स्कंध ९ वा - अध्याय ९ वा

६६
निवेदिती शुक राया, अंशुमान । गंगेस्तव जाण यत्न करी ॥१॥
तपश्चर्या केली तयानें बहुत । कार्य परी सिद्ध झालें नाहीं ॥२॥
अंतीं स्वीकारुनि मरण तो गेला । दिलीप रतला त्याचि काजीं ॥३॥
असिद्धहेतु तो पावला मरण । गांठी बदरीवन, पुत्र त्याचा - ॥४॥
भगीरथ, तोही करी घोर तप । आराधी गंगेस धरुनि निष्ठा ॥५॥
वासुदेव म्हणे होऊनि प्रसन्न । वर घे मागून वदली गंगा ॥६॥

६७
पितृउद्धारार्थ भूमीवरी येईं । गंगेसी विनवी राव ऐसें ॥१॥
ऐकूनियां गंगा म्हणे माझा वेग । साहील जगांत कोण ऐसा ॥२॥
रसातळीं तेणें जाईल प्रवाह । होईल अपाय अन्यचि तो ॥३॥
सकलही जन मजमाजी पाप । क्षाळितील मज शुद्धि केंवी ॥४॥
भगीरथ म्हणे दर्शनें केवळ । हरिती सकळ पाप जनीं ॥५॥
ऐसे हरिप्रिय स्पर्शितां तुजसी । काय पातकांची क्षति तेथे ॥६॥
वासुदेव म्हणे सज्जनदर्शन । पातकविहीन करी नरा ॥७॥

६८
गंगेप्रति भगीरथ । म्हणे रुद्र दयावंत ॥१॥
त्याचें सामर्थ्य अगाध । साहील तो तव वेग ॥२॥
पटामाजी तंतूसम । अवघें भरला तो जाण ॥३॥
बोलूनियां ऐशापरी । शिवआराधना करी ॥४॥
होतां प्रसन्न शंकर । कथी हेतु तया सर्व ॥५॥
शिरीं प्रवाह तैं घेई । वासुदेव वंदी पाईं ॥६॥

६९
वायुगति रथामाजी तदा राव । घेऊनियां धांव पुढती जाई ॥१॥
पूर्वजांचें भस्म होतें जया ठाई । तया स्थानीं येईं म्हणे गंगे ॥२॥
तदा गंगा देश पुनीत करीत । जाई त्या स्थानास महावेगें ॥३॥
स्पर्शमात्रें तिच्या स्वर्ग, पितरांसी । भगीरथाप्रति हर्ष बहु ॥४॥
केवळ स्पर्शाचा महिमा यापरी । स्नानें न उद्धरी कां न गंगा ॥५॥
वासुदेव म्हणे भगीरथयत्नें । ‘भागीरथी’ नामें ख्यात गंगा ॥६॥

७०
श्रुत, नाभ दोन पुत्र भगीरथा । सिंधुद्वीप नाभा पुत्र एक ॥१॥
अयुतायु त्याचा पुढती ऋतुपर्ण । जाहला जो धन्य नळाश्रयें ॥२॥
सर्वकाम तया सुदास पुढती । मित्रसह त्यासी पुत्र झाला ॥३॥
कल्माषपाद या नामें तो प्रसिद्ध । मदयंती त्यास कांता शोभे ॥४॥
वासुदेव म्हणे कल्माषपादाचें । वृत्त नृपाळातें कथिति मुनि ॥५॥

७१
मृगयेसी जातां एकदां उन्मत्त । मारिला राक्षस नृपाळानें ॥१॥
पलायनें बंधु वांचला तयाचा । सूडभाव त्याच्या अंतरांत ॥२॥
कल्पाषपादाचा पाचक जाहला । थोर घात केला समयीं तेणें ॥३॥
एकदां वसिष्ठ येतां भोजनासी । नरमांस त्यासी वाढियेळें ॥४॥
पाहूनि तें क्रुद्ध होऊनि वसिष्ठ । शापिती नृपास ‘राक्षस हो’ ॥५॥
वासुदेव म्हणे मित्रसह तदा । शापाया वसिष्ठा सिद्ध होई ॥६॥

७२
अनपराधित्वें क्रुद्ध होई राव । मदयंती त्यास निवारी तैं ॥१॥
अभिमंत्रित हें जल टाकूं कोठें । प्रश्न हा रायातें पीडा देई ॥२॥
कोठेंही टाकितां पीडील जीवांसी । चिंतूनियां अंतीं चरणीं घेई ॥३॥
तेणें कृष्णवर्ण चरण तयाचे । वृत्त वसिष्ठातें कळलें यदा ॥४॥
तदा द्वादशाब्द मर्यादा शापासी । घालूनियां जाती निजाश्रमीं ॥५॥
वासुदेव म्हणे विप्रशापें राव । जाहला राक्षस हाय दैव ॥६॥

७३
संचार करीत राही राक्षस वनांत ॥
विप्रदंपती तयानें पाहियेली एक ॥१॥
क्षुधाकुल राव तदा धरी त्या विप्रासी ॥
विप्रयुवती तैं आर्त होऊनि त्या प्रार्थी ॥२॥
म्हणे हो सदय राजा, नव्हसी राक्षस ॥
मदयंतीपति धन्य इक्ष्वाकुवंशज ॥३॥
अपत्यार्थ द्यावा प्रति, रति हे अपूर्ण ॥
राया, विप्र हा जाणावा तप-विद्यापूर्ण ॥४॥
धार्मिका, हे घोरबुद्धि जाहली कोठूनि ॥
प्रथम भक्षावें मज ऐकें विनवणी ॥५॥
वासुदेव म्हणे राव प्रार्थना ऐकेना ॥
पाहूनि तैं क्रोधाकुल बोलली वचना ॥६॥

७४
कामव्यथित मी असतां पतीतें । वधिसी शाप घे तेणें माझा ॥१॥
मैथुनप्रवृत्त होतां मरशील । खचित अटळ दैव जनीं ॥२॥
पुढती पतीच्या घेऊनियां अस्थि । ब्राह्मणी ते सती जाई सुखें ॥३॥
द्वादशाब्द ऐसा काळ तो लोटतां । शापमुक्त राजा सदनीं येई ॥४॥
मदयंतीचा तो करितां स्वीकार । करी प्रतिबंध राणी तया ॥५॥
कारण सकळ कथितां राणीनें । त्यागिलें नृपानें रतिसौख्य ॥६॥
वासुदेव म्हणे एकामागें एक । विपत्ती अनेक दैवक्षोभें ॥७॥

७५
नृपानुमोदनें वसिष्ठांपासूनि । गर्भवती राणी मदयंती ॥१॥
जन्मेनाचि परा सप्त वर्षे गर्भ । अश्मप्रहारें तो जन्म पावे ॥२॥
‘अश्मक’ चि नाम पावला त्या योगें । मूलक तयातें पुत्र होई ॥३॥
भार्गवभयें तो लपला स्त्रियांत । क्षत्रिय वंशास पुढती मूळ ॥४॥
दशरथ, ऐडविड, विश्वसह । यथाक्रम वंश पुढती त्याचा ॥५॥
वासुदेव म्हणे खट्वांग पुढती । विश्वसहाप्रति पुत्र होई ॥६॥

७६
देव-दानवाच्या युद्धांत खट्वांग । जाहला देवांस राज्यदाता ॥१॥
तदा ते तयासी वरदाना सिद्ध । होतां म्हणे मज प्रथम सांगा ॥२॥
आयुष्य राहिलें अवशिष्ट किती । घटिका द्वयचि म्हणती देव ॥३॥
तदा मृत्युलोकीं येऊनि विवेकें । जोडिला खट्वांगें ब्रह्मभाव ॥४॥
विप्रकुळ माझें दैवत तो म्हणे । देवही मायेनें भ्रमती केंवी ॥५॥
मायाचालका त्या भजेन मी नित्य । चिंतूनियां मुक्त होई नृप ॥६॥
वासुदेव म्हणे स्वस्वरुपस्थिति । लाभे तयां मुक्ति, भक्तां ईश ॥७॥