्या ज्या ।
एकवटुनि त्या सगळ्या करि ज्याची पूर्णिमाकृपा सहजा ॥७॥
जो भेटलियाचसवें । पुरती उपायांचे धांवे ।
प्रवृत्तिगंगा स्थिरावे । सागरीं जिये ॥८॥
ज्याच्या दर्शनमात्रें धांव पुरे सर्व मुक्त्युपायांची ।
ज्याच्या प्रसादसागरिं गति स्थिरावे प्रवृत्तिगंगेची ॥८॥
जयाचेनि अनवसरें । द्रष्टा ले दृश्याचें मोहिरें ।
जो भेटतखेंव सरे । बहुरूप हें ॥९॥
ज्याची भेट न होतां पसरे द्रष्ट्यासमोर दृश्य जग ।
तो भेटतांचि सद्‍गुरु लय पावे हें विचित्र विश्व मग ॥९॥
अविद्येचें काळवखें । स्वबोधसुदिनें फांके ।
शिवतलें प्रसादर्कै । जयाचेनि ॥१०॥
ज्याच्या प्रसादरविच्या उज्ज्वलकिरणें अनाद्यविद्येचा ।
काळोख लुप्त हो‍उनि उगवे सुदिवस सदात्मबोधाचा ॥१०॥
जयाचेनि कृपासलिलें । जीव हा ठाववरी पाखाळे ।
जे शिवत्वहि वोविलें । आंगीं न लवी ॥११॥
ज्याच्या कृपाजळानें एथवरी शुद्ध होय कीं जीव ।
शिवपण मलिन म्हणोनी त्याचें कानीं न येउं दे नांव ॥११॥
राखों जातां शिष्यातें । गुरुपणही धाडिलें थितें ।
तरी गुरुगौरव जयातें । सांडीच ना ॥१२॥
ताराया शिष्यातें गुरुपण देखील सांडिलें ज्याणें ।
तरि त्याला नच सोडी गुरुगौरव अंगिं जें सहज बाणे ॥१२॥
एकपण नव्हे सुखास । म्हणूनि गुरुशिष्यांचें करूनि मिस ।
पाहणेंचि आपुली वास । पाहतसे ॥१३॥
एकत्वीं सुख नाहीं गुरुशिष्यांचें म्हणोनि करुनि मिष ।
अपणा पाही आपण सांडुनि अगदीं निमेष उन्मेष ॥१३॥
जयाचेनि कृपातुषारें । परतलें अविद्येचें महुरें ।
परिणमे अपारें । बोधमृतें ॥१४॥
ज्याच्या कृपातुषारें मागें हटते गती अविद्येची ।
तीच्या निवृत्तिनंतर जागा बोधामृता मिळे तीची ॥१४॥
वेद्या देतां मिठी । वेदकही सुये पोटीं ।
तर्‍ही नव्हेचि उसिटी । दिठी जयाची ॥१५॥
वेद्या भेटूं जातां वेत्ताही त्यांत होतसे लीन ।
त्याची दृष्टी तथापी नवीच होई कदापि उष्टी न ॥१५॥
जयाचेनि सावायें । जीव ब्रह्म‍उपर लाहे ।
ब्रह्मा तृणातळिं जायें । उदासें जेणें ॥१६॥
ज्याचें सहाय घेउनि होतो जीव क्षणामधें ब्रह्म ।
ज्याच्या औदासीन्यें विधिही होतो तृणापरिस अधम ॥१६॥
उपास्तिवेर्‍ही राबतया । उपायफळिं येती मोडोनियां ।
वरवंडले जयाचिया । अनुज्ञा कां ॥१७॥
ज्याच्या उपासनेनें केलेलीं साधनें सफल होती ।
ज्याच्या आज्ञेवांचुनि करितां होताति सर्व निष्फळ तीं ॥१७॥
जयाचा दिठिवा वसंत । जंव न रिघे निगमवनाआंत ।
तंव आपुलिये फळीं हात । न घेपतिही ॥१८॥
जंव न शिरे निगमवनीं गुरुदृष्टीचा वसंत रमणीय ।
तोंवरि साधकहस्ता प्राप्त कदा न स्वकीय फल होय ॥१८॥
पुढें दृष्टिचेनि आलगें । खोंचि कीं निवटी मागें ।
येवढ्या जैता नेघे । आपणपें जो ॥१९॥
नाहीं दृष्टिपुढें मुळीं दृश्यचि तेव्हां न खोचणें तेथें ।
दृश्या मागें सारुनि पुढें रिघे हेहिं शक्य नच त्यातें ॥१९॥
लघुत्वाचोनि मुदलें । बैसला गुरुत्वाचे सेले ।
नासुनि नाथिलें । सदैव जो ॥२०॥
अंगी लघुत्व घेउनि चढला जो या गुरुत्वपदवीला ।
जो भाग्यशालि म्हणवी मारुनि जी नाहिं त्या अविद्येला ॥२०॥
नाहीं ते जळीं बुडीजे । तैं घनवटें जेणें तरिजे ।
जेणें तर लियाही नुरिजे । कवणिया ठाई ॥२१॥
नसत्या जळांत बुडती त्यांतें तारी गुरुत्व घन ज्याचें ।
तरले जीव न उरती कोठेंही हे अगाध गुण गुरुचे ॥२१॥
आकाश हें सावेव । परि न बंधे आकाशाची हांव ।
ऐसें कोण्ही येक भरीव । आकाश जो ॥२२॥
या आकाशा अवयव असती परि जें ययाहुनी भिन्न ।
चैतन्यांबर केवळ भरींव हें तत्समान पोकळ न ॥२२॥
चंद्राऐसीं सुशीतळें । घडिलीं जयाचेनि मेळें ।
सूर्य जयाचेनि उजाळे । कडवसेनि ॥२३॥
ज्याच्या तेजें हिमकरप्रभृति ग्रह लाजती प्रभाशीत ।
ज्याच्या प्रतिबिंबाने आला प्रखर प्रकाश सूर्यांत ॥२३॥
जीवपणाचेनि त्रासें । यावया आपुलिये दशे ।
शिवही मुहूर्त पुसे । जया जोशियतें ॥२४॥
जीवपणाच्या त्रासें शिवही पावावया स्वकीय दशा ।
सुमुहूर्त हवा म्हणुनी नम्रपणें तो पुसे जया जोशा ॥२४॥
चांदणें स्वप्रकाशाचें लेइला द्वैतदुणीचें ।
तर्‍ही उघडेपण नवचे । चांदाचें जया ॥२५॥
जोत्स्नावस्त्र दुहेरी अंगावरि घेतलें जरी शशिनें ।
उघडेपणा तयाच्या अंगाचा जाइना अशा वसनें ॥२५॥
जो उघड कीं न दिसे । प्रकाश कीं न प्रकाशे ।
असतेपणेंचि नसे । कवणीकडे ॥२६॥
व्यक्त असोनी न दिसे प्रकाशही अप्रकाशसम आहे ।
अस्तित्वरूप असुनी पाहूं जातां गमे जणूं नोहे ॥२६॥
आतां जो तो इहीं शब्दीं । किती मेळऊं अनुमानाची मांदी ।
हा प्रमाणाहि वो नेदी । कोणाही मा ॥२७॥
जो तो या शब्दांनी त्या विषयीं तर्क किति करूं आतां ।
नोहे प्रमाण विषयचि कवण करी माप कल्पनातीता ॥२७॥
जेथ शब्दाची लिपी पुसे । तेणेंसीं चावळों बैसे ।
दुजयाचा रागी रुसे । एकपणा जो ॥२८॥
शब्दप्रवेश नाहीं जेथ तिथें बोलणें जया अवडे ।
द्वैतापत्तिभयानें एकत्वहि वाटतें जयासि कुडें ॥२८॥
प्रमाणांची परि सरे । तै प्रमेयचि आविष्करे ।
नवल मेचुं ये धुरे । नाहींपणाची ॥२९॥
जेथें समाप्त होती प्रमाणविध सर्व तेथ जो प्रकटे ।
एकत्व यापरी हें त्याचें त्यालाचि ते मनांत पटे ॥२९॥
कांहीं बाहीं अळुमाळ । देखे एखादे वेळ ।
तरी देखे तेही विटाळ । जया गांवीं ॥३०॥
अल्पहि कांहिं कदाचित् देखूं जातांचि देखणा लोपे ।
चिद्वस्तूच्या गांवीं द्रष्ट्याचा न तिळहि विटाळ खपे ॥३०॥
तेथें नमनें का बोलें । केउतीं सुयें पाउलें ।
आंगा लाउनि नाडिलें । नांवचि येणें ॥३१॥
नमनाचें वा स्तुतिचें पाउल या वस्तुमाजि केविं शिरे ।
नामस्मरण करावें तरि त्याही तिळहि एथ ठाव नुरे ॥३१॥
नाहीं आत्मया आत्मप्रवृत्ति । वाढवितां के निवृत्ति ।
या नामाची वायबुंथी । सांडिचि ना ॥३२॥
अपुल्या ठाई अपुली प्रवृत्ति नाहीं निवृत्ति मग कोठें ।
तरि हें नामाच्छादन सोडी ना फोल हें नवल मोठें ॥३२॥
निवर्त्य तंव नाहीं । मां निवर्तवी हा काई ।
तरि कैसा बैसे ठाई । निवृत्तिनामाच्या ॥३३॥
जेथें निवर्त्य नाहीं त्या आत्म्याठायिं काय निरसावें ।
नवल गमे मज तरि हें कैसा मिरवे निवृत्ति या नांवें ॥३३॥
परि सूर्यासि अंधकार । कैं जाला होता गोचर ।
तर्‍ही तमारि हा डगर । आलाचि कीं ॥३४॥
हा अंधकार कधिं तरि सूर्यानें देखिला असे काय ।
हें जरि अशक्य आहे नांव तमारी प्रसिद्ध जगिं होय ॥३४॥
तैसें लटिकें येणें रूढे । जड येणें उजिवडे ।
न घडे तेंही घडे । जयाचिया मावा ॥३५॥
तैसें ज्याची माया अघटित घटना करावया शक्त ।
मिथ्यावस्तू दावी सत्यत्वें करि जडही चेतनायुक्त ॥३५॥
हां गा मायावशें दाविसी । ते माइक म्हणोनि वाळिसी ।
अमाइक तंव नव्हसी । कवणाहि विषो ॥३६॥
दाविसि मायायोगें जें तें मायिक म्हणोनि वगळीसी ।
अससी स्वतां अमायिक विषय न वागदिकांसि तूं होसी ॥३६॥
शिवशिव सद्‍गुरू । तुजला गूढा काय करूं ।
एकाही निर्धारा धरूं । देतासि कां ॥३७॥
गूढ तुझे रूप गुरो अंत तुझा मज मुळींच लागेना ।
बुद्धी कुंठित होते युष्मद्विषयीं विचार करितांना ॥३७॥
नामें रूपें बहुवसें । उभारुनि पाडिलीं वोसें ।
परि सत्तेचेनि आवेशें । तोषलासि ना ॥३८॥
नामारुपा निर्मूनि पुनरपि तीं त्वांचि पाडिलीं ओस ।
केवळ सद्रूपत्वें बापा तूं पावलासि तृप्तीस ॥३८॥
जीव घेतलिया उणें । चालों नेणसी साजणें ।
भृत्य उरे स्वामिपणें । तेंहि नव्हे ॥३९॥
शिष्या प्रेम न दाविसि बा त्याचा घेतल्याविण प्राण ।
गुरुरूपें तो राहे असें म्हणूं तरि न तेंहि तुज सहन ॥३९॥
विशेषाचेनि नावें । आत्मत्वही न साहवे ।
किंबहुना न व्हावें । कोण्हीच यया ॥४०॥
स्पर्शापासुनि इतुका विशेषणाच्याहि राहसी अलग ।
अथवा आत्मत्वहि तव अंगा लागे न इतर काय मग ॥४०॥
राति नुरेचि सूर्या । नातरी लवण पाणिया ।
नुरोचि चेयिलिया । नीद जैसी ॥४१॥
सूर्यामधिं रात्र जसी पाण्यामाजी जसें लवण लीन ।
किंवा निद्रा जैसी जागरिं जाई जिवासि सोडून ॥४१॥
कापुरांचे थळिव । नुरेचि आगीची बरव ।
नुरेचि रूप नांव । तैसें यया ॥४२॥
तो जाइ कापुराचा दागीना जळुनि अनलिं कीं जेवीं ।
दुर्घट नामरूपाचा आहे ब्रह्मीं प्रवेश बा तेवीं ॥४२॥
याच्या हातां पायां पडे । तव वंद्यत्वें पुढें न मंडे ।
न पडेचि हा भिडे । भेदाचिये ॥४३॥
हाता पायां पडुनी विनवीला तरि न वंद्य कवणाला ।
एकत्व मोडण्याला भीड पडेना कुणाचिही गुरुला ॥४३॥
आपणाप्रति रवी । उदो न करी जेवीं ।
हा वेद्य नव्हे तेवीं । वंदनासी ॥४४॥
न करूं जाणे आपण अपुल्या अस्तोदया जसा सूर्य ।
तैसा वंद्य नव्हे हा वदन करुं पाहत्यासि गुरुवर्य ॥४४॥
कां समोरपण आपुलें । लहिजे कांहीं केलें ।
तैसें वंद्यत्व घातलें । हार‍उनि येणें ॥४५॥
किंवा येऊं न शके आपण अपुल्या समोर कोणीही ।
तैसें गुरुरायाचें दुर्घट वंद्यत्व जाहलें पाहीं ॥४५॥
आकाशाचा आरिसां । नुठी प्रतिबिंबाचा ठसा ।
हा वंद्य नव्हे तैसा । नमस्कारासि ॥४६॥
आकाशादर्शाच्या मध्यें प्रतिबिंब कीं नुठे जैसें ।
वंदन करणाला सद्‍गुरुवंदन असाध्य होइ तसें ॥४६॥
परि नव्हे तरी नव्हो । हें वेखासें कां घेवों ।
परि वंदितयाही ठावो । उरों नेदी ॥४७॥
वंदन असाध्य जरि तें असुं दे बा तें तसेंचि त्याविषयीं ।
अमुचा आक्षेप नसे परि येथें वंदिता नुरे पाहीं ॥४७॥
आंगौनि एकुणा झोलु । फेडितांचि तो बाहिरलू ।
कड फिटे आंतीलु । न फेडितांचि ॥४८॥
बा पदर कनवटीचा बाहेरिल फेडितांचि आंतिलही ।
सहजचि फिटे जसा तो गुरुवंदनिंही तसी स्थिता होई ॥४८॥
नाना बिंबपणासरिसें । घेऊनि प्रतिबिंब नासे ।
नेलें वंद्यत्व येणें तैसें । वंदितेनसीं ॥४९॥
प्रतिबिंब दर्पर्णीचें बिंबत्वा घेउनी जसें नासे ।
वंद्यत्व हरूनि नेलें गुरुरायें वंदित्यासहित तैसें ॥४९॥
नाहीं रूपाची जेथ सोये । तेथ दृष्टिचें कांहीचि नोहे ।
आम्हां फळले हे पाये । ऐसिया दशा ॥५०॥
रूपचि नाहीं जेव्हां दृष्टित्वहि दृष्टिचें तदा जाई ।
प्राप्त दशाही होतां या पायांची कृपा फळे पाहीं ॥५०॥
गुणा तेलाचिया सोयरिका । नर्वाहे दीपकळिका ।
ते कां होईल पुळिका । कापुराची ॥५१॥
योग घडे वातीचा तेलाशीं जैं देवा जळे तैंची ।
न तसा प्रकार जेव्हां गांठ पडे कर्पुरासि अग्नीची ॥५१॥
तया दोहों परस्परें । होय ना जंव मेळेरें ।
तंव दोहींचेंही सरे । सरसेंचि ॥५२॥
कापूर आणि अग्नी यांची अन्योन्य भेट जैं होई ।
तेव्हां उभयांचेंही तत्क्षणिं आयुष्य संपुनी जाई ॥५२॥
तेविं देखें ना मी ययातें । तंव गेलें वंद्य वंदितें ।
चेविलिया कां तें । स्वप्नींचे जेवीं ॥५३॥
पाहूं जातां गुरुतें तत्काळचि वंद्य वंदिते अटती ।
जागें होतां जैसे स्वप्नातिल लोपती युवा युवती ॥५३॥
किंबहुना इया भाखा । द्वैताचा जेथ उपखा ।
फेडूनियां स्वसखा । श्रीगुरु वंदिला ॥५४॥
काय बहुत बोलावें द्वैता निपटूनि सारूनी अगदीं ।
माझा सखा गुरू जो त्याच्या हें शीर्ष ठेविलें पादीं ॥५४॥
याच्या सख्याची नवाई । आंगी एकपणा ठाव नाहीं ।
आणि गुरुशिष्य दुवाळिही । पवाडु केला ॥५५॥
सद्‍गुरुच्या सख्याची काय वदावी नवाइ एकेक ।
ठाव नसुनि एकत्वा दावी गुरुशिष्ययुग्म कौतूक ॥५५॥
कैसा आपणयां आपण । दोंवीण सोइरेपण ।
हाचि याहुनि विलक्षण । नाहीं ना नोहे ॥५६॥
द्वैत नसोनि दुजेपण आपण अपणासि सोयरा होई ।
नाहींपण आहेपण उभयाविण तो असेचि बा पाहीं ॥५६॥
जग आघवें पोटीं माये । गगनायेवढा होउनी ठाये ।
की तेचि निशी साहे । नाहींपणाची ॥५७॥
ज्याच्या पोटीं माये सर्वहि जग गगनसदृश जो झाला ।
नाहींपणा प्रकशुनि नसल्यापरि जो सदा असे ठेला ॥५७॥
कां पूर्णते तरि आधार । सिधू जैसा दुर्भर ।
तैसा विरुद्धेयां पाहुणेर । ययाच्या घरीं ॥५८॥
आधार पूर्णतेला असुनी दुर्भर असेचि अंभोधी ।
तैसें ज्याच्या ठायीं वसती वस्तू विरुद्ध अविरोधी ॥५८॥
तेजा तमातें कांहीं । परस्परें निकें नाहीं ।
परि सूर्याच ठाई । सूर्याचि होति ॥५९॥
तेजातमामधें कधिं मैत्री जुळली असें कदा न घडे ।
सूर्यीं सूर्य असे परि तेणें सूर्यांत कांहिं नच बिघडे ॥५९॥
येक म्हणतां भेदें । तें कीं नानात्वें नांदे ।
विरुद्धें आपणयाविरुद्धें । होतील काई ॥६०॥
एकांतभेद बघतां नानात्वें एक वस्तु मात्र असे ।
जरि वस्तु एकमेकां विरुद्ध आत्म्याशिं तद्विरोध नसे ॥६०॥
म्हणूनी शिष्य आणि गुरुनाथ । या दों शब्दांचा अर्थ ।
श्रीगुरुचि परि होत । दोहों ठाईं ॥६१॥
म्हणुनी शिष्यगुरू या दो शब्दीं होय एकची अर्थ ।
गुरु मात्र अर्थ त्यांचा एक वसे गुरुचि दो ठिकाणांत ॥६१॥
कां सुवर्ण आणि लेणें । वसतें येकें सुवर्णें ।
चंद्र आणि चांदिणें । चंद्रीचि जेविं ॥६२॥
किंवा वसती एका सोन्यामधिं हेम आणि अलंकार ।
कीं चंद्र चांदणें या उभयांचें चंद्र मात्र एक घर ॥६२॥
ना कर्पूर आणि परिमळ । कापूरचि केवळ ।
गोडी आणि गुळ । गुळचि जेविं ॥६३॥
कर्पूर आणि परिमळ दोहोंचा अर्थ एक कापूर ।
कीं गूळ आणि गोडी दो शब्दीं एक गूळ हें सार ॥६३॥
तैसा गुरुशिष्यमिषें । हाचि एक उल्लसे ।
जरी कांहीं दिसे । दोनीपणें ॥६४॥
गुरुशिष्यमिषें तैसा एक निवृत्तीच सदगुरु राणा ।
यद्यपि शब्दीं भासे द्वैतापरि तोचि एक तुम्हि जाणा ॥६४॥
आरिसा आणि मुखीं । मी दिसें हें उखी ।
हे आपुलिये वोळखी । जाणे मुख ॥६५॥
आदर्शीं आणि मुखीं दोहोंमधि मीचि एकलें दृश्य ।
ऐसा अनुभव अपुला आपण घेतेंचे ज्यापरी आस्य ॥६५॥
पहा पां निरंजनीं निदेला । तो निर्विवाद एकला ।
परि चेता चेविविता जाला । दोनी तोचि ॥६६॥
निर्जन वनांत निजला जैं एकचि तेथ नाहिं नर दुसरा ।
जागृत होतां तेथें उठणारा तोचि जो उठविणारा ॥६६॥
जे तोचि चेता तोचि चेववी । तेंवि हाचि बुझे हाचि बुझावी ।
गुरुशिष्यत्व नांदवी । ऐसोनि हा ॥६७॥
उभयहि जैसा एकचि तेथें तैसा इथेंहि गुरुराणा ।
बोध करी गुरुरूपें शिष्यत्वें तोचि बोध घे जाणा ॥६७॥
दर्पणेंविण डोळा । आपुले भेटीचा सोहळा ।
भोगिता तरि लोळा । सांगतों हें ॥६८॥
अरशाविण जरि अपुल्या भेटीचा सोहळा नयन भोगी ।
तरि ही सदगुरुलीला । शब्दें होईल सांगण्याजोगी ॥६८॥
एवं द्वैतासी उमसों । नेदुनि ऐक्यासि विसकुसों ।
सोइरिकेचा अंतिसो । पोखितसे ॥६९॥
यापरि दुजेपणाला नेदुनि अवकाश भंग ऐक्याला ।
हो‍उं न देतां सद्‍गुरु पोषी गुरुशिष्ययोगसौख्याला ॥६९॥
निवृत्ति जया नांव । निवृत्ति जया बरव ।
जया निवृत्तीची राणीव । निवृत्तीची ॥७०॥
ज्याचें नांव निवृत्ती ज्याचें सौदर्य आणि ऐश्वर्य ।
होय निवृत्तीच असा निवृत्ति जो मूर्तिमंत गुरुवर्य ॥७०॥
वांचुनि प्रवृत्तिविरोधें । कां निवृत्तीचेनि बोधें ।
आणिजे तैशा वादें । निवृत्ति नव्हें ॥७१॥
ऐसा नव्हे निवृत्ती जो प्रतियोगी प्रवृत्तिचा होई ।
कीं अर्थ निवृत्तीचा जो तोही नव्हे निवृत्ति हा पाहीं ॥७१॥
आपणा देउनी राती । दिवसा आणि उन्नती ।
आणिका वारी निवृत्ति । नव्हे तैसा ॥७२॥
रात्र स्वतासि निरसुनि आणी उदयासि जेविं दिवसाला ।
तैसा प्रवृत्ति वारूनि स्वयें उरे हा निवृत्ति नव असला ॥७२॥
वोपसरयाचें बळ । घेऊनि मिरवे कीळ ।
तैसें रत्‍न नव्हे निखळ । चक्रवर्ती हा ॥७३॥
वाप दिल्यानें मिरवी तेजातें जें तसें न हा रत्‍न ।
हा स्वप्रकाश मणिचि करणें न लगेचि उजळिचा यत्‍न ॥७३॥
गगनही सूनि पोटीं । जैं चंद्राची पघळे पृष्टी ।
तैं चांदणें तेणें उठी । आंग जयाचें ॥७४॥
गगना घेउनि पोटीं चंद्राची चंद्रिका यदा पसरे ।
तैं तो अधिकचि शोभे चर्चुनि अंगा स्वकीय अमृत करें ॥७४॥
तैसें निवृत्तिपणासि कारण । हाचि आपणया आपण ।
घेयावया फुलचि जालें घ्राण । आपली द्रुती ॥७५॥
तैसा कारण सदगुरु निवृत्तितें आपुल्या स्वतां झाला ।
झालें घ्राण स्वतां जणुं पुष्पचि अपुला सुवास घेण्याला ॥७५॥
दिठी मुखाचिये बरवे । जरी पाठीकडून फावे ।
तैं आरिसे धांडोळावे । लागती काई ॥७६॥
दृष्टि जरी वदनातें मुरडुनि होई समर्थ बघण्याला ।
दर्पण मिळवायाचा व्यर्थ करावा प्रयत्‍न काशाला ॥७६॥
कीं राति हन गेलिया । दिवस हन पातलिया ।
काय सूर्यपण सूर्या । व्हावें लागे ॥७७॥
किंवा सारुनि मागें रात्रीला दिवस उगवला असतां ।
काय करावा सांगा प्रयत्‍न सूर्यै निजोदयाकरितां ॥७७॥
म्हणौनि बोध्य बोधोनि । घेपे प्रेमाणें साधुनि ।
ऐसा नव्हे भरवसेनि । गोसावी हा ॥७८॥
बोधासि बोध्य झालें प्रमाणयोगें कीं साधितां आलें ।
ऐसें रूप नव्हे हें सद्‍गुरुचें बोध मात्र जें उरलें ॥७८॥
ऐसें करणियावीण । स्वयं भजे निवृत्तिपण ।
तयाचे श्रीचरण । वंदिले ऐसें ॥७९॥
ऐसें असाध्य झालें कर्मानें जें स्वयंभु निवृत्तिपण ।
व्दैता अवधि न देतां नमिले म्यां रम्य साजिरे चरण ॥७९॥
आतां ज्ञानदेव म्हणे । श्रीगुरुप्रणामें येणें ।
फेडिली वाचा ऋणे । चौही वाचांची ॥८०॥
यापरि वंदोनीयां श्रीगुरुचरणासि चार वाणींचें ।
निःशेष फेडिलें ऋण परिसा हें वचन ज्ञानदेवाचें ॥८०॥
॥ द्वितीय प्रकरण समाप्त ॥