आता वंदू कमलेश । त्याचे कृपेचा लेश । रक्षितो मज शेष । फणिवर चंद्रमौली ॥
झाली मुक्त गणिका । तुझ्या नामसुधेची कणिका । प्राप्त होवो आणिका । माझ्यासवे ॥
श्रोते व्हा सावधान । करू नक्षत्रकथेचे पान । नका करू अनमान । श्रवण करा ॥
आर्या
स्वामींचे पूर्वज कोण ? आप्त कोण ? कोण कोठुनि आले ? ।
नाही विदित कोणा , मजलाही , जरी यत्न बहुत मी केले ॥१॥
कोणी म्हणती ‘बाई ’ आल्या ‘पलूस ’ गाव सोडून ।
कोणी म्हणती , स्वामींचे ‘कवठे ’ हेच गाव ठासून ॥२॥
दुर्दैवाने विदित न कोणा नाव काय ते पावन मातेचे ।
ती दिव्य ज्योत , सुत भास्कर , निर्झर पवित्र तेजाचे ॥३॥
जरी त्यागला मृगमद अज्ञाने ‘मलिन ’ हो म्हणे त्याला ।
परि दर्दि करती गर्दि , अप्राप्य कस्तुरी ज्याला ॥४॥
रवि न म्हणे हे नगर थोर , परिमित प्रकाश येथेच ।
कुग्रामी जाणे नलगे , राहो नित्य तिमिर येथेच ॥५॥
स्वामीराज नायक अमुचा , कुग्रामी जन्मला होता ।
परी शास्त्राभ्यासे , सकळ जगाला वंद्य जाहला होता ॥६॥
जलाशयात जरी उठति लहरी , जलांत जल पडते ।
तसे अजन्मा घेति जन्मा परि जन्ममरण ना उरते ॥७॥
तो योगी होता कसला ? होता प्रभूईश मूर्तिमंत ।
सावधचित्ते ऐका श्रोते मी वर्णीन तो दयावंत ॥८॥
कीर्ति तुझी सिद्धेशा , की धाऊन येशी हाकेला ।
ऐसी जाणुनि मात तुझी , पुत्रार्थ नवस म्या केला ॥९॥
तु पुत्र दिला मज , परी धाडी संकटा किती सांग ? ।
वारावे विघ्न विभो , आता व्रतबंध करूनिया सांग ॥१०॥
मी निर्धन निष्कांचन , अगतिक मज तूच एक दातारा ।
साहू मी संकटे कितीदा ? कृपा करोनि एकदा तारा ॥११॥
स्वप्नी बिडेश येऊन सांगे , ‘जागे तू आनंदमूर्तीला शरण ।
तो संतशिरोमणि आहे , करिल तव सर्व दुःख तो हरण ’ ॥१२॥
" संतांनी मुंज करावी हे मज भाग्य लाभले थोर " ।
ते ऐकताच मधुवचन साध्वीचा दूर जाहला घोर ॥१३॥
करूनि स्नाने , घेऊन द्र्शन , प्रस्थान ठेविले जाण्या ।
ब्रम्हनाळ या गावी निघाले , स्वये ब्रम्ह द्विज होण्या ॥१४॥
ग्रामस्थांना असे सुगावा , परपीडारत जे खळांपरी ।
तेहि निघाले , विघ्न आणण्या , मधांध यादव खळांपरी ॥१५॥
चला जाऊया , मौज पाहूय , कोण करिल ही मुंज ? ।
विप्र तेथले आणि विधवा यांची देऊ लाउनि झुंज ॥१६॥
मरिती मिटक्या , हा हा म्हणुनि वाजवीत ते चुटक्या ।
निजधर्माला सगळे विसरून , भरीस पडले ते लटक्या ॥१७॥
मार्ग आक्रमित मायलेक ते येति वेरळ तीराला ।
या सरितेची फार प्रसिद्धि , ओढ अनावर पाण्याला ॥१८॥
या काठावर कष्टत होता कृषिवर अपुल्या शेतात ।
गाय तयाची फार मारकी , ख्यात असे लोकांत ॥१९॥
तिने देखिले मायलेक हे , नयनी स्फुरला अंगार ।
आणि निघाली उधळित , पृष्ठि पुच्छमार तो थोर ॥२०॥
फुफाट , उसळे , दौडे , एकवटे बळ मारण्यास सारे ।
ते पाहून भ्याला , कृषिवर , मायलेक तो हाकारे ॥२१॥
धावा , पळा , सुजनहो , थांबू नका इथे आता ।
मारील ही तुम्हाला , गे बाई नवे तुम्ही गमता ॥२२॥
ऐकताच कोलाहल तो , थांबे स्थळीच ती सरला ।
कमलेशा ! धावा का आयुर्दाय आज आमुचा सरला ?॥२३॥
प्स्री निर्भयचित्ते पाही बालक धेनुकडे , मनी हर्षे ।
" माते भिऊ नको गे " मारेल ना सुधा वर्षे ॥२४॥
तो योगी , विप्राचा बालक , पाहताच ती गाय ।
झाली शांत निमाली , लागे चाटण्या पाय ॥२५॥
पाहुन अघटित हे , कृषिवर जोडी पुन्हा पुन्हा हात ।
देवा कोठुन आले स्वामी ? काय त्यांची ही मात ॥२६॥
माझी ही गाय , पाहुन खळबळ इचे , लोक त्वरे पळती ।
पळती जीवभयाने मागी न पुन्हा इथे कधी वळती ॥२७॥
परि पाहता बालक हा , खळबळ इचे पुरे सरले ।
चित्त निमाले , वृती शमली , दुष्टपणा जराही न उरले ॥२८॥
दिसतो बालक परी योगी , सिद्धपुरुष हा कोणी ।
असेचि गमते बा मज , देवपुत्र नसे दुजा कोणी ॥२९॥
परिसाचा सहवास क्षणाचा , लोहास करितसे सोने ।
झाले निर्मळ खळ पुरते , क्षण एक साधुसंगाने ॥३०॥
तत्क्षणीचि झाला कृषिवर शिष्य , हात जोडून ।
वदला "मज इज संगे न्या ’ साधुभाव जोडून ॥३१॥
तो शेत्करी ती गायाअपुली माय घेऊनि संगे ।
आले तिरी नदीच्या जी तोयाने पुष्ट जाहली संगे ॥३२॥
मातेसी नमुनी कथिले ’धेनुचे पुच्छ धरुनि त्वा जावे ।
जावे पैलतिराला लंघावे वेरळेस या भावे " ॥३३॥
जाता माता धीनू खळाळणार्‍या नदितूनी पार ।
पाणी जोडूनि योगी वदले ’ ने मलाही तू पार " ॥३४॥
गंगे , गोदे , कृष्णे , माते तव तोय सुखद मज होवो़ ।
केवळ वस्त्र घडीवर पैलतिरी मज तुम्ही सुखें न्या हो ॥३५॥
ऐसे वदुनि प्रेमे , ठेवी जलपृष्ठि वस्त्र तो योगी ।
घालून आसन बसले वरती , वदे "हूं , अतां चल वेगीं " ॥३६॥
होता आज्ञा तें वस्त्र निघाले जणूं असे सुतरी ।
कुतुके माता डोले ’पुत्र नव्हे हा भवार्णवाची स्तरी " ॥३७॥
पाहून वस्त्रस्तरीवर मूर्ति , येति आनंदमूर्ति भेटाया ।
वदति पाणी जोडून "आले योगिराज स्वामी भेटाया " ॥३८॥
" माझे भाग्य उदेले आले प्रत्यक्ष ब्रम्ह भेटाया ।
नाहीं समर्थ आम्ही , भास्कर हा , यासी दूर लोटाया " ॥३९॥
तो आले ब्राम्हण कवठ्याचे म्हणति साधुभाव जोडून ।
शकुनि जसा धर्माते पाडी व्यसनीं न्यायनीति सोडून ॥४०॥
’ स्वामी हा द्विजकुळीचा नाही , व्रतबंध वांच्छितो पोर ।
मायही तसेच वांच्छी अघाचल मूर्तिमंत जी थोर " ॥४१॥
" पुरुषश्रेष्ठ साधू आपण नित असो तुम्हा प्रणति ।
न करा मुंज अशाची बहु पापद तया नसे गणति " ॥४२॥
बहु कर्णकटु असे शास्त्रपटुंचेबोल ऐकता बटु ।
माथा चरणीं ठेवी जेविं निजगुरुपायीं आर्त वेदपटु ॥४३॥
त्या द्विजसमुहाला भावे नमुनि आनंदमूर्तिंनी कथिले ।
" हा न बटु , परब्रम्ह स्वयें , बा कशास या मथिले ? ॥४४॥
" याचा कोणी करावा व्रतबंध ? जो स्वर्ये सिद्ध ।
द्विज हो त्यागा कुमति , मंगलकार्यास व्हा चला सिद्ध " ॥४५॥
" हा द्विजश्रेष्ठ , पावन , वेदांती , शुद्ध स्नेह सात्विकता ।
आपण यासी भजावे , त्यागावी अप्रमाण भ्रामकता ॥४६॥
मंगल मुहुर्त शोधुनि केली संप्पन्न मुंज बाळाची ।
प्रेमाश्रुपूर ढाळे साध्वी कृतकार्य माय बाळाची ॥४७॥
आनंदमूर्तीच्या कृपाप्रसादें व्रतबंध जाहला थाटांत ।
प्रेमाश्रूंचे सर ओघळले तृप्त आईच्या डोळ्यांत ॥४८॥
तिच्या मनांतील पूर्ण जाहल्या सर्व कामना कमलेशाच्या कृपाबले ।
पुन्हा पुन्हा नतमस्तक होऊन स्मरें प्रभूचीं चरणदले ॥४९॥
श्रीनक्षत्रस्वामींचे चरित्र अद्‌भूत । मने सज्जनांची होती शांत ।
भक्त आनंदाने परिसोत । द्वितीयोध्याय हा ॥५०॥
श्रीसिद्धराज प्रसन्न