रसार्णव - पञ्चमः पटलः

श्रीदेव्युवाच
नियामनादिकं कर्म क्रामणान्तं सुरेश्वर ।
यया सम्पद्यते ह्येषां ओषधीं वक्तुमर्हसि ॥१॥
श्रीभैरव उवाच
सर्पाक्षो वह्निकर्कोटी कञ्चुकी जलबिन्दुजा ।
शतावरी भृङ्गराजः शरपुङ्खा पुनर्नवा ॥२॥
मण्डूकपर्णी मत्स्याक्षी ब्रह्मदण्डी शिखण्डिनी ।
अनन्ता काकजङ्घा च काकमाची कपोतिका ॥३॥
विष्णुक्रान्ता सहचरा सहादेवी महाबला ।
बला नागबला कृष्णा चक्रमर्दः कुरुङ्गिणी ॥४॥
पाठा चामलकी नीली ज्वालिनी पद्मचारिणी ।
फणित्रिजिह्वा गोजिह्वा कोकिलाक्षो घनध्वनिः ॥५॥
आखुपर्णी त्रिपर्णी च द्विपर्णी चैकपर्णिका ।
तित्तिडी क्षीरिणी रास्ना मेषशृङ्गी च कुक्कुटी ॥६॥
कृष्णपर्णी च तुलसी श्वेता च गिरिकर्णिका ।
एता नियामकौषध्यः पुष्पमूलदलान्विताः ।
दोलास्वेदः प्रकर्तव्यो मूलेनानेन सुव्रते ॥७॥
चण्डाली राक्षसी व्याघ्री खड्गारी गजकर्णिका ।
शङ्खपुष्प्यग्निधमनी लाङ्गली बालमोचका ॥८॥
रक्तस्नुही रक्तशृङ्गी रक्तिका नीलचित्रकः ।
शृगालजिह्वा बृहती वज्रा चक्री च राजिका ॥९॥
एकवीरा नरकसा रुदन्ती ब्रह्मचारिणी ।
उच्चटा मानिनीकन्दा कुमारी रक्तचित्रकः ॥१०॥
लक्ष्मीः शाखोटकश्चैव कञ्चुकी मेषशृङ्गिका ।
हिमावती सोमलता मोदा व्याघ्रनखी शमी ॥११॥
काञ्चनी वनराजी च काकमाची च केशिनी ।
अजमारी कोटराक्षी हनूमत्यङ्गनायिका ॥१२॥
नरजीवा हेमपुष्पी काकमुण्डी च कालिका ।
तोयवल्ली गजारी च हंसाङ्घ्री कुहुकंविका ।
ताम्बूली सूर्यभक्ता च रसनिर्जीवकारिकाः ॥१३॥
कटुतुम्बी च गोसन्धी देवदालीन्द्रवारुणी ।
वाकुची ब्रह्मबीजानि कार्पासं कृष्णजीरकम् ॥१४॥
कङ्गुनी कृष्णकनकं श्वेतार्कं च पिपीलिजम् ।
दन्तिनी यवचिञ्चा च कर्कोटी कारवल्लिका ॥१५॥
गोजिह्वा काकजङ्घा च महाकाली च शम्बरी ।
श्वेतगुञ्जा सिताङ्कोलः पटोली बिल्वमेव च ।
एकैकमोषधीबीजं मारयेद्रसभैरवम् ॥१६॥
रक्तस्नुही सोमलता रुदन्ती रक्तचित्रकः ।
शाखोटकी दग्धरुहा मोदिनी वृद्धदारुकः ॥१७॥
त्रिशूली कृष्णमार्जारी चक्रिका क्षीरकुक्कुटी ।
देवदाली शङ्खपुष्पी काकमाची हनूमती ॥१८॥
नीलज्योतिस्तृणज्योतिरुत्कटा हेमवल्लरी ।
त्रिदण्डी ब्रह्मदण्डी च चक्राङ्की स्थलपद्मिनी ॥१९॥
नागजिह्वा नागकर्णी वीरा वर्तुलपर्णिका ।
अर्कपत्त्री वंशपत्त्री ताम्रपर्णी तथेश्वरी ।
इन्दुरी देवदेवेशि रसबन्धकराः प्रिये ॥२०॥
तीव्रगन्धरसस्पर्शैर्द्रव्यैः स्थावरजङ्गमैः ।
म्रियते बध्यते चैव रसः स्वेदनमर्दनात् ॥२१॥
सूर्यावर्तश्च कदली वन्ध्या कोशातकी तथा ।
वज्रकन्दोदककणा काकमाची च शिग्रुकः ॥२२॥
देवदाली च देवेशि द्राविकाः परिकीर्तिताः ।
दोषान्हरन्ति योगिन धातूनां पारदस्य च ॥२३॥
काकमाची घनरवः कासमर्दः कृताञ्जलिः ।
वराहकर्णी सटिरी हंसदावी शतावरी ॥२४॥
ताम्बूली नागिनी ब्रह्मी हंसपादी च लक्षणा ।
अर्जुनी क्षीरनाली च कारवेल्लोऽर्कपत्त्रिका ।
व्याघ्री चवी कुरवकः क्रामिकाः सुरवन्दिते ॥२५॥
ब्रह्मदण्डः सुदण्डश्च लोहदण्डस्तृतीयकः ।
एते रसायने योग्या ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः ॥२६॥
भूपाटली च कौमारी सिंहवल्ली च शूकरी ।
हेमपर्णी पटोली च नागवल्ली च भृङ्गराट् ।
इत्यष्ट मूलिकाः प्रोक्ताः पञ्चरत्नं शृणु प्रिये ॥२७॥
मन्त्रसिद्धासना देवी तथा कङ्कालखेचरी ।
इन्दिरा च क्षमापाली पञ्चमी तु निशाचरी ।
पञ्चरत्नमिदं देवि रसशोधनजारणे ॥२८॥
रसस्य बन्धने शस्तं एकैकं सुरवन्दिते ।
रसाङ्कुशेन गृह्णीयात्पञ्चरत्नानि सुव्रते ।
ददाति खेचरीं सिद्धिं रसभैरवसंगमे ॥२९॥
त्रिक्षारं टङ्कणक्षारो यवक्षारश्च सर्जिका ।
तिलापामार्गकदली पलाशशिग्रुमोचिकाः ।
मूलकार्द्रकचिञ्चाश्च वृक्षक्षाराः प्रकीर्तिताः ॥३०॥
अम्लवेतसजम्बीर लुङ्गाम्लचणकाम्लकम् ।
नारङ्गं तिन्तिणीकं च चाङ्गेर्यम्लगणोत्तमाः ॥३१॥
सामुद्रं सैन्धवं चैव चूलिकालवणं तथा ।
सौवर्चलं च काचं च लवणाः पञ्च कीर्तिताः ॥३२॥
सक्तुकं कालकूटं च सितमुस्ता तथैव च ।
शृङ्गी कृष्णविषं चैव पञ्चैते तु महाविषाः ॥३३॥
स्नुह्यर्कोन्मत्तकं चैव करवीरं च लाङ्गली ।
पञ्चैवोपविषा मुख्याः तैलानि ह्युत्तमानि वै ।
कुसुम्भकङ्गुणीनक्ता तिलसर्षपजानि तु ॥३४॥
हस्त्यश्वछागनारीणां मूत्रं गव्यं च पञ्चमम् ॥३५॥
पित्तं पञ्चविधं मत्स्य गवाश्वनरबर्हिजम् ॥३६॥
वसा पञ्चविधा मत्स्य मेषाहिनरबर्हिजा ॥३७॥
कपोतचाषगृध्राणां शिखिकुक्कुटयोश्च विट् ॥३८॥
मञ्जिष्ठा कुङ्कुमं लाक्षा खदिरश्चासनं तथा ।
रक्तवर्गस्तु देवेशि पीतवर्गमतः शृणु ।
कुसुम्भं किंशुकं रात्री पतंगो मदयन्तिका ॥३९॥
शुक्लवर्गः सुधाकूर्म शङ्खशुक्तिवराटिकाः ॥४०॥
गुञ्जाटङ्कणमध्वाज्य गुडा द्रावणपञ्चकम् ॥४१॥
काचटङ्कणसौवीरं शोधनत्रितयं प्रिये ॥४२॥
सर्वे मलहराः क्षाराः सर्वे चाम्लाः प्रबोधकाः ।
विषाणि च तमोघ्नानि स्नेहा मार्दवकारकाः ॥४३॥
इत्योषधिगणाः प्रोक्ताः सिद्धिदा रससंगमे ।
क्रियां कुर्वन्ति तद्योगात्शक्तयश्च महारसाः ॥४४॥
तन्ममाचक्ष्व देवेशि किमन्यच्छ्रोतुमिच्छसि ॥४५॥