पूर्णत्वाला पोचलेल्या ज्ञानी पुरुषाला समाधि व व्यत्थान संभवत नाही
यालागीं समाधी आणि व्युत्थान । या दोहीचें लक्षण । अपक्वासीचि घडे जाण । पूर्णांसि नाहीं ॥३००॥
चाली चौपदी । त्या पूर्णाची परिपूर्ण कहाणी । वेद सांगे निजनिष्ठा मौनी । जो मौन बोलणें ग्रासोनि दोन्ही । मुक्ती वाहे तयाचे घरी पाणी ॥१॥
मुळीं ठेऊनि फुटकी हंडी । ब्रह्मरसाची रांधिली गोडी । वेदवादाची सांडोनि वोढी । चवी चाखे त्यासि समाधी गाढी ॥२॥
राउतावरी बैसे घोडे । रायाची छाया छत्री पडे । समूळ शून्य ज्याचेनि उडे । चिन्मय दुर्गी तो नर चढे ॥३॥
प्रणवधनुष्य निर्धारें काढी । एकेवेळें दोन्ही शर सोडी । मनोमृगातें घायेंवीण पाडी । त्याची त्वचा शस्त्रेंवीण काढी ॥४॥
ते मृगाजिन साधोनि पाहे । त्यावरी ज्याचें आसन राहे । निजमायेतें न मरुनि खाये । समाधी त्याचे वंदी पाये ॥५॥
अशा परिपूर्ण पुरुषोत्तमाचें वर्णन
निजतेजी जो स्वयें माये । तेजाचें निज तेज स्वयें होये । नयनीं नयन जो होऊनि राहे । समाधि वंदी त्याचे पाये ॥६॥
अहं सोहं सांडोनि वोझें । हें सुख जेणें अनुभविजे । निजेतें मारुनि निजी निजें । सहज सुखें तो सहजी सहजें ॥७॥
सहज सुखें तो अति संतोषे । देहादि ममता मिथ्या देखे । रसनेवीण जो रसू चाखे । नित्य निमग्न तो निजसुखें ॥८॥
एक जनार्दनाची वोवी । ब्रह्मसुखातें सहजें गोवी । सहज भावार्थी तो सदभावी । ब्रह्मसुखाचा तो अनुभवी ॥९॥
समाधि सुख जें नेटेंपाटे । जे योगमुद्रा योग्या भेटे । एक जनार्दनीं हाटे वाटें । तेणें सुखेंची सहज रहाटे ॥३१०॥
त्याचें अगाध सामर्थ्य
तो देखे तेंचि परब्रह्म । तो करी तेंचि सत्कर्म । त्याची लीला तो परम धर्म । घार्मिकांचा ॥११॥
तो जल्पे तें वेदशास्त्र । तो वोसणाये तो महामंत्र । तो अनादीचें आदिसूत्र । अव्यक्तत्वें ॥१२॥
तो पुरुषोत्तमा पुरुषोत्तम । तें विश्रांतीचें विश्रामघाम । तो निष्कामाचा काम । कामनाशून्य ॥१३॥
त्याच्या श्वासोछ्रवासाचे परिचार । तें आनंदाचें माहेर । त्याच्या निमिषोन्मिषामाजीं घर । निजसुखें केलें ॥१४॥
जो निर्गुण निः शब्दाचा । तो बोले आपुलिया वाचा । हा चाले तेथे समाधीचा । संतोष तोषे ॥१५॥
तो बैसला दिसे एकदेशीं । परी तो सर्वदेशनिवासी । देह हिंडतां दिगंतासी । चलन त्यासी असेना ॥१६॥
तो असे वसे जिये देशीं । तेथ चार्‍ही मुक्ती होती दासी । तो साचार भेटे त्यासी । परब्रह्मचि भेटलें ॥१७॥
ईश्वर जो जगाचा । तो आज्ञाधारकू तयाचा । आनंद वोळगणा अंगाचा । आठ प्रहर ॥१८॥
शम त्याचेनि समत्वा आला । संतोषू त्याचेनि संतोषला । अनुभवा अनुभवू जाला । याचेनि अंगें ॥१९॥
त्याचिये निद्रेपाशीं । समाधि ये विश्रांतीसी । शिणली माहेरा जैसी । विसावों धावो ॥३२०॥
ज्ञान ज्ञातेपणें संतापलें । तें याचिये दृष्टीं जिवों आलें । वेद वोसंगा निवाले । वाचेचिये ॥२१॥
हरिविरंच्यादि देव आले । ते याचेनि देवत्वा मुकले । शून्य शून्यपणा उबगलें । याचिये भेटीं ॥२२॥
वैकुंठीचे मुक्तवासी । नवस नवसिती अहनिशीं । ऐशियाची भेटी आह्मासी । होईल केव्हां ॥२३॥
जें जगा वंद्य महामाये । जें हरिहरां वश नोहें । ते यांचिये पायीं सामाये । नाहींपणें ॥२४॥
जग जगपणें संतापलें । तें याचिये छायें निवों आलें । कीं छायेमायेसी मुकलें । जगत्वा जग ॥२५॥
अधिष्ठान परदेशी जालें । तें याचिया वोसंगा विसावों आलें । कीं खेंव देऊनि सुरवाडलें । नसुटेचि मिठी ॥२६॥
येवढिये प्रतीतीच्या अंगीं । निष्ठा काष्ठा गेली भंगीं । मग गुरुशिष्य दोन्ही भागीं । आपणपे स्वयें ॥२७॥
कागा दोन्ही डोळे ह्नणणें । परी एकें बुबुळें दोन्ही देखणें । कां दोदांतीं चाखणें । एकी वस्तु ॥२८॥
वाम सव्य दोन्ही भाग । दो नांवीं एक अंग । तैसे गुरुशिष्य विभाग । एकत्वें दिसती ॥२९॥
जरी गुरुशिष्य दोन्ही एक । तरी कां दिसे न्यून आधिक । आणि निवृत्तिशास्त्र देख । याचिया बोधा ॥३३०॥
तरी हें अवधेंचि वावो । ऐसा अवगमताहे भावो । हा मायामय निर्वाहो । मृगजळत्वें ॥३१॥
जीव शिवाचा जो भेद । तो केवळ मायिक संबंध । ते मायेचा विनोद । सादर ऐके ॥३२॥