उदकाचें मोती मोला चढलें । तें वनितावदनीं फांसा पडिलें । तैसें ज्ञातेपण सज्ञान झालें । तें पडिलें अभिमानीं ॥४५॥
मृदभांडे हिरवें केलें । तें तत्काळ मृत्तिके मिळालें । भाजिलें तें अतिकाळें । मृत्तिका नव्हे ॥४६॥
निखळ मी शुद्ध ज्ञान । ऐसा वृत्तिरुपें अभिमान । स्फुरे तें भवमूळ जाण । ज्ञानरुप ॥४७॥
जहालेनि ज्ञानें । मी मुक्त मानिजे मनें । तो ज्ञानबंध ह्नणे । उपनिषद्भागें ॥४८॥
लोखंडाची बेडी तोडिली । मा आवडी सोन्याची जोडिली । तरी बाधा तंव रोकडी । जैशीतैशी ॥४९॥
खैराचा सूळ मारी । मा चंदनाचा काय तारी । तैसी ज्ञान अज्ञान दोन्ही परी । बाधकचि ॥२५०॥
जळीं प्रतिबिंब बुडालें साचें । तें बाहेरी निघालें दैवाचें । ह्नणती या मूर्खाचे । मुक्तिपद हें ॥५१॥
आधीं बंधचि तंव साच नाहीं । मा मुक्तता मानावी कवणे ठायी । हें न घडतें माने जेथ पाही । तो ज्ञानबंध होये ॥५२॥
तरी शुद्ध जें स्वरुपज्ञान । तें वृत्तिरुपें घे अभिमान । तें वरिष्ठाचेंही वचन । नमनी ज्ञानें ॥५३॥
येथ आपुली जे विषयावस्था । ज्ञान प्रतिपादी सर्वथा । भोग भोगुनी ह्नणे अभोक्ता । हा ज्ञानबंधु ज्ञानी ॥५४॥
हा अभिमान ऐसाचि फुडा । मुक्तपणें घाली खोडा । काय करील प्राणीया बापुडा । नकळे अतिसूक्ष्मपणें ॥५५॥
शुद्ध स्वरुपीं मीपण उठी । तत्काळ भासती ब्रह्मांड कोटी । जें मीपण जीवाची पोटीं । तैं मुक्तता कैची ॥५६॥
मीपण ईश्वरा बाधी । तोही शबल कीजे सोपाधी । शुद्धासी जीवपदीं । मीपण आणी ॥५७॥
जेथ सूक्ष्मत्वें अभिमानू असे । तेथ सूक्ष्मत्वेंचि विषयो वसे । तेणें अभिमानें लाविलें पिसें । मी मुक्त ह्नणोनी ॥५८॥
जेथें स्वरुपप्राप्ती नघडे । तेथ मी बद्ध सत्यत्व पडे । तेणें नाथिलेंच उघडे । मिथ्या मुक्ती ॥५९॥
ते जेथ स्वरुपप्राप्ती काची । तेथ मुक्ती मानी साची । येर्‍हवीं निजीं बंधमोक्षाची । वार्ताही नाहीं ॥२६०॥
अभिमानाचेनि लेशे । मुक्तवासना उल्हासे । यालागी अभिमानाचेनि निःशेष नाशें । निर्विशेषप्राप्ती ॥६१॥
जेथ अभिमान समूळ तुटे । तेथ चिन्मात्र पहाट फुटे । समाधी नेटेंपाटें । ह्नणती त्यातें ॥६२॥
निरभिमान निरवधी । तेचि अखंड समाधी । परी काष्ठा ते त्रिशुद्धी । समाधी नव्हे ॥६३॥
ताटस्थ्या समाधी साचे । मानितां त्या स्वरुपाचें । ज्ञान नाहीं निश्चयाचें । अनुमानसिद्धी ॥६४॥
आघातें मूर्छा आली । तेणें काया पडोनि ठेली । तरी काय तेथ झाली । समाधी साच ॥६५॥
बहुरुपी सोंग संपादितां । वायु स्तब्धला अवचिता । तेणें सर्वांगीं ताटस्थ्यता । बहुकाळ झाली ॥६६॥
परी वासना जेथ न तुटे । तेथ समाधी कैची भेटे । सावध होतांचि प्रगटे । उचित जी राया ॥६७॥
सर्वसंकल्पा अवधी । ते निर्विकल्प समाधी । सकळ शास्त्रप्रतिपादी । समाधीतेची ॥६८॥
स्वरुप देखोनि तत्त्वता । आश्चर्ये जाली तटस्थता । तरी जाण तेथ सर्वथा । वृत्ति आहे ॥६९॥
स्वरुप देखोनि विस्मयो उठी । तोही जिरवूनि पोटी । तयावरी जे दशा उठी । ते समाधी साचार ॥२७०॥
जेथ निःशेष वृत्ति विरे । तेथ विस्मयो कवणासी स्फुरे । सूक्ष्म कल्पना थावरे । तैं विस्मयो प्रगटे ॥७१॥
जेथ निर्विशेष प्राप्ती होये । तेथ देहचि स्फुरों नलाहे । तेव्हां तटस्थ कीं चालताहे । हे अपरदृष्टी ॥७२॥
ऐसें देहचि मिथ्यापणें । त्याचीं कवण लक्षी लक्षणें । मृगजळीचेनि नहाणें । निविजे जैसे ॥७३॥
मिथ्या देहासि तटस्थता । जालिया ह्नणावा ज्ञाता । ऐसीं लक्षणें लक्षितां । निरंतर ठकती ॥७४॥
होकां स्वप्नीचिया नरा । लागती ताटस्थमुद्रा । तरी काय तो खरा । जागृती आला ॥७५॥
ते स्वप्नीचिया लोकाप्रती । ज्ञातेपणाची ख्याती । परी नाही आला निश्चिती । जागेपणा ॥७६॥
जो साच जागृती आला । त्यासि स्वप्नदेह मिथ्या झाला । हें साच कीं या बोला । अनुमान आहे ॥७७॥
जो जागा होऊनि ह्नणे । लाऊं स्वप्नदेहा लक्षणें । हें अधिक दशा कीं लाजिरवाणें । ज्याचें त्यासी ॥७८॥
तो जागा होऊनि स्वप्न सांगे । तें लटिकेपण अवघें । परी स्वप्न देहासी आंगें । आतळला नाही ॥७९॥
तैसी साचार वस्तुप्राप्ती । जो नातळे देहस्थिती । तरी देहो बर्ते कवणे रीती । तें प्रारब्धशेषें ॥२८०॥
वारा वाजोनि सरे । रुखीं हेलावा थावरे । कां लक्ष्य भेदोनि तीरें । चालिजे पुढें ॥८१॥
निशाणा धावो वाजोनि जाये । परी ध्वनीशेष उरला राहे । अर्क तपोनि अस्ता जाये । तरी उबारा उरे ॥८२॥
मेघ वोळोनि वोसरे । जळ अवघेंचि जिरे । परी भूमीं वोल थावरे । तेणें पिकती शेतें ॥८३॥