अध्याय ८७ वा - श्लोक ३४ ते ३५

स्वजनसुतात्मदारधनधामधरासुरथैस्त्वयि सति किं नृणां श्रयत आत्मनि सर्वरसे ।
इति सदजानतां मिथुनतो रतये चरतां सुखयति को न्विह स्वविहते स्वनिरस्तभगे ॥३४॥

अश्व पदाति रथ कुञ्जर । देश दुर्गें कोश भाण्डार । मंत्री प्रजा स्वप्राणनिकर । न वटे रुचिर विरक्तां ॥८८५॥
पूर्वीं रुचिकर मग कां न रुचे । म्हणाल तरी हें ऐका साचें । निजसार तूं सर्वरसांचें । असतां कैंचें मग दुःख ॥८६॥
तव चरणांचा आश्रय जिंहीं । केला असतां तुझे ठायीं । सर्व रसांचें निजसार तिहीं । भोगिजतसे अनायासें ॥८७॥
सर्व रसांचें जें निजसार । तो तूं आत्मा निर्विकार । असतां कां पां नर पामर । धनसुत दार आश्रयिती ॥८८॥
आत्मा केवळ स्वानंदधाम । ऐसें नेणोनि पामर अधम । स्त्रीसंगमीं अतिसकाम । धरिती प्रेम धनधामीं ॥८९॥
कोण ते मायुकरससेवनीं । प्राणी निवती विष सेवूनी । स्वयेंचि नश्वर जो प्रतिक्षणीं । निःसारपणीं स्वतःसिद्ध ॥८९०॥
शिम्बि धान्याचीं टरफळें । सकण भासती परंतु फोलें । तेंवि निःसार नश्वर असतां अबळें । संसारसोहळे वाञ्छिती ॥९१॥
तस्मात अपरोक्षज्ञानेंवीण । श्रमें करूनि शास्त्रपठन । सज्ञान म्हणविती ते अज्ञान । विषयास्वादन न सुटतां ॥९२॥
एवं श्रोत्रिय ब्रह्मनिष्ठ । ईश्वरानुग्रहें सद्गुरु श्रेष्ठ । तत्प्रसादें आत्माभीष्ट । अपरोक्षज्ञान अवगमूनी ॥९३॥
सारासारविवेकें करून । सार सन्मात्र निर्धारून । असार मायामय जाणोन । ईश्वराभिमानपर्यंत ॥९४॥
अनित्य असारीं न रमे मति । तेणें सर्व भोगीं विरक्ति । उपजे ब्रह्मादिस्थावरान्तीं । महत्संगति प्रिय वाटे ॥८९५॥
सद्गुरुबोधें परमतत्व । अपरोक्ष अवगमलें आत्मत्व । युक्तिश्रुतिबळें वास्तव । श्रवणें मननें दृढीकरणा ॥९६॥
महत्संगें तें श्रवण करणें । इतुकियाचिया लाभा कारणें । तीर्थें क्षेत्रें पर्यटनें । ऐसी मानणें मुनियात्रा ॥९७॥
येचि अर्थी आर्षश्रुति । वदली सनंदभारती । नृपा सांगे श्रीशुक सुमति । ते हे श्रोतीं परिसावी ॥९८॥

भुवि पुरुपुण्यतीर्थसदनान्यृषयो विमदास्त उत भवत्पदाम्बुजहृदोऽघभिदङ्घ्रिजलाः ।
दधति सकृन्मनस्त्वयि य आत्मनि नित्यसुखे न पुनरुपासते पुरुषसारहरावसथान् ॥३५॥

पूर्वोक्त साधनसंपन्न । मननशील जे मुनिजन । विमद म्हणिजे निरभिमान । जाले श्रीचरण उपासितां ॥९९॥
तुझें श्रीपद हृदयीं ज्यांचे । रंगलें यास्तव पदजल त्यांचें । अघौघनाशक जालें साचें । म्हणोनि वाचे श्रति वदती ॥९००॥
ऐसेही जे प्राप्त पुरुष । तीर्थक्षेत्रोपासनासोस । करिती लक्षूनि लाभ विशेष । महत्संगाचा ते ठायीं ॥१॥
तीर्थसदनीं महत्संग । होतो निश्चयात्मक अव्यंग । तल्लाभास्तव सेविती साङ्ग । तीर्थें क्षेत्रें ऋषिवर्य ॥२॥
अथवा पुरु म्हणिजे अधिकतर । भगवद्भजन पुण्यसार । संग्रहूनि जे नरवर । तीर्थनिकरमय झाले ॥३॥
ते चि महंत गुरुवरश्रेष्ठ । जेथ वसताती पैं संतुष्ट । सकळतीर्थांचें मूळपीठ । आश्रम अभीष्ट पैं त्यांचे ॥४॥
त्यांचीं सदनेंचि तीर्थें क्षेत्रें । तिहीं सेविलीं जळें पवित्रें । ब्रह्मादि सुरवर त्यांचिये यात्रे । अहो रात्रें करिताती ॥९०५॥
भगवद्भजनाची भाजनें । सुरवरमुकुटीं नीराजनें । त्यांचिया पादपीठाकारणें । करिती कल्याणें वाञ्छूनी ॥६॥
तस्मात सद्गुरु जेथ वसती । तीर्थां क्षेत्रां सेव्य ते क्षिति । जाणोनि मुनिवर तेथेंचि रमती । पुन्हा न रमती भवगेहीं ॥७॥
पुरुषसारहरनिवास । तेथ मुनिवर न करिती वास । न संडिती गुरुसदनास । मराळ मानस जया परी ॥८॥
पुरुषसारहर म्हणिजे काय । क्षमा शान्ति विवेक धैर्य । यांचें हरण जेथें होय । तन्नामनिलयें तीं होती ॥९॥
धैर्य क्षमा शान्ति विवेक । हेंचि पुरुषा माजी सम्य । सार जाणोनियां निष्टंक । सेविती लोक चतुर्दश ॥९१०॥
यांचें हरण कोणे ठायीं । तरी स्त्रीपुत्रादिधनधान्यें विषयीं । मोह प्रलोभ संवचोर पाहीं । करिती निश्चयीं भवसदनीं ॥१॥
ऐसिया सदनीं ते मुनिवर । सहसा पुनरपि न होती स्थिर । आश्चर्य न म्हणावें हें थोर । अमृतसार सेविलिया ॥१२॥
आत्मा जो तूं नित्यसुख । जिंहीं सेविला ते मग पुरुष । पुरुषसारहरवसतीस । होती उदास हें कें नवल ॥१३॥
एकवार ही तुझ्या चरणीं । ज्याचें मानस जडलें ध्यानीं । तेही स्त्रीपुत्रादिसदनीं । आसक्त होऊनि न मरती ॥१४॥
मृगजळपाना जो तान्हेला । तेणें अमृतह्रद देखिला । तो मग न भुले मृगतृष्णेला । राहे खुंतला सुधाह्रदीं ॥९१५॥
तेंवि एकवार ही तव पदरति । सेवूनि पावले विश्रान्ति । ते मग धनसुतवनितासक्ति । सदनीं वसती किमुत पैं ॥१६॥
एकवार ही श्रीपदप्रेमा । फावल्या त्यजिती वधुसुतधामा । मां पूर्वोक्ता मुनिनिष्कामा । भवभ्रमधामा रुचि कैंची ॥१७॥
हें ऐकोनि मीमांसक । म्हणती पूर्वपक्ष एक । यदर्थीं स्फुरला जो नावेक । तो ही सम्यक अवधारा ॥१८॥
मननशीळ होऊनि मुनी । प्रपंच सांडोनि तीर्थसदनीं । महंता पासूनि श्रव्णीं मननीं । रमती म्हणोनि जें वदलां ॥१९॥
गृहस्थाश्रमात्मक ज्या वसती । पुरुषसारहर तयांप्रति । जाणोनि सहस्रा मग न रमती । ऐसें वेदान्तीं प्रतिपाद्य ॥९२०॥
वेदाज्ञेचें लंघन न घडे । लंघितां वेदबाह्यता आंगीं जडे । ऐसें उभयत्र सांकडें । तें ही निवाडें अवधारा ॥२१॥
आम्नाय म्हणिजे वेदां प्रति । क्रियारूप चित्तप्रवृचि । यज्ञाचरणें इहामुत्रार्थीं । भजिजे ऐसा सिद्धान्त ॥२२॥
यज्ञक्रियापर आम्नाय । तद्व्यतिरिक्त जो श्रुतिसमुदाय । उपनिषद्भाग जेतुला होय । अनर्थप्राय तो अवघा ॥२३॥
रुखा वरी कां वरुख । तन्मूळरसें वाढला देख । तथापि पत्रपुष्पफळादिक । तेथ सम्यक नुपलभे कीं ॥२४॥
तैशा क्रियाविमुख ज्या वेदोक्ति । अनर्थक्यता तयां प्रति । झणें येईल म्हणोनि सुमति । त्या ही योजिती क्रिडाङ्गत्वें ॥९२५॥
जेथ जेथ अतदर्थ वाक्यें । उपनिषद्भागीं जीं सम्यकें । जैमिनिप्रमुखीं ती सार्थकें । केलीं क्रियाङ्गें योजूनी ॥२६॥
जैसे तंत्रवार्तिककार । अतदर्थ उपनिषद्वाक्यें प्रचुर । बोलिला कर्तृस्तवनपर । योजूनि सधर ऋत्वंगीं ॥२७॥
ऋतूचा कर्ता जो कां जीव । यजमान ऐसें तयासि नांव । उपनिषद्वाक्यें तयाचा स्तव । केला म्हणतां सार्थकता ॥२८॥
इतुकेन ऋत्वंग अर्थाकांक्षा । वारिली प्रकटूनि निराकांक्षा । ऐसिया मीमांसकांच्या पक्षा । उत्तर बोले वेदान्ती ॥२९॥
कृष्ण केश करण पटु । सकामें इहामुत्रीं विनटु । ऋत्वंगकर्ता तोचि स्पष्टु । बोलिला श्रेष्ठ स्मृतिकारीं ॥९३०॥
उपउपनिषद्वाक्यें त्याचा स्तव । सहसा न करितीच वास्तव । अपरोक्षबोधें ब्रह्मानुभव । तद्विरोधें प्रबोधिती ॥३१॥
एकचि अद्वितीय केवळ ब्रह्म । विज्ञानानंदमय निजधाम । अचक्षु अश्रोत्र जें अवर्ष्म । विपरीत कर्मकर्तृत्वा ॥३२॥
अद्वितीयपरमानंदरूप । आत्मा जो कां नित्य निर्लप । तया कर्तृत्वादि संकल्प । योजिती अल्प मतिमंद ॥३३॥
तंत्रवार्त्तिककृत जें मत । तुम्हें मानिलें दृढ संमत । तयाचें ही वाक्ये येथ । अननुमत तें ऐका ॥३४॥