(पूर्वेकडे तोंड करुन दोन, उत्तरेकडे तोंड करुन तीन व यांच्यामध्ये ईशान्येकडे तोंड करुन एक, असे ब्राह्मण बसवावेत. अगर चट ठेवावे.) (दोन वेळ आचमन करावे. तीन दर्भांची उजवे व डावे हातात पवित्रक घालावी.)
पवित्रवंत: परिवाचमासते पितैषां प्रत्नो अभिरक्षति व्रतं ।
मह: समुद्रं वरुणस्तिरोदधे धीरा इच्छे कुर्धरुणेष्वारभं ॥
(शेंडीला तीन दर्भ बांधावेत.)
ऊर्ध्वकेशि विरुपाक्षि मांसशोणितभक्षणे ।
तिष्ठ देवि शिखाबंधे चामुंडेह्यपराजिते ॥
(जानव्याला तीन दर्भ बांधावेत.)
अपक्रामंतु भूतानि पिशाचा: सर्वतो दिशं ।
सर्वेषामविरोधेन श्राध्दकर्म समारभे ॥
(तांदूळ, दर्भ उजव्या कटीला व तीळ, दर्भ डाव्या कटीला लावावे, आसनाकरता दर्भ घ्यावे. प्राणायाम करावा.)
पितृदेवताभ्यो नम: ब्राह्मणेभ्य: स्वागतम् ॥
सुस्वागतम् (नेत्रस्पर्श करावा. व देशकालाचा उच्चार करावा.)
विष्णवे नम: विष्णवे नम: विष्णोर्विष्णु श्रीमद्भगवतो० फलप्राप्त्यर्थं कामकाल-संज्ञकानां विश्वेषां देवानां (अपसव्य करावे.) गोत्रस्य प्रेतस्य प्रेतत्वनिवृत्या पितृलोकप्राप्त्यर्थं अमुक गोत्रै: अमुक अमुक अमुक (प्रेताचा बाप, आजोबा व पणजोबा) शर्मभि: वसुरुद्रादित्यस्वरुपै: प्रेतपितृपिता-महप्रपितामहै: सहसपिंडीकरणं (सव्यं) मृताहाद्वादशेहनि पार्वणैकोद्दिष्टेन विधिना करिष्ये (उदक सोडावे.) (आईकरिता)....गोत्राया:....प्रेताया: प्रेतत्वनिवृत्या पितृलोकप्राप्यर्थं अमुकगोत्राभि: अस्मत् पितामही प्रपितामही वृध्दप्रपितामहीभिर्वसुरुद्रादित्यस्वरुपाभि: सहसपिंडीकरणं (सव्यं) मृताहाद्वादशेहनि पार्वणैकोद्दिष्टेन विधिना करिष्ये (उदक सोडावे). तदंगं यवोदकं तूष्णीं प्रेततिलोदकं तिलोदकं ब्राह्मणक्षणादि सकलं कर्म करिष्ये । कुरुष्व (उदक सोडावे.)
(यव तिलोदकाकरता तीन पात्रे मांडावीत. उत्तरेकडच्या पात्रांत पाणी घालावे.)
इममे गंगे यमुने सरस्वति शुतुद्रि स्तोमं सचता परुष्ण्या ।
असिक्न्या मरुद्वृधे वितस्तयाजी कीये शृणुह्यासुषोमया ॥
(गंध घालावे.)
गंधद्वारां दुराधर्षां नित्यपुष्टां करीषिणीं । ईश्वरीं सर्व भूतानां ।
तामिहोपह्वये श्रियं । (दर्भकूर्च) शरास: कुशरासो दर्भास: सैर्या उत ।
मौंजा अदृष्टां बैरिणा: सर्वेसाकं न्यलिप्सत ॥ (यव घालावे.)
यवोसि धान्यराजो वा वारुणो मधुसंयुत: ।
निर्नोद सर्व पापानां पवित्रमृषिभि: स्मृतं ॥ (सुपारी).
या: फलिनीर्याऽ अफला अपुष्पा याश्च पुष्पिणीं: ।
बृहस्पतिप्रसूतास्तानो मुंचंत्वंहस: ॥ (पैसे).
स हि रत्नानि दाशुषे सुवाति सविता भग: ।
तं भागं चित्रमी महे ॥
यवोदके इदं गंधं तुलसीपत्रं सर्वे उपचारा: यवै: संपूर्णा: संतु (गंध, तुलसीपत्र व तांदूळ घालावे. अपसव्य करावे. प्रेत तिलोदक, पुढीलप्रमाणे करावे. दुसर्या पात्रांत, पाणी, गंध, दर्भकूर्च घालून, पुढील मंत्राने, तीळ घालावेत.)
तिलोसि प्रेतदेवत्यो गोसवे देवनिर्मित: । प्रत्नवभ्दि: प्रत्त: प्रेतेमाँल्लोकान्प्रीणयाहिन: ।
सुपारी व गंध, फूल, तुळस, माका घालावा. त्यानंतर तिसर्या पात्रांत, इमं मे गंगे. मंत्राने पाणी, गंधद्वारां. मंत्राने गंध, शरास: कुशरासो मंत्राने दर्भकूर्च, घालावा नंतर पुढील मंत्राने, तीळ घालावेत).
तिलोसि सोमदेवत्यो गोसवे देवनिर्मित: ।
प्रत्नवभ्दि:प्रत्त स्वधया पितृनिमाँल्लोकान्प्रीणयाहि न: स्वधानम: (या: फलिनीर्या. या मंत्राने सुपारी. सहिरत्ननि. या मंत्राने पैसे घालावेत.)
तिलोदके इदं गंधं तुलसीपत्रं भृंराजपत्रं सर्वे उपचारा: तिलै: संपूर्णा: संतु ॥
(गंध, तुळस, माका व तीळ घालावेत.)
सव्यं आत्मशुध्दयर्थं गृभभांडभाजन शुध्दयर्थं प्रायश्चित्तसूक्त जपमहं करिष्ये (यवोदकाचे कूर्चाने उदक सोडावे.) कुरुष्व ॥
सहस्त्रशीर्षा पुरुष: सहस्त्राक्ष: सहस्त्रपात् ।
स भूमिं विश्वतो वृत्वात्यतिष्ठिद्द्शांगुलं ॥
पुरुष एवेदं सर्वं यद्भूतं यन्नु भव्यं ।
उतामृतत्वस्येशानो यदन्नेनातिरोहति ॥
एतावानस्य महिमातो ज्यायांश्च पूरुष: ।
पार्दोस्य विश्वा भूतानि त्रिपादस्यामृतं दिवि ॥
त्रिपादूर्ध्व उदैत्पुरुष: पादोस्येहाभवत्पुन: ।
ततो विष्वाड्व्यक्रामत्साशनानशने अभि ॥
तस्माद्विराळजायत विराजो अधि पूरुष: ।
स जातो अत्यरिच्यत पश्चाद्भूमि मथो पुर: ॥
यत्पुरुषेण हविषा देवा यज्ञमतन्वत ।
वसंतो अस्यासीदाज्यं ग्रीष्म इध्म: शरध्दवि: ॥
तं यज्ञं बर्हिषि प्रौक्षन्पुरुषं जातमग्रत: ।
तेन देवा अजयंत साध्या ऋषयश्च ये ॥
तस्माध्यज्ञात्सर्वहुत: संभृतं पृषदाज्यं ।
पशून्तांश्चक्रे वायव्यानारण्या-न्ग्राम्याश्च ये ॥
तस्माद्यज्ञात्सर्व हुतऋच: सामानि जज्ञिरे ।
छंदांसि जज्ञिरे तस्माद्यजुस्तस्मादजायत ॥
तस्मादश्वा अजायतं ये के चोभयादत: ।
गावो ह जज्ञिरे तस्मात्तस्माज्जाता अजावय: ॥
यत्पुरुषं व्यदधु: कतिधाव्यकल्पयन् मुखं किमस्य कौ बाहू का ऊरु पादा उच्येते ॥
ब्राह्मर्णोस्य मुखमासीदबाहू राजन्य: कृत: ।
उरु तदस्य यद्वैश्य: पद्भयां शूद्रो अजायत ॥
चंद्रमा मनसो जातश्चक्षो: सूर्यो अजायत ।
मुखादिंद्रश्चाग्निश्च प्राणा द्वायुरजायत ॥
नाभ्या आसीदंतुरिक्षं शीर्ष्णो द्यौ: समवर्तत ।
पद्भयां भूमिर्दिश: श्रोत्रात्तथा लोकाँअकल्पयन् ॥
सप्तास्यासन्परिधयस्त्रि: सप्त समिध: कृता: ।
देवा यध्यज्ञं तन्वाना अबध्नपुरुषं पशुम् ॥
यज्ञेन यज्ञमयजंत देवास्तानि धर्माणि प्रथमान्यासन् ।
ते ह नाकं महिमान: सचंत यत्र पूर्वे साध्या: सन्ति देवा: ॥
(पळीत यव तिलोदक घेऊन, पुढील मंत्रांनी, मार्जन करावे.)
शुची वो हुव्या मरुत: शुचीनां शुचि हिनोम्यध्वरं शुचिभ्य: ।
ऋतेन सत्यमृतसाप आयन्छुचिजिन्मान: शुचय: पावका: ॥
अग्नि: शुचिव्रततमु: शुचिर्विप्र: शुचि: कवि: ।
शुची रोचत आहुत: ॥
उदग्रेशुचयस्तव शुक्रा भ्राजं त ईरते ।
तव ज्योतींष्यर्चय: ॥
एतोन्विद्रं स्तवाम शुध्दं शुध्देन साम्ना ॥
शुध्दैरुक्थैर्वावृध्वांसं शुध्द आशीर्वादन्ममत्तु ॥
इंद्र शुध्दोन आगहि शुध्द: शुध्दाभि रुतिभि: ॥
शुध्दोरयिं निधारय शुध्दोमेमध्दि सोम्य: ॥
इंद्र शुध्दोहि नो रयिं शुध्दो रत्नांनिदाशुर्षे ।
शुध्दोवृत्राणि जिघ्नसे शुध्दो वाजं सिषाससि ॥
अपवित्र: पवित्रो वा सर्वावस्थांगतोपि वा ।
यस्मरेत्पुंडरीकाक्षं सबाह्याभ्य-तरशुचि: ॥
सर्वाणि स्थलानशुचीनिभवंतु । संतुशुचीनि ॥
(ब्रह्मदंडाकरता काही पैसे व तीळ तांदूळ, जमिनीवर ठेवावे. व दर्भमुष्टी, व पळीभांडे घेऊन, ब्राह्मणांना, तीन प्रदक्षिणा कराव्यात.)
भूर्भु:स्व: । समस्त संपत्समवाप्ति हेतव: समुत्थितापत्कुलधूमकेतव: ।
अपार संसार समुद्र सेतव: पुनं तु मां ब्राह्मणपादपांसव: ॥
आपध्दनध्वान्त सहस्त्र भानव: समीहितार्थर्पणकामधेनव: ।
समस्त तीर्थांबु पवित्र मूर्तयो रक्षंतु मां ब्राह्मण पादपांसव: ॥
विप्रौघ दर्शनात्क्षिप्रं क्षीयंते पापराशय: ।
वंदनान्मंगलवाप्ति-रर्चनादच्युतं पदं ॥
आधि व्याधि हरं नृणां मृत्यु दारिद्र्य नाशनं ।
श्री पुष्टि कीर्ति दं वंदे विप्रश्रीपाद पंकजं ॥
यावतीर्वै देवतास्ता: सर्वा वेदविदि ब्राह्मणे वसंति तस्मात्ब्राह्मणेभ्यो वेदविद्भ्यो दिवेंदिवे नमस्कुर्यान्नाश्लीलं कीतर्येदेता एवं देवता: प्रीणाति ॥
(दोन नमस्कार करावेत.) (अपसव्यं).
अक्रोधनै: शौचपरै: सततं ब्रह्मचारिभि: ।
भवितव्यं भवभ्दिश्च मयाच श्राध्दकारिणा ॥
अद्यतिथौ ममपितु: सपिंडीकरणश्राध्दं कर्तुं ममाधिकार संपदस्त्विति भवंतोब्रवंतु ॥
अस्तु श्राध्दधिकारसंपत् (सव्यं.)
कालस्य मुख्यकालोस्त्विति भवंतोब्रुवंतु ।
कालस्य मुख्यकालोस्तु । नमो देवेभ्य: (देवांकडे नमस्कार करावा.) (अपसव्यं.)
स्वधापितृभ्य: (पितरांकडे नम्स्कार करावा.) (सव्यं.)
कामकालसंज्ञकविश्वेदेवस्थाने क्षणं दत्वा भवभ्दि: प्रसाद: कर्तव्य: ।
सुकर्तव्य: (देवांकडे दोनदोन दर्भ द्यावेत.) (अपसव्यं.)
प्रेतार्थं क्षणं उपतिष्ठतां (प्रेतस्थानी, एक दर्भ द्यावा.)
प्रेतपितृ पितामह प्रपितामह स्थाने क्षणं दत्वा भवभ्दि: प्रसाद: कर्तव्य: सुकर्तव्य: (पितरांकडे तीनतीन दर्भ द्यावेत.) (सव्यं.)
सर्वेषां स्वागतम् सुस्वागतम् (सर्वांचे पायांना हात लावावेत व हात धुवावेत.)
देवा: समाध्वं सुसमास्महे (देवांकडील ब्राह्मणांच्या हाताला हात लावावा.) (अपसव्यं.)
प्रेत समाध्वं ॥ (प्रेतस्थानीय ब्राह्मणाच्या हाताला हात लावावा.)
प्रेतपित्रादय: समाध्वं ॥ सुसमास्महे ॥ (पितरांकडील ब्राह्मणांच्या हाताला हात लावावा.) (सव्यं.)
उपक्रान्तं सपिंडिकरणं श्राध्दं करिष्ये ॥ कुरुष्व ॥
(यवोदक कूर्चाने उदक सोडावे.) (अपसव्यं.) श्राध्दस्य कर्मण: सिध्दिरस्तिवति भवंतोब्रुवंतु (पितरांकडे तिलोदक द्यावे.)
अस्तु श्राध्दस्य कर्मण: सिध्दि: (सव्यं.) विश्वेषां देवानां विश्वेषां देवानां श्राध्दस्य कर्मण: सिध्दिरस्त्विति भवंतोब्रुवंतु (देवांकडे यवोदक द्यावे.) अस्तु श्राध्दस्य कर्मण: सिध्दि: यवोसि यवस्माद्वेषो यवया अराती: ।
निहन्मिसर्वंयदमेध्यवभ्दवेध्दताश्च सर्वंऽसुर दानवा मया ।
रक्षंसि यक्षाश्च पिशाच गुह्यका हतामयायातु-धानाश्चसर्वं ॥ सुसर्वे ॥
(पूर्वेकडे दर्भ तांदूळ टाकावेत.) (अपसव्यं.)
तिला रक्षंतु असुरान् दर्भारक्षंतुराक्षसान् ।
पंक्तिर्वैश्रोत्रियोरक्षेदतिथि: सर्वरक्षक: ॥ सुरक्षक: ॥
(दक्षिणेकडे तीळ दर्भ टाकावेत.)
रक्षोहणं वाजिन माजिघूर्मि मित्रंप्रथिष्ठमुपयामि शर्म ।
शिशानोअग्नि: ऋतुभि: समिध्द: स नो दिवा सरिष: पातु नक्तं ॥
(ईशान्येपासून आठ दिशेला अप्रदक्षणिक तीळ टाकावेत.)
अष्टौवसव एकादशरुद्राद्वादशादित्या: श्राध्दद्वारे वैष्णवी रक्षा गयेयं भूमि: । सुभूमि: ॥
(देव व पितर यांमध्ये तीळ, दर्भ ठेवावेत.)
(सव्यं.) पुढील मंत्रांनी अन्न प्रोक्षण करावे.)
त्रिभिष्ट्वं देवसवितर्वर्षिष्ठै: सोम धामभि: ॥
अग्ने दक्षै: पुनीहि न: ॥
पुनंतु मां दे वजना: पुनंतु वसवो धिया ।
विश्वेदेवा: पुनीत मा जातवेद: पुनीहि मा ॥
प्रप्यायस्व प्रस्यं दस्व सोम विश्वे भिरंशुभि: देवेभ्य उत्तमं हवि: ॥
भूर्भुव:स्व: ॥ तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि । धियो यो न: प्रचोदयात् ॥
गायत्रीमंत्रेण श्राध्द पाकादीनां पवित्रतास्तु ।
सर्वेपाका: शुचयोभवंतु पाकप्रोक्षणं विधिवदस्तु ॥
अस्तु विधिवत् ॥
(देवांकडे जमिनीला उताणे हात लावावेत.)
आगच्छंतु महाभागा विश्वेदेवा महाबला: ।
येह्यत्र विहिता: श्राध्दे सावधाना भवंतु ते ॥ भवाम: ॥
(अपसव्यं) (पितरांकडे हात जोडून जमिनाला लावावेत.)
श्राध्दभूमौ गयां ध्यात्वा ध्यात्वा देवं गदाधरं ।
वस्वादींश्च पितृन्ध्यात्वा तत: श्राध्दं प्रवर्तते ।
प्रवर्तय । उदीरतामवर उत्परासु उन्मध्यमा: पितर: सोम्यास: ।
असुं य ईयुरवृकाऋतज्ञास्ते नो वंतु पितरो हवेषु ॥
(तीळ व दर्भ वरती टाकावेत.)
आगच्छंतु श्राध्दकाले प्रेत प्रेतपितृ पितामह प्रपितामहा: । आगच्छाम: ॥
(सव्यं.) पूर्वेकडे तांदूळ टाकावेत.) विश्वैर्दैवैसह ॥ आगच्छाम: ॥
(देवांकडे कूर्चाने यवोदक द्यावे.)
अत्रास्यतांधर्मोसि । अत्रास्याम: ॥
कामकालसंज्ञकानां विश्वेषां देवानां विश्वेषां देवानां भूर्भुव: स्व: ब्रह्मणे इदमासनं । स्वासनं ॥
(आसनाकरता दोन दोन दर्भ व तांदूळ द्यावे. पुन्हा यवोदक द्यावे.)
अत्रास्यतांधर्मोसि । अत्रास्याम: ॥
सपिंडीकरणश्राध्दे तत्रदैवे क्षण: क्रियतां ॥
ॐ तथा (दोन दोन दर्भ द्यावेत.)
प्राप्तोतुभवान् । प्राप्तवानि ॥
(भूमी प्रोक्षण करुन त्यावर दर्भ पसरावे व त्यावर दोन उपडी पात्रे ठेवावीत)
तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि । धियो योन: प्रचोदयात् ॥
(पात्रे कूर्चाने प्रोक्षण करावीत व उताणी करावी. पुन्हा गायत्री मंत्राने प्रोक्षण करावी. पूर्वेकडे अग्रे करुन पात्रावर दर्भकूर्च ठेवावे. त्यात थोडे थोडे पाणी घालावे.)
शंनो देवीरभिष्टय आपो भवंतु पीतये । शं यो रभिस्त्रवंतु न: ॥
(तांदूळ घालावे.)
यवोसि धान्यराजो वा वारुणो मधु संयुत: । निर्नोद: सर्व पापानां पवित्र मृषिभि: स्मृतं ॥
(अर्घ्य पात्रांत गंध, तुलसीपत्र व तांदूळ घालावे.)
अर्घ्योदक पात्रयो: इदं गंध तुलसीपत्रं सर्वे उपचारा: यवै: संपूर्णा: संतु ॥
कामकालसंज्ञकान् विश्वान्देवान्भवत्सु यथायथं आवाहयिष्ये ॥ आवाहया ॥
(उदक सोडावे. तांदूळ घेऊन ब्राह्मणांच्या मांडीवर धरावेत.)
विश्वेदेवास आगत शृणुताम इमं हवं । एदं बर्हिर्निषीदत ॥
(ब्राह्मणांच्या मस्तकावर ते तांदूळ टाकावेत.)
विश्वान्देवान् आवाहयामि ॥ आवाहय ॥
विर्श्वे देवा: शृणुतेमं हवं मे ये अंतरिक्षे य उपद्यविष्ठ ॥
ये अग्निजिव्हा उत वा यजत्रा आसद्यास्मिन्बर्हिषि मादयध्वं ॥
देवार्घ्यपात्रे संपन्ने । सुसंपन्ने ॥ देवेभ्य: स्वाहाअर्घ्याआप: ॥ अस्तर्घ्य: ॥
हस्तार्चन विधे उदकेन सर्वस्य परिपूर्णता (यवोद द्यावे.)
अतो देवा अवंतु नो यतो विष्णुर्विचक्रमे । पृथिव्या: सप्त धामभि: ॥
(अर्ध्य पात्रावरील कूर्च, ब्राह्मणांच्या हातावर एक एक द्यावा. व दोन पात्रांतील अर्घ्य दोघांच्या हातावर द्यावे.)
कामकालसंज्ञका विश्वेदेवा: ब्रह्मणे इदं वो अर्घ्यं ॥ अस्त्वर्घ्यं ॥
(उपडा हात धरावा.)
या दिव्या आप: पृथिवि स बभूवु र्या अंतरिक्ष्या उत पार्थिवीर्या: ।
हिरण्यवर्णा यज्ञियास्ता न आप: शं स्योना भवंतु ॥
इदमर्घ्यं दत्तं नमम ॥ अस्तु दत्तं (कूर्चाने, यवोदक द्यावे.)
कामकालसंज्ञका विश्वेदेवा: । यथाभागश: अमीवो गंधा: स्वाहा नम: सुगंधा: (गंध लावावे.)
कामकालसंज्ञका विश्वेदेवा: । माल्यार्थे इमानिव: पुष्पाणि तुलसीदलसहितानि स्वाहा नम: (फुले, तुळस द्यावी).
सुपत्राणि सुपुष्पाणि ॥ (निरांजन, उदबत्ती लावून ठेवावी.)
कामकालसंज्ञका विश्वेदेवा: पूजार्थे यथा भागश: एषवो धूप: स्वाहा नम: सुधूप:(यवोदय द्यावे.) कामकालसंज्ञका विश्वेदेवा: । आच्छादनार्थे किंचित् व्यावहारिकं द्रव्यं स्वाहा नम: ।
अस्तु स्वाच्छादनं ॥ पैसे द्यावे.)
कामकालसंज्ञका विश्वेदेवा: फलार्थे इदंव: पूगीफलं स्वाहा नम: सुफलं (सुपारी द्यावी.)
सर्वालंकारार्थे तुलसीपत्रं स्वाहा नम: संतु सर्वालंकारा: (तुलसीपत्र द्यावे.)
कामकालसंज्ञका विश्वेदेवा: पवित्रार्थो विमौकुशौ प्रत्येकं प्रत्येकं स्वाहा नम: ।
अस्तु पवित्रं ॥ (दोन, दोन दर्भ द्यावेत. यवोदक द्यावे. तांदूळ घालून हात जोडावेत.)
युवा सुवासा: परिवीत आगात्स उ श्रेयान्भवति जायमान: ।
तं धीरास: कवय उन्नयंति स्वाध्यो ३ मनसादेवयंत: ॥
नमो देवेभ्य: इते आसनाध्यत्र गंध पत्र पुष्प धूप दीप अर्चनाच्छादनान्ता: पंचोपचारा: सर्वे परिपूर्णा भवंतु ॥ भवंतु परिपूर्णा: ॥
अर्चनविधे: स्वर्चितमस्तु । अस्तु स्वर्चितं । न्यूनातिरिक्तं विधिवदस्तु । अस्तु विधिवत् ।
यस्यस्मृत्याच नामोक्त्या श्राध्द यज्ञ क्रियादिषु । न्य़ूनं संपूर्णतांयाति सद्योवंदेतमच्युतं ॥
श्रीअच्युताय नम: । गयायै नम: । गदाधराय नम: । पुंडरीकाक्षाय नम: । काशीविश्वेश्वराभ्यां नम: । युष्मदनुज्ञया ।.
प्रेतपित्राद्यर्चनं करिष्ये । कुरुष्व (यवोदकाने उदक सोडावे.)
कुरुक्षेत्रं गयां गंगा प्रभासं पुष्कराणिच । एतानि मनसा ध्यात्वा श्राध्दकाले सदा पठेत् (अपसव्य) गोत्रस्य प्रेतस्य आसनमुपतिष्ठतां (प्रेताकडे तीळ व एक दर्भ आसनाकरता द्यावा. पितरांकडे तिघांच्या हातावर तिलोदक द्यावे.) अत्रास्यतांधर्मोसि अत्रास्याम: प्रेतपितृ पितामह पितामहानां शर्मनां गोत्राणां वसुरुद्रादिस्वरुपाणां भूर्भुव: स्व: ब्रह्मणे इदमासनं ॥ स्वासनं ॥
(तीनही ब्राह्मणांना तीळ व तीन तीन दर्भाचे आसन डाव्या मांडीखाली द्यावे.)
सपिंदीकरणश्राध्दे प्रेतस्थाने क्षण उपतिष्ठतां (प्रेतस्थानी एक दर्भ द्यावा.)
अत्रास्यधांधर्मोसि अत्रास्याम: (तिलोदक द्यावे.)
सपिंडीकरणश्राध्दे तत्रपित्रे क्षण: क्रियतां ॥
ॐ तथा (पितरांकडील ब्राह्मणांना तीन तीन दर्भ द्यावेत) प्राप्नोतुभवान् । प्राप्तवानि (प्रेतस्थानापुढे एक दर्भ देऊन, त्यावर एक पात्र ठेवावे. त्याच्या पूर्वेकडे भूमी प्रोक्षण करावी. त्यावर दर्भ पसरावे. दर्भावर उत्तरेकडून आग्नेयेकडे तीन पात्रे उपडी मांडावीत. गायत्री मंत्राने प्रोक्षण करावी व उताणी करुन पुन्हा गायत्री मंत्राने प्रोक्षण करावीत. प्रेतपात्रातर चार दर्भांचा कूर्च ठेवावा. पितरांकडील, तीन पात्रांवर तीन तीन दर्भांचे कूर्च ठेवावे. चारी पात्रांत पाणी घालावे. पितरांकडील पात्रे पुढील मंत्राने मंत्रावीत)
शं नो देवीरभिष्टय आपो भवंतु पीतये । शं योरभि स्त्रवंतु न: (प्रेत अर्घ्यपात्रामध्ये तीळ घालावे.)
तिलोसि प्रेतदेवत्यो गोसवे देवनिर्मित: । प्रत्नवभ्दि: प्रत्त: प्रेतमाँल्लोका-न्प्रीणायाहि न: (पितरांकडील अर्घ्यपात्रांत तीळ घालावे.)
तिलोसि सोमदेवत्यो गोसवे देवनिर्मित: । प्रत्नवभ्दि: प्रत्त: स्वधया पितृनिमाँल्लोकान्प्रीणयाहि न: स्वधानम: ।
अर्घ्योदक पात्रेषु इदं गंध तुलसीपत्रं भृंगिराजपत्रं सर्वे उपचारा: तिलै: संपूर्णा: संतु (गंध, तुळस, माका, तीळ घालावे.)
प्रेतदीनावाहयिष्ये ॥ आवाहय ॥ (उदक सोडावे) गोत्रं प्रेतं आवाहयामि आवाहया (प्रेतस्थानीय ब्राह्मण अगर चटावर तीळ घालावे)
प्रेतपितृ पितामह प्रपितामहान् आवाहयिष्ये । आवाहया ॥ (उद सोडावे).
उशंतस्त्वा निधीमह्युशंत: समिधीमहि । उशंनुशत आ वह पितृन्हविषे अत्तवे ॥
प्रेतपितृ पितामह प्रपितामहान् आवाहयामि । आवाहय ॥
(पितरांकडील तिघांवर तीळ घालून आवाहन करावे.)
आ यंतु न: पितर: सोम्यासोग्रिष्वात्ता: पथिभिर्देवयानै: । अस्मिन्यज्ञे स्वधया मदंत्वधि ब्रुवंतु ते वंत्वस्मान् ॥
(प्रेतपात्र अमंत्रक दाखवावे.)
पित्रर्घ्यपात्राणि संपन्नानि ॥ सुसंपन्नानि ॥
पितृभ्य: स्वधा अर्घ्याआप: (प्रेतार्घ्यपात्रावरील कूर्चातील, एक दर्भ घेऊन प्रेतस्थानीय ब्राह्मणाच्या हातावर ठेवावा. प्रेतार्घ्यपात्रातील थोडे पाणी घ्यावे.)
गोत्र प्रेत इदं ते अर्घ्यमुपतिष्ठतां (प्रेतस्थानीय ब्राह्मणाचे हातावर ते उदक द्यावे.)
==
(पुरुषांच्या वेळी)
.......गोत्र....... प्रेत पात्रोदकं........गोत्राणां......... शर्मणां वसुरुद्रादित्यस्वरुपाणां प्रेतपितृ पितामह प्रपितामहानामर्घ्यपात्रोदकेन संयोजयिष्ये । संयोजय (उदक सोडावे. प्रेतपात्रावरील तीन दर्भ, पितरांकडील तीन पात्रांवर, एकएक ठेवावा व प्रेतअर्घ्यपात्रातील पाणी पुढील मंत्रांनी पितरांकडील तीन पात्रांत पळीने द्यावे. प्रत्येक वेळी मंत्रावृत्ती करावी.)
ये समाना: समनस: पितरो यमराज्ये । तेषां लोक: स्वधा नमो यज्ञो यज्ञेषु कल्पतां ॥
येसजाता: समनसो जीवाजीवेषु मामका: । तेषा श्रीर्मयि कल्पता-मस्मिँल्लोके शतं समा: ॥
संगच्छध्वं सं वदध्वं सं वो मनांसि जानतां । देवा भागं यथा पूर्वे संजानाना उपासते ।
समानो मंत्र: सुमिति: समानी समान मन: सह चित्तमेषां । समानं मंत्रमुभिमंत्रये व: समानेन वो हविषा जुहोमि ॥
समानीव आकूति: समाना हृदयानि व: । समानमस्तु वो मनो यथा व:सुसहासति.... गोत्र...प्रेत...गोत्रेण....शर्मणा वसुरुपेण स्वपित्रा सहसंसृजस्व । सायुज्यंगच्छ एकीभूय विष्णुलोकं प्राप्नुहि (प्रेतपात्रांतील घेतलेले पाणी प्रेतपितृपात्रात घालावे. पुन्हा प्रेतपात्रांतील पाणी पळीने घ्यावे. येसमानादि मंत्र म्हणावेत.)....
गोत्र.......प्रेत........गोत्रेण.......शर्मणा रुद्ररुपेण स्वपितामहेन सहसंसृजस्वसायुज्यं गच्छ एकीभूय विष्णुलोकं-प्राप्नुहि (घेतलेले पाणी प्रेतपितामहपात्रात घालावे. पुन्हा प्रेतपात्रातील सर्व पाणी घ्यावे. ये समानादि मंत्र म्हणावेत.) .....गोत्र.....प्रेत.....गोत्रेण....शर्मणा आदित्यरुपेण स्वप्रपितामहेन सहसंसृजस्व सायुज्यंगच्छ एकीभूय विष्णुलोकंप्राप्नुहि (हातातील पाणी प्रेतप्रपितामहपात्रात घालावे.)
========
(स्त्रियांच्या वेळी)
(स्त्रियांचे वेळी गोत्र प्रेतपात्रोदकं गोत्राणां दानां प्रेतभर्तृमातृपितामहीप्रपितामहीनां वस्वादिरुपाणां अर्घ्यपात्रोदकै: संयोजयिष्ये (उदक सोडावे. प्रेतपात्रावरील तीन दर्भ तीन पात्रांवर ठेवावे. प्रेतपात्रातील पळीभर उदक घेऊन येसमान इत्यादी सर्व मंत्र म्हणावेत.) गोत्रे प्रेते गोत्रया दया वसुरुपया स्वभर्तृमात्रा सहसंसृजस्व सायुज्यं गच्छ एकीभूय विष्णुलोकं प्राप्नुहि (हातांतील पाणी पहिल्या पात्रात घालावे. पुन्हा पळीभर पाणी घ्यावे. ये समानादि सर्व मंत्र म्हणावेत. गोत्रे प्रेते गोत्रया दया रुद्ररुपया स्वभर्तृपितामह्या सहसंसृजस्वसायुज्यंगच्छ एकीभूय विष्णुलोकं प्राप्नुहि (घेतलेले पाणी दुसर्या पात्रात घालावे. प्रेतपात्रातील सर्व पाणी घ्यावे. येसमानादि मंत्र म्हणावेत.) गोत्रे प्रेते गोत्रया दया आदित्यरुपया स्वभर्तृप्रपितामह्या सहसंसृजस्वसायुज्यंगच्छ एकीभूय विष्णुलोकं प्राप्नुहि (सर्व पाणी तिसर्या पात्रात घालावे.) हस्तार्चनविधे उदकेन सर्वस्य परिपूर्णता (तिघांच्या हातावर तिलोदक द्यावे. दर्भकूर्च द्यावे.) (सव्यं.) इदं विष्णुर्वि चक्रमे त्रेधा नि दधे पदं । समूहळमस्य पांसुरे ॥
पहिल्या पात्रातील उदक पळीने घेऊन पहिल्या ब्राह्मणाच्या हातावर द्यावे.) प्रेतपतिरिदंते अर्घ्यंस्वधा ॥
अस्त्वर्घ्यं ॥ (तिसर्या पात्रातील तिसर्या ब्राह्मणाला.) प्रेतपितामह इदंते अर्घ्यंस्वधा ॥ अस्त्वर्घ्यं ॥
(ब्राह्मणांच्या हातावर उपडा हात लावावा.) या दिव्या आप: पृथिवि सं बभूवुर्या अंतरिक्ष्या उत पार्थिवीर्या: । हिरण्यवर्णा यज्ञियास्ता न आप: शं स्योना भवंतु ॥
(अपसव्य करुन तिघांच्या हातावर तिलोदक द्यावे.) इदमर्घ्यं दत्तं नमम । अस्तु दत्तं ॥
(देव व पितर यांच्यामध्ये तीन दर्भ व तीळ द्यावेत.) स्थानमसिप्रणीतायै इदमासनं ।
स्वासनं ॥
(दुसर्या दोन पात्रांतील शिल्लक उदक पहिल्या पात्रात एकत्र करावे. तिन्ही कूर्च त्या पात्रावर ठेवावे. तो द्रोण तीळ, दर्भ ठेवलेल्या आसनावर ठेवावा.)
पितृणां स्वधेयं स्थानमसि (त्यावर गंध, तुलसीपत्र, तीळ घालावे.)
स्थानस्थितपितर: इदं गंधं तुलसीपत्रं सर्वेउपचारा: तिलै: संपूर्णा: संतु ॥
(स्थानमसीवर दुसरे पात्र उपडे घालावे.) स्थानमसि प्रच्छाद्य ॥ सुप्रच्छाद्य ॥
(प्रेतस्थानीय ब्राह्मण अगर चट यांची पूजा करावी.) गोत्र प्रेत गंध माल्य तुलसीदल भृंगिराजपत्रमुपतिष्ठतां (गंध, फूल, तुळस, माका द्यावा. प्रत्येक उपचारानंतर प्रेत तिलोदक कूर्चाने द्यावे.) गोत्र प्रेत धूपमुपतिष्ठतां (धूप) गोत्र प्रेत दीपमुपतिष्ठतां (दीप) गोत्र प्रेत आच्छादनार्थे किंचितव्यावहारिकंद्रव्यं उपतिष्ठतां (पैसे द्यावे.) गोत्र प्रेत पूगीफलमुपतिष्ठतां (सुपारी द्यावी.) गोत्र प्रेत पवित्रार्थे कुशमुपतिष्ठतां (एक दर्भ द्यावा. तिलोदक द्यावे. तीळ देऊन हात जोडावेत.)
प्रेतपितृ पितामह प्रपितामहा: शर्माण: गोत्रा: वसुरुद्रादित्यस्वरुपा: पूजार्थे यथाभागश: अमीवो गंधा: स्वधानम: ।
सुगंधा: (गंध) प्रेतपितृ पितामह प्रपितामहा: शर्माण: गोत्रा: वसुरुद्रादित्यस्वरुपा: ।
माल्यार्थेइमानिव: पुष्पाणि तुलसीदल भृंगीराजपत्रसहित्यानि स्वधानम:। सुपत्राणि सुपुष्पाणि । (फूल, तुळस, माका द्यावा. प्रत्येक उपचाराला तिलोदक द्यावे.) प्रेतपितृ पितामह प्रपितामहा: शर्माण: गोत्र: वसुरुद्रादित्य-स्वरुपा: पूजार्थे यथाभागश: एषवोधूप: स्वधानम: सुधूप: ॥
प्रेतपितृ पितामह प्रपितामहा: शर्माण: गोत्रा: वसुरुद्रादित्यस्वरुपा: पूजार्थे यथाभागश: एषवोदीप: स्वधानम: । सुदीप: ॥
प्रेतपित्र पितामह प्रपितामहा: शर्माण: गोत्रा: वसुरुद्रादित्यस्वरुपा: ॥
आच्छादनार्थे किंचित् व्यावहारिकंद्रव्यं स्वधानम: (पैसे द्यावेत.) अस्तु स्वाच्छादनं ॥
प्रेतपितृ पितामह प्रपितामहा: शर्माण: गोत्रा: वसुरुद्रादित्यस्वरुपा: फलार्थे पूगीफल स्वधानम: (सुपारी) सुफलं प्रेतपितृ पितामह प्रपितामहा: शर्माण: गोत्रा: वसुरुद्रादित्यस्वरुपा: सर्वालंकारार्थे तुलसीपत्र स्वधानम: (तुळस) संत्वलंकारा: प्रेतपितृ पितामहा प्रपितामह: शर्माण: गोत्रा: पवित्रार्थे इमेकुशा: प्रत्येकं प्रत्येकं स्वधानम: अस्तु पवित्रकं (तीन वेळा तिलोदक द्यावे व तीळ देऊन हात जोडावेत.) इदं पितृभ्यो नमो अस्त्वद्य ये पूर्वासो य उपरास ईयु: । ये पार्थिवे रजस्या निषत्ता ये वा नूनं सु वृजनासु विक्षु ॥ नम: पितृभ्य: एते आसनाद्यत्रगंध पत्रपुष्प धूपदीप अर्चनाच्छादनान्ता: पंचोपचारा: सर्वेपरिपूर्णाभवंतु । भवंतु परिपूर्णा: । अर्चनविधेस्वर्चितमस्तु । अस्तु स्वर्चितं । न्यूनंतद्विधिवदस्तु । अस्तुविधिवत् ।
यस्यस्मृत्याचनामोक्त्याश्राध्दयज्ञक्रियादिषु । न्यूनंसंपूर्णतांयातिसद्योवंदेतमच्युतं ॥
अच्युताय नम: । गयायै नम: । गदाधराय नम: । पुंडरीकाक्षाय नम: । काशीविश्वेश्वराभ्यां नम: । युष्मदनुज्ञया ॥
(सव्यं.) मंडलादि पात्रासदनं करिष्ये ॥
कुरुष्व (यवोदकाने उदक सोडावे.) ब्रह्माविष्णुश्चरुद्रश्च श्रीर्हुताशनएवच ।
मंडलान्युपजीवंतितस्मात्कुर्वीतमंडलं ॥
(देवापुढे चौकोनी मंडले यवोदकाने करावीत. अपसव्य करुन प्रेताकडे प्रेततिलोदकाने त्रिकोणी मंडल करावे.) आदित्यावसवोरुद्रा-विश्वेदेवा: सपैत्रिका: ।
मंडलेचोपतिष्ठंतितस्मात्कुर्वीतमंडलं ॥
पितरांकडे तिलोदकाने वाटोळी मंडले करावीत. सव्य करुन जेवणाकरता पाने मांडावीत. अपसव्य करावे.)
पिशंगभृष्टिमंभृणं पिशाचिमिंद्र संभृणं । सर्वंरक्षो नि बर्हय ॥
(पितरांच्या पानाभोवती राख घालावी.) (सव्यं.)
रक्षणो अग्ने तव रक्षणेभीरारक्षाण: सुमख प्रीणान: । प्रतिष्फुर विरुज वीड्वंहो जहि रक्षो महि चिद्वावृधानं ॥
ब्रह्म च ते जातवेदो नमश्चेयं च गी: सद्भिद्वर्धनीभूत् । रक्षाणो अग्ने तनयानि तोका रक्षोत नस्तन्वो३अप्रयुच्छन् ॥
देवांकडे भस्म घालावे.) यथाविष्णु स्वचक्रेण त्रैलोक्यं परिरक्षति । भस्मनामंडलंकुर्यात्सर्वं भूतानिरक्षतु ॥
सर्वेषां पापदृष्टीनां चक्षुर्बध्नाति केशव । भस्मनामंडलंकुर्यात्पंक्तिदोषोनविद्यते ॥
(अपसव्यं. पितरांकडील ब्राह्मणांच्या हातावर तिलोदक प्रेताकडे प्रेततिलोदक द्यावे.)
जगृम्भाते दक्षिणमिंद्र हस्तं वसूयवो वसुपते वसूनाम् ।
विद्माहि त्वा गोपतिं शूर गोनामस्मभ्यं चित्रं वृषणं रयिं दा: ॥ (सव्यं)
(देवांकडे यवोदक द्यावे.) हस्तच्युतेभिरद्रिभि: सुतं सोमं पुनीतन ।
मधावाधा वतामधुं ॥
भवस्वेव भवदनुज्ञया विप्रप्राणावग्नौकरणं करिष्ये ॥ क्रियतां ॥
(उदक सोडावे. देवांच्या पानापासून सर्व पानांना तूप लावावे.)
मूर्धानं दिवो अरतिं पृथिव्या वैश्वानर मृत आ जातमग्निं ।
कविं सम्राजमतिथिं जनानामासन्ना पात्रं जनयंत देवा: ..
========
(अपसव्यं)
(प्रेतस्थाने अग्नौकरण करावे अगर करु नये. करणे असल्यास, तूप घालून पानावर थोडा भात घ्यावा.).....गोत्राय शर्मणे प्रेतायस्वाहा (प्रेताकडील ब्राह्मणाच्या हातावर द्यावा. ते अन्न अग्नीवर द्यावे. दुसर्या पानावर थोडा भात घ्यावा. त्यावर तूप घालावे. दर्भाने दक्षिणोत्तर दोन भाग करावेत.) इदं सोमायपितृमत इदमग्नये कव्यवाहनाय (दर्भ, पवित्रकाचे बोटास गुंडाळावे. पहिल्या भागातील मधला व पूर्वेकडील थोडा भात घेऊन तीन ब्राह्मणांच्या हातावर द्यावा.) इदं सोमायपितृमते स्वधानम: ॥ सोमायपितृमत इदं नमम ॥
(दुसर्या भागातील मधला व पूर्वेकडील भाग घेऊन पुन्हा तिघांच्या हातावर द्यावा.)
अग्नये कव्यवाहनाय स्वधानम: ॥ अग्नये कव्यवाहनाय इदं नमम ॥
(दर्भ सोडून पहिल्या ब्राह्मणाच्या हातावर ठेवावे. सव्य करुन तिघांच्या हाताला पाण्याचा स्पर्श करावा.)
ॐ चमे स्वरश्चमे यज्ञोपचतेनमश्च । यत्तेन्यूनंतस्मैत उपयत्तेतिरिक्तंतस्मैते नम: ॥
पाणौहुतं ॥ सुहुतं ॥
(ते दर्भ पितृस्थानीय ब्राह्मणाच्या पानाखाली ठेवावे. शिल्लक भात अपसव्य करुन तिघांच्या पानावर वाढावा.)
आमासु पक्व मैरय आ सूर्य रोहयो दिवि ।
घर्म न सा मंतपतासुवृक्तिभिर्जुष्टंगिर्वणसे बृहत् ॥
सोमो धेनुं सोमो अर्वतमाशुं सोमो वीरं कर्मण्यं ददाति ।
सादन्यं विदथ्यं सभेयं पितृश्रवण यो ददाशदस्मै ॥
(पाने वाढून पुरी करावीत. गायत्री मंत्राने सर्व पाने यवोदकाने प्रोक्षण करावीत.)
तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि । धियो योन: प्रचोदयात् ॥
श्रीविष्णो: अन्नानिरक्षस्व (देवांकडील दोन्ही पानांभोवती प्रदक्षणिक यवोदक फिरवावे.) सत्यंत्वर्तेन परिषिंचामि (उजवा हात वर ठेवून पाने धरावी.)
प्रथिवीतेपात्रं ध्यौरपिधानं ब्राह्मणस्य मुखे अमृतं जुहोमि स्वाहा ।
ब्राह्मणानांत्वा विद्यावतां प्राणापानयोर्जुहोम्यक्षितमसि मामैषांक्षेष्टा: ॥ अत्रामुष्मिँल्लोके ॥
अर्तो देवा अवंतु नो यतो विष्णुर्विचक्रमे ।
पृथिव्या: सप्त धामभि: ॥
कामकालसंज्ञका विश्वेदेवा देवता इदंवोअन्नं विष्णोहव्यं रक्षस्व ।
इयं भू श्रीगयागदाधरो भोक्ता अहंब्रह्म अन्नब्रह्म ब्राह्मणोब्रह्म ब्राह्मणस्त्वाहवनीयार्थे मन: कल्पित सुवर्णपात्रस्थितमिदमन्नभक्षय्य वटच्छायेयं कामकालसंज्ञकेभ्यो विश्वेभ्यो देवेभ्य: इदमिदमन्नं सोपस्करं हव्यं परिविष्टं परिवेक्ष्यमाणंच अस्य ब्राह्मणस्य आतृप्तिपर्यंत गयास्थं अमृतरुपेण संपद्यतां स्वाहा । हव्यं नमम ।
तत्सत् गयायांविष्णुपदादि चतुर्दश पदेषु दत्तमन्नमक्षय्यमस्तु ।
श्रीगयागदाधर: प्रीयतां । प्रीतोभवतु ॥
ये देवासो दिव्येकादशस्थपृथिव्यामध्येकादशस्थ ।
अप्सुक्षितो महिनैकादशस्थ ते दे वासो यज्ञमिमं जुषध्वं ॥
देवेभ्य: यथासांकल्पितमनंप्रीयतां । (उदक सोडावे.)
देवानुज्ञया प्रेतपात्राध्यन्ननिवेदनं करिष्ये । कुरुष्व ॥ (उदक सोडावे.)
(अपसव्य करावे. प्रेताच्या पानाभोवती अप्रदक्षिणिक अमंत्रक प्रेततिलोदक फिरवावे.) गोत्राय प्रेताय इदं अन्न सोपस्करं अमृतरुपमुपतिष्ठतां (उदक सोडावे. पितरांकडील तिन्ही पानांभोवती अप्रदक्षणिक, अमंत्रक, तिलोदक फिरवावे. डावा हात वर व उजवा खाली धरुन पाने धरावी.) पृथिवी ते पात्रं ध्यौरपिधानं ब्राह्मणस्य मुखेऽमृतंजुहोमिस्वधा ।
ब्राह्मणानांत्वा विद्यावतां प्राणापानयोर्जुहोम्यक्षितमसि मामैषांक्षेष्ठा: अत्रामुष्मिँल्लोके ।
इदं विष्णुर्विचक्रमे त्रेधा निदधे पद । समूहळमस्य पांसुरे ।
प्रेतपितृ पितामह प्रपितामहो देवता इदंते अन्नं विष्णो: कव्यं रक्षस्व इयंभू श्रीगयागदाधरो भोक्ता अहं ब्रह्म अन्नं ब्रह्म ब्राह्मणोब्रह्म ब्राह्मणस्त्वाहवनीयार्थे मन: कल्पित रजतपात्रस्थितमिदमन्नभक्षय्यवटच्छायेयं प्रेतपितृ पितामह प्रपितामहेभ्य: शर्मभ्य: गोत्रेभ्य: वसुरुद्रादित्यस्वरुपेभ्य: इदमिदमन्नं सोपस्करं कव्यं परिविष्टं परिवेक्ष्यमाणंच अस्य ब्राह्मणस्य आतृप्तिपर्यंतं गयास्थं अमृतरुपेण संपध्यतांस्वधा ॥ कव्यंनमम ॥
तत्सत् गयायां रुद्रपदादि चतुर्दश पदेषु दत्तमन्नमक्षय्यमस्तु श्रीगयागदाधर: प्रीयतां ।
प्रीतोभवतु ॥ (उदक सोडावे.)
ये चे ह पितरो ये च नेह यांश्च विद्मयाँउ चन प्रविद्म ।
त्वं वेत्थ यति ते जातवेद: स्वधाभिर्यज्ञ सुकृतं जुषष्व ॥ (सव्यं.)
मधुमति श्रावयिष्ये (यवोदकाने उदक सोडावे.)
॥ श्रावय ॥ मधु वाता ऋतायते मधु क्षरंति सिंधव: । माध्वीर्न: संत्वोषधी: ॥
मधु नक्त मुतोषसो मधुमत्पूर्थिवं रज: । मधु ध्यौरस्तु न: पिता ॥
मधुमान्नो वनस्पतिर्मधुमाँऽअस्तु सूर्य ॥
माध्वीर्गावो भवंतु न: ॥
मधु मधु मधु ॥
सुमधु सर्वान्नं मधु ॥
सपिंडीकरणश्राध्दमच्छिद्रमस्त्विति भवंतो ब्रुवंतु ॥
अच्छिद्रं भवंतु ॥ गयाश्राध्दमस्तु ॥
(निवीति करावी. हातात तीळ व तांदूळ घेऊन ईशान्येकडे तोंड करुन उभे राहावे.)
[सप्तव्याधा दशार्णेषु मृगा: कालाञ्जने गिरौ ।
चक्रवाका: शरद्वीपे हंसा: सरसिमानसे ॥
तेपिजाता: कुरुक्षेत्रे ब्राह्मणा वेदपारगा: ।
प्रस्थिता दीर्घमध्वानं यूयं किमवसीदथ ॥
अमूर्तानां च मूर्तानां पितृणां दीप्ततेजसां ।
नमस्यामि सदा तेषां ध्यायिनां योगचक्षुषां ॥
चतुर्भिश्च चर्तुर्भिश्च द्वाभ्यां पंचभिरेवच ।
द्वयतेच पुनर्द्वाभ्यां समेविष्णु: प्रसीदतु ॥
ईशान विष्णु कमलासन कार्तिकेय वन्हित्रयार्क रजनीश गणेश्वराणां ।
क्रौंचामरेन्द्र कलशोद्भव कश्यपानां पादान्नमामि सततं पितृमुक्ति हेतून् ॥
श्रीगयागया ब्रह्मगया विष्णुगया रुद्रगया काशीविश्वेश्वर-गया (ईशान्येकडे तीळ तांदूळ टाकीत, तीन पावले चालावे व नमस्कार करावा.)
(सव्यं) ब्रह्मार्पणं ब्रह्मविर्ब्रह्माग्नौ ब्रह्मणा हुतं ।
ब्रह्मैव तेन गंतव्यं ब्रह्मकर्मसमाधिना ॥
हरिर्दाता हरिर्भोक्ता हरिरन्नं प्रजापति: ।
हरिवप्रशरीरस्थो भुंक्ते भोजयते हरि: ॥
चताभश्च चताभश्च द्वाभ्यां पंचभिरेवच । हूयतेच पुनर्द्वाभ्यां समेविष्णु: प्रसीदतु. (यवोदक हातावर घेऊन समोर उदक सोडावे.)
तत्सत् ब्रह्मार्पणमस्तु (अपसव्यं.)]
एकोविष्णुर्महद्भूतं पृथग्भूतान्यनेकश: ।
त्रिंल्लोकान्व्याप्यभूतात्मा भुंक्तेविश्वभुगव्यय: ॥
अनेन सपिंडीकरण श्राध्दीय ब्राह्मणभोजनेन प्रेतपितृ पितामह प्रपितामहस्वरुपी जनार्दन वासुदेव: प्रीयतां नमम (तिलोदक हातावर घेऊन अंगठ्यावरुन उदक सोडावे.)
तत्सत् ब्रह्मार्पणमस्तु ॥
(सव्यं.) देवा: तत्सत् अमृतमस्तु (देवांकडे नमस्कार करावा.) (अपसव्यं.)
प्रेत प्रेतपितृ पितामह प्रपितामहा: तत्सत् ब्रह्मार्पणमस्तु ॥
(पितरांकडे नमस्कार करावा.)
(सव्यं.) यथासुखंजुषध्वं अमृतभुञ्जीथ ॥
(अपसव्य करुन प्रेत व पितरांकडे व सव्य करुन देवांकडे आपोष्णीकरता पळीपळी उदक द्यावे.)
अमृतोपस्तरणमसि ॥ प्राणायस्वाहा अपानायस्वाहा व्यानायस्वाहा उदानायस्वाहा समानायस्वाहा ब्रह्मणेस्वाहा ॥ ब्रह्मणिमआत्मा अमृतत्वाय ॥
(अपसव्य करुन पितरांकडे व सव्य करुन देवांकडे उदक द्यावे. तीन गायत्री जप करावा. हात जोडून उभे राहावे.)
अपेक्षितं याचितव्यं त्याज्यंचैवानपेक्षितं ।
उपविश्य सुखेनैव भोक्तव्यं स्वस्थमानसै: ॥
विद्यमान शाकपाक पदार्थँषु यद्रोचते तत्छ्राह्यं यन्नरोचते तत्ताज्यं सुखेनैव भोक्तव्यं जुषामहे श्राध्दं गयाकृत श्राध्दफलमस्तु ॥ तथास्तु ॥ (दुसरे वाढप करावे.)
(हात जोडून उभे राहावे.)
अपेक्षित संपूर्ण सिध्दस्यहविषोमध्ये यद्रोचते तध्याचयध्वं ॥ अलं ॥
मधुमती श्रावयिष्ये (उदक सोडावे.)
॥ श्रावय ॥ मधु वाता ऋतायते मधु क्षरंति सिंधव: ।
मार्ध्वीर्न: संत्वोषधी: ॥
मधु नक्त मुतोषसो मधुमत्पार्थिवं रज: ।
मधु ध्यौरस्तु न: पिता ॥
मधुमान्नो वनस्त्पतिर्मधुमाँऽअस्तु सूर्य ।
माध्वीर्गावो भवंतु न: ॥ (अपसव्यं.)
अक्षन्नमीमदंत ह्यव प्रिया अघूषत ।
अस्तोषत स्वभा नवो विप्रा नविष्ठया मती योजन्विंद्र ते हरी ॥
सपिंडीकरणश्राध्दंसंपन्नं ॥
सुसंपन्नं (सव्यं.) विश्वेदेवा: तृप्तास्थ: ॥
तृप्ता: स्म: (देवाकडे हात जोडावेत.) (अपसव्यं.)
स्वदितं सुस्वदितं ॥
(प्रेताकडे हात जोडावेत.) प्रेतपितृ पितामह प्रपितामहा: । तृप्ता:स्थ ॥ तृप्ता स्म: (पितरांकडे हात जोडावेत.)
शेषमन्नं किं क्रियतां । पिंडार्थं विकिरार्थंच । उच्छिष्टाभाग्भ्योन्नंदीयतां ॥
यजमान कुलेजाता दासादास्योन्नकांक्षिण: । ते सर्वे तृप्तिमायांतु मया दत्तेन भूतले ॥
(प्रेत पितरांकडे आपोष्णीकरता उदक द्यावे. सव्य करुन देवाकडे द्यावे.)
सपिंडीकरणश्राध्दे पिंडप्रदानं करिष्ये (यवोदक कूर्चाने उदक सोडावे.) अमृतपिधानमसि ॥
अंगुष्ठमात्रपुरुषोंगुष्ठं समाश्रित: । ईश:सर्वस्यजगत: प्रभु: प्रीणातिविश्वभुक् ॥
रौरवेपूयनिलये पद्मार्बुदनिवासिनां । अर्थिनामुदकंदत्तमक्षय्यमुपतिष्ठतु ॥ (अपसव्य करुन प्रेतोतिलोदकाने भूमी प्रोक्षण करावी. त्यावर प्रेत गोत्राय प्रेताय सपिंडीकरणश्राध्दे अयंते पिंड उपतिष्ठतां (एक मोठा लांबट पिंड द्यावा. त्याच्या दक्षिणेकडे तिलोदकाने भूमी प्रोक्षण करावी.) अपहताअसुरारक्षांसिवेदिषद: (एका दर्भाने जमिनीवर एक रेषा काढावी.)
तामभ्युक्ष्य (तिलोदक द्यावे.) सकृदाच्छिनैर्दर्भै वस्तीर्य (दर्भ पसरावे व तीन वेळा तिलोदक द्यावे.)
=========
स्त्रियांचे वेळी
शुंधंतां प्रेतभर्तृमातर: शुंधंतां प्रेतभर्तृपितामह्य: शुंधंतां प्रेतभर्तृप्रपितामह्य: ॥
एतत्ते प्रेतभर्तृमात: दे गोत्रे वसुरुपे याश्चत्वामत्रानु ।
प्रेतभर्तृमात्रे दायै गोत्रायै वसुरुपायै अयंपिंडस्वधानम: गयास्थो दत्तोनमम ।
ताभ्यश्च गयायां दत्तमस्तु ।
प्रेतभर्तृपितामही दे गोत्रे रुद्ररुपेयाश्चत्वामत्रानु ॥
प्रेतभर्तृपितामह्यै दायै गोत्रायै रुद्ररुपायै अयं पिंडस्वधानम: गयास्थो दत्तोनमम ।
प्रेतभर्तृप्रपितामही दे गोत्रे आदित्यरुपे याश्चत्वामत्रानु ॥
प्रेतभर्तृप्र-पितामह्यै दायै गोत्रायै आदित्यरुपायै अयंपिंडस्वधानम: गयास्थो दत्तोनमम ।
ताभ्यश्च गयायां दत्तमस्तु ।
पुरुषांच्या वेळी
शुंधंतां प्रेतपितर: शुंधंतां प्रेतपितामहा: शुंधंतां प्रेतपितामहा: । एतत्तेप्रेतपित: शर्मन् गोत्र वसुरुपयेच त्वामत्रानु प्रेतपित्रे शर्मणे गोत्राय वसुरुपाय अयंपिंडस्वधानम: (पिंड द्यावा.)
गयास्थो दत्तोनमम ॥ तेभ्यश्च गयायां दत्तमस्तु ॥
प्रेतपितामह शर्मन् गोत्र रुद्ररुपये च त्वामत्रानु ॥
प्रेतपितामहाय शर्मणे गोत्राय रुद्ररुपाय अयंपिंडस्वधानम: (दुसरा पिंड द्यावा.)
गयास्थो दत्तोनमम ॥
तेभ्यश्च गयायां दत्तमस्तु । प्रेतप्रपितामह शर्मन् गोत्र आदित्यरुपयेच त्वामत्रानु ॥
प्रेतपितामहाय शर्मणे गोत्राय आदित्यरुपाय अयंपिंडस्वधानम: ॥ (तिसरा पिंड द्यावा.)
गयास्थो दत्तोनमम ॥ तेभ्यश्च गयायां दत्तमस्तु ॥
(प्रेतपिंडे अनुमंत्रणांजनाभ्यंजनादि सर्वतूष्णींकृत्वा)
प्रेतपिंडे तिलोदकमुपतिष्ठतां (प्रेतोदक प्रेतपिंडावर द्यावे.)
अंजनाभ्यंजनेउपतिष्ठेतां (काजळ, तूप, प्रेतपिंडावर घालावे.)
तिलोदकमुपतिष्ठतां (प्रेततिलोदक द्यावे. प्रेतपिंडाची पूजा करावी.)
गंधमाल्यतुलसीदलभृंगिराजपत्रमुपतिष्ठतां (गंध, फूल, तुळस, माका घालावा.)
धूपमुपतिष्ठतां दीपमुपतिष्ठतां (प्रेततिलोदक द्यावे.)
नैवेद्यमुतिष्ठतां (अन्नाचा नैवेद्य दाखवावा.)
तांबूलदक्षिणामुपतिष्ठतां (विडा दक्षिणा ठेवावी.)
सर्वोपचारार्थे तिला: उपतिष्ठंतां (तीळ घालावे.)
शर्मण: प्रेतस्य यद्दत्तं सपिंडीकरणश्राध्दी-यमन्नोदकादि तदक्षय्यमुपतिष्ठतां (प्रेतोदक द्यावे. ब्राह्मणाला विशिष्ट दक्षिणा द्यावी.)
अभिरम्यतां अभिरतास्म: (विसर्जन करावे. अगर सर्वांबरोबर.)
पुरुषांचे वेळी
तत: गोत्रस्य प्रेतस्य पिंडं पित्रादि पिंडै:सह संयोजयिष्ये (उदक सोडाए व पिंडांना स्पर्श करावा.) संयोजयस्व (‘मधुवाता.’ या तीन मंत्रांनी, दर्भाचे दोरीने, प्रेतपिंडाचे तीन भाग करावेत.)
मधुवाता ऋतायते मधु क्षरंति सिंधव: । माध्वीर्न: संत्वोषधी ॥
मधु नक्तं मुतोषसो मधुमत्पार्थिवं रज: । मधु ध्यौरस्तु न: पिता ॥
मधुमान्नो वनस्पतिर्मधुमाँऽअस्तु सूर्य: । माध्वीर्गावो भवंतु न: ॥
(पहिला भाग, पहिल्या पिंडात दही, मध लावून मिसळावा व पिंड तयार करावा.)
ये समाना: समनस: पितरो यमराज्ये । तेषां तोक: स्वधा नमो यज्ञो यज्ञेषु कल्पतां ।
ये सजाता: समनसो जीवा जीवेषु मामका: । तेषा श्रीर्मयि कल्पतामस्मिँल्लोके शतं समा: ।
सं गच्छध्वं सं वंदध्वं सं वो मनासि जानतां । देवा भागं यथा पूर्वे संजानाना उपासते ।
समानो मंत्र: समिति: समानी समानं मन: सह चित्तमे षां ।
समानं मंत्रमभिमंत्रये व: समानेनं वो हविषा जुहोमि ।
समानि व आकू ति: समाना हृदयानि व: । समानस्तु वो मनो यथा व: सुसहासति ॥
गोत्र प्रेत गोत्रेण शर्मणा स्वपित्रासहसंसृजस्व सायुज्यं गच्छे एकीभूय विष्णुलोकं प्राप्नुहि (‘येसमाना.’ पाच मंत्र, ‘मधुवाता’ तीन मंत्र, म्हणून दुसरा भाग दुसर्या पिंडात मिळवावा.) गोत्र प्रेत गोत्रेण शर्मणा स्वपितामहेनसहसंसृजस्व सायुज्यं गच्छ एकीभूय विष्णुलोकं प्राप्नहि (वरील मंत्र म्हणून तिसरा भाग तिसर्या पिंडात मिसळावा.) ....
गोत्र प्रेत गोत्रेण शर्मणास्वप्रपितामहेनसहसंसृजस्व सायुज्यं गच्छ एकीभूय विष्णुलोकं प्राप्नुहि [स्त्रियांचे वेळी गोत्राया: प्रेताया: पिंडं भर्तृमात्रादि पिंडै: सह संयोजयिष्ये संयोजयस्व (‘मधुवाता.’ या तीन मंत्रांनी प्रेतपिंडाचे तीन भाग करावेत. येसमानादि मंत्र म्हणावेत व पहिला भाग पहिल्या पिंडात मिळवावा.)
गोत्रे प्रेते गोत्रया दया वसुरुपया स्वभर्तृमात्रासह-संसृजस्व सायुज्यं गच्छ एकीभूय विष्णुलोकं प्राप्नुहि (दुसरा भाग दुसर्या पिंडात मिळवावा. ‘येसमानादि’ मंत्र म्हणावे.)
गोत्रे प्रेत गोत्रया दया रुद्ररुपया स्वभर्तृपितामह्यासहसंसृजस्व सायुज्यं गच्छ एकीभूय विष्णुलोकं प्राप्नुहि (तिसरा भाग तिसर्या पिंडात मिळवावा. ‘येसमानादि मंत्र म्हणावेत.)...
गोत्रे प्रेते गोत्रया आदित्यरुपया स्वर्भर्तृप्रपितामह्यासहसंसृजस्व सायुज्यंह गच्छ एकीभूय विष्णुलोकं प्राप्नुहि ( हे तीन पिंड, मृत माणसापासून तीन पुरुषांना, पुढे लिहिल्याप्रमाणे द्यावेत.)] वरील चौकटी कंसातील मजकूर स्त्रियांसाठी.
अपहताअसुरारक्षांसिवेदिषद: । तामभ्युक्ष्य ॥
(जमिनीवर तिलोदक प्रोक्षण करुन त्यावर दर्भमुष्टी पसरावी व तीन वेळा तिलोदक प्रोक्षण करावे.)
शुंधंतां पितर: शुंधंतां पितामहा: शुंधंतां प्रपितामहा: ॥
एतत्तेअस्मत् पित: शर्मन गोत्र वसुरुपयेचत्वामत्रानु ।
अस्मत्पित्रे शर्मणे गोत्राय वसुरुपाय अयं पिंडस्वधानम: (पहिला पिंड दर्भावर द्यावा.)
गयास्थो दत्तो नमम तेभ्यश्च गयायां दत्तमस्तु (तिलोदक द्यावे.)
अस्मत्प्रपितामह शर्मन गोत्र रुद्ररुपयेच त्वामत्रानु ।
अस्मत् पितामहाय शर्मणे गोत्राय रुद्ररुपाय अयं पिंडस्वधानम: (दुसरा पिंड द्यावा.)
दत्तो नमम तेभ्यश्च गयायां दत्तमस्तु (तिलोदक द्यावे.)
अस्मत् पितामह शर्मन् गोत्र आदित्यरुपयेच त्वामत्रानु ।
अस्मत् प्रपिता-महाय शर्मणे गोत्राय आदित्यरुपाय अयं पिंडस्वधानम: (तिसरा पिंद द्यावा.)
गयास्थो दत्तो नमम । तेभ्यश्च गयायां दत्तमस्तु (तिलोदक द्यावे. थोडा भात घेऊन पुढील मंत्राने पिंडावर घालावा.)
अत्र पितरोमादयध्वं अमीमदंतपितरो यथाभागमावृषायीषत ।
(सव्यं. थोडा भात हुंगून बाजूला ठेवावा.) चरो: प्राणभक्षं भक्षयेत् (अपसव्यं पिंडावर तिलोदक द्यावे.) शुंधंतां पितर: शुंधंतां पितामहा: शुंधंतां शुंधंतां प्रपितामहा: (पिंडांना तूप लावावे.)
अस्मत् पित: अभ्यंक्ष्व अस्मत् पितामह अभ्यंक्ष्व अस्मत् प्रपितामह अंक्ष्व अस्मत् प्रपितामह अंक्ष्व अस्मत् प्रपितामह अंक्ष्व एतद्व पितरोवासोमानोतोन्यत्पितरोयुड्ध्वं ॥
(उत्तरीचे सूत घालावे.) दशासूत्रंस्वधा ॥
(सव्यं) कुलाभिवृध्यर्थं पिंडपूजां करिष्ये (यवोदक कूर्चाने, उदक सोडावे. (प्रत्येक वेळी तिलोदक द्यावे.) पिंडस्थपितर: पाद्यंस्वधा पिंडस्थपितर: अर्घ्यं स्वधा पिंडस्थपितर: आचमनीयंस्वधा पिंडस्थपितर: स्नानंस्वधा स्नानान्तरेण आचमनीयंस्वधा पिंडस्थपितर: स्नानंस्वधा स्थानान्तरेण आचमनीयंस्वधा पिंडस्थपितर: वस्त्रोपवस्त्रार्थे तिलाक्षतान् यवाक्षतान् स्वधा (तीळ तांदूळ घालावे.) पिंडस्थपितर: अनुलेपनार्थे चंदनंस्वधा (गंध लावावे.)
पिंडस्थपितर: अलंकारार्थे तिलाक्षतान् यवाक्षतान् स्वधा (तीळ तांदूळ घालावे.)
पिंडस्थपितर: पूजार्थे पुष्पाणि तुलसीपत्राणि भृंगिराजपत्राणि स्वधा (फुले, तुळस, माका घालावा. धूप, दीप लावून ठेवावा.)
पिंडस्थपितर: धूपंस्वधा (तिलोदक द्यावे.) पिंडस्थपितर: दीपंस्वधा (तिलोदक द्यावे.)
पिंडस्थपितर: नैवेद्यार्थे यथासोपस्करमहानैवेद्यंस्वधा (नैवेद्य दाखवावा.)
प्राणायस्वधा अपानायस्वधा व्यानायस्वधा उदानायस्वधा समानायस्वधा ब्रह्मणेस्वधा ।
नैवेद्यमध्येप्राशनार्थे पानीयंस्वधा (तिलोदक द्यावे.)
प्राणायस्वधा अपानायस्वधा व्यानायस्वधा उदानायस्वधा समानायस्वधा ब्रह्मणेस्वधा ।
उत्तरापोशनंस्वधा हस्तमुखप्रक्षालनंस्वधा (तिलोदक द्यावे.)
करोद्वर्तनार्थे चंदनंस्वधा (गंध लावावे. विडा दक्षिणा ठेवावी.)
मुखवासार्थे पूगीफलतांबूलंस्वधा सुवर्णपुष्पार्थे दक्षिणांस्वधा (विड्यावर उदक सोडावे.)
पिंडोपस्थानंकरिष्ये (यवोदककूर्चाने उदक सोडावे.)
(निवीति करावी. पिंडावर तीळ, तांदूळ घालावे.) नमोव: पितरइषे नमोव: पितरऊर्जे नमोव:पितर:शुष्माय नमोव: पितरोघोराय नमोव: पितरोजीवाय नमोव: पितरोरसाय ।
स्वधाव: पितरो नमोव: पितरो नमएतायुष्माकं पितरइमाअस्माकं जीवावोजीवंत इहसंत:स्याम ॥
मनोन्वा हुवामहे नाराशंसेन सोमेन । पितृणां च मन्मभि: ॥
आत एतु मन: पुन: क्रत्वे दक्षाय जीवसे । ज्योक्च सूर्य दृशे ॥
पुनर्न: पितरो मनो ददातु दैव्यो जन: । जीवं व्रातं सचेमहि ॥
(मोक्ष धेनू द्यावी.) सव्यं अद्यपूर्वोच्चरित वर्तमान एवंगुणविशेषणविशिष्टायां शुभपुण्यतिथौ मम आत्मन: श्रुतिस्मृतिपुराणोक्त फलप्राप्त्यर्थं अस्मत् पितृपितामह प्रपितामहानां शर्मणां गोत्राणां वसुरुद्रादित्यस्वरुपाणां अग्निकव्यवाहनादि पितृलोकप्राप्तानां शाश्वतमोक्षप्राप्त्यर्थं मोक्षधेनुदानं करिष्ये (उदक सोडावे.) तदंगं गो: पूजनं ब्राह्मणपूजनंच करिष्ये (उदक सोडावे. गाईचे द्रव्य घेऊन त्याची पूजा करावी.)
द्रव्यरुपगवे नम: विलेपनार्थे चंदनं समर्पयामि (गंध लावावे.) द्रव्यरुपगवे नम: हरिद्राकुंकुमं सौभाग्यद्रव्यं समर्पयामि (हळद कुंकू घालावे.) द्रव्यरुपगवे नम: अलंकारार्थे अक्षतान् समर्पयामि (अक्षता.) द्रव्यरुपगवे नम: पूजार्थे पुष्पाणि तुलसीपत्राणी समर्पयामि (फुले, तुळशी घालाव्यात.) द्रव्यरुपगवे नम: धूपं समर्पयामि (धूप दाखवावा.) द्रव्यरुपगवे नम: दीपं समर्पयामि (निरांजन लावावे.) द्रव्यरुपगवे नम: नैवेद्यं समर्पयामि (नैवेद्य दाखवावा.) अमृतोपरणमसि (पाणी सोडावे.) ॐ प्राणायस्वाहा ॐ अपानायस्वाहा ॐ व्यानायस्वाहा ॐ उदानायस्वाहा ॐ समानायस्वाहा ॐ ब्रह्मणेस्वाहा ।
नैवेद्यमध्ये प्राशनार्थे पानीयं समर्पयामि (पुन: प्राणायस्वाहा.) उत्तरपोशनं समर्पयामि (उदक सोडावे.) हस्तमुखप्रक्षालनं समर्पयामि (उदक सोडावे.) करोद्वर्तनार्थे चंदनं समर्पयामि (गंध लावावे. मुखवासार्थे पूगीफलतांबूलं समर्पयामि (विडा ठेवावा.) सुवर्णपुष्पार्थे दक्षिणां समर्पयामि (दक्षिणा ठेवावी.) द्रव्यरुपगवे नम: प्रदक्षिणार्थे नमस्कारं समर्पयामि (नमस्कार करावा.) द्रव्यरुपगवे नम: मंत्रपुष्पं समर्पयामि (फूल घालावे.) अनेन पूजनेन गौ: प्रीयतां (उदक सोडावे.) (ब्राह्मणपूजा) गंधा: पान्तु सौमंगल्यं चास्तु अक्षता: पान्तु आयुष्यमस्तु पुष्पं पातु सौश्रियमस्तु तांबुलं पातु ऐश्वर्यमस्तु दक्षिणा: पान्तु बहुदेयं चास्तु ॥
नमोस्त्वनंताय सहस्त्रमूर्तयें सहस्त्रपादाक्षिशिरोरुबाहवे ।
सहस्त्रनाम्ने पुरुषाय शाश्वते सहस्त्रकोटी युगधारिणे नम: (ब्राह्मणाचे मस्तकावर अक्षता घालाव्या.)
स्वस्त्यस्तु दीर्घमायुश्रेय: शान्ति: पुष्टि: तुष्टिश्चास्तु ॥
सुरभित्वत्प्रसादेन जन्मसंसारबंधनात् । निर्मुक्त: पितृलोकस्थ: शाश्वतं मोक्षमाप्नुयात् ।
इमां गां दक्षिणातांबूलसहितां शर्मणे ब्राह्मणाय तुभ्यमहं संप्रददे ॥
(गोप्रदान द्यावे.) प्रतिगृह्यतां प्रतिगृहणामि ।
(अपसव्य करावे.) परेतन पितर: सोम्यासो गंभीरेभि: पथिभि: पर्विणेभि: ।
दत्वायास्मभ्यं द्रविणेहभद्रं रयिं च न: सर्व वीरं नियच्छत् ॥
(पिंड चाळवावे.) वीरंमेदत्तपितर: वीरंमेदत्तपितर: वीरंमेदत्तपितर: (बारा दिवसपर्यंत धारण केलेली उत्तरी, पिंडाजवळ ठेवावी. ती आचार्यांना द्यावी.
त्याचा मंत्र) एषवोनुगत: प्रेत: पितृभागमवाप्तवान् ।
शुभं भवतु शेषाणां जायंतां चिरजीविन: ॥ (सव्यं)
असोमपाश्चये देवा यज्ञभागविवर्जिता: । तेषामन्नं प्रदास्यामि विकिरं वैश्वदेविकं ॥
(थोडा भात जमिनीवर द्यावा. त्यावर यवोदक द्यावे.)
असोपमेभ्योविश्वेभ्योदेवेभ्य: इदंविकिरान्नं दत्तं नमम ॥ सुदत्तं. (अपसव्यं)
असंस्कृतप्रमीताये त्यागिन्योया: कुलस्त्रिय: । दास्यामि तेभ्य: प्रकिरमन्नं ताभ्यश्च पैतृकं ॥
पुन्हा थोडा भात द्यावा व तिलोदक द्यावे.)
कुमार-कुमारिकाभ्य: इंद प्रक्रिरान्नं दत्तं नमम ॥ सुदत्तं ॥
ये अग्निदुग्धा ये अनग्निदग्धा मध्येदिव: स्वधया मादयंते ।
तेभि: स्वराळसुनीतिमेतां यथावशं तन्व कल्पयस्व ॥
(जमिनीवर एक दर्भ ठेवून त्यावर खीर ओतावी. व तिलोदक द्यावे.)
अग्निदग्धेभ्य: अनग्निदग्धेभ्य: अस्मत् कुलप्रसूतेभ्यो जीवेभ्य: उच्छिष्ठपिंडस्वधा गयास्थोदत्तो नमम (हातपाय धुवावेत.)
[(पहिली पवित्रके काढावीत. दोनदा आचमन करावे. नवीन पवित्रके घालावीत.)
पवित्रवंत: परि वाचमासतेपितैषां प्रत्नो अभिरक्षति व्रतं ।
मह: समुद्रं वरुणस्तिरोदधे धीरा इच्छें कुर्धरुणेंष्वारभं ॥
(देवांकडील ब्राह्मणांचे हातावर तांदूळ द्यावे व चार वेळ यवोदक द्यावे.)
शिवां आप: संतु । संतुशिवाआप: । सौमनस्यमस्तु । अस्तुसौमनीयं ।
यवा: पान्तु पान्तुयवा: । दीर्घमायु: श्रेय: शान्ति: पुष्टिस्तुष्टिश्चास्त्विति भवंतो ब्रवंतु ।
दीर्घमायु: श्रेय: शान्ति: पुष्टिस्तुष्टिश्चास्तु ॥
(अपसव्य करुन पितरांकडे तीळ द्यावे व चार वेळ तिलोदक द्यावे.)
शिवा आप: संतु ॥ संतुशिवाआप: । सौम्यनस्यमस्तु । अस्तुसौमनीयं । तिला: पान्तु ।
पान्तुतिला: । दीर्घमायु: श्रेय: शान्ति: पुष्टिस्तुष्टिश्च स्वितिभवंतोब्रुवंतु ।
दीर्घमायु: श्रेय: शान्ति: पुष्टिस्तुष्टिश्चास्तु ॥
(स्थानमसीवर तीळ घालून उचलून घ्यावी व त्यातील उदक, पितरांकडील ब्राह्मणांचे हातावर व पिंडावर थोडे थोडे द्यावे.)
तद्विप्रासो विपन्यवो जागृवांस: समिंधते । विष्णोर्यत्परमं पदं ॥
अस्मत् पितृपितामह-प्रपितामहानां शर्मणां गोत्राणां वसुरुद्रादित्य-स्वरुपाणांयदत्तं श्राध्दीयमन्नमुद
कादि तदक्षय्यमस्त्विति भवंतोब्रुवंतु । अस्त्वक्षय्यं श्राध्दीयमन्नमुदकादिकं (सव्य करुन, देवांकडे यवोदक द्यावे.)
विश्वेषांदेवानां विश्वेषांदेवानां यद्दत्तं श्राध्दीयमन्नमुदकादि तदक्षय्यमस्त्विति भवंतुब्रुवंतु ॥
अस्त्वक्षय्यं श्राध्दीयमन्नमुदकादिकं । अस्य श्राध्दयज्ञस्य प्रतिष्ठाफलसिध्दसिध्दयर्थं देवानां सुवर्णं पितृणांरजतं तन्निष्क्रयद्रव्यं श्राध्दोपविष्टेभ्यो ब्राह्मणेभ्य: दक्षिणाप्रदानं करिष्ये (उदक सोडावे व दक्षिणा द्यावी. सर्वांच्या हातावर यवोदक द्यावे.)
दक्षिणा: पान्त्वति भवंतोब्रुवंतु पान्तु दक्षिणा: ॥ स्वधांवाचयिष्ये (उदक सोडावे.)
वाच्यतां (अपसव्य करुन स्वानमसि पिंडासभोवती अप्रदक्षिणिक फिरवून पिंडावरुन, पुढे टाकावी व पिंडावर तिलोदक द्यावे.)
अस्मत् पितृ पितामह प्रपितामहेभ्य: स्वधोच्यतां । अस्तुस्वधा स्वधासंपद्यंतामिति भवंतोब्रुवंतु । संपद्यंतांस्वधा (सव्य करुन यवोदक द्यावे.)
अग्निपुरोगाविश्वेदेवा: प्रीयंतामिती भवंतोब्रुवंतु । प्रीयंतां विश्वेदेवा: ॥
(अपसव्य करुन करुन तिलोदक द्यावे.) वसुपुरोगा: पितर: प्रीयंतामिति भवंतोब्रुवंतु ।
प्रीयतां पितर: (सव्य करुन तिलोदक यवोदकात ओतावे व सर्वांचे हातावर व पिंडावर दोन्ही कूर्चांनी द्यावे.)
सर्वेस्वस्तीति भवंतोब्रुवंतु । आयुष्यतेस्वस्ति शोभनंहवि: आत्मालंकार: (आपणाला गंध लावावे) शाकपाका: पितृप्रिया: उत्तमोत्तमा: (पिंडांना नमस्कार करावे.)
भोजनपात्रान्युपुत्रालयिष्ये (उदक सोडावे) उच्चालया ॥
देवपितृणामग्नेसहैव गोत्रशिष: प्रार्थयते ॥
प्रार्थय ॥ अघोरा: पितर: संतु ॥
संत्वघोरा: पितर: ॥
गोत्रं वर्धता दातारोनोभिवर्धंतां । वेदा: संततिरेवन: ।
श्रध्दाचनोमाव्यगमत् । बहुदेयंचनोस्तु । अन्नंचनोबहुभवेत् ।
अतिथिंश्चलभेमहि । याचितारश्चन: संतु ।
मायचयाचिष्ककंचन (प्रतिवचनं) गोत्रंवर्धतां दातारोवोभिवर्धंतां वेदा: संततिरेवव: ।
श्रध्दाचवोमाव्यगमत् । बहुदेयंचवोस्तु । अन्नंचवोबहुभवेत् । अतिथिंश्चलभध्वं ।
याचितारश्वव: संतु । माचया चिढ्वंकंचव: ॥
स्वादुषंसद: पितरो वयोधा: कृच्छ्रे श्रित: शक्ती वं तो गभीरा: ।
चित्रसेना इषुबला अमृध्रा: सतो वीरा उरवो व्रातसाहा: ॥
ब्राह्मणास: पितर: सोम्यास: शिवे नो ध्यावापृथिवी अनेहसा ।
पूषा न: पातु दुरितादृतावृधो रक्षामाकिर्नो अघशंस ईशत ।
इहैव स्तं मा वि यौष्टं विश्वमायुर्व्यश्रुतं । क्रीळंतौ पुत्रैर्नप्तृभिर्मोदमानौ स्वे गृहे ॥
आयु: प्रजां धनं विद्यां स्वर्गमोक्षं सुखानिच । प्रयच्छंतु तथा राज्यं प्रीतानृणां पितामहा: ॥
एता: सत्याआशिष:संतु (ब्राह्मणांनी यजमानाला अक्षता द्याव्यात.)
पितृप्रसादाध्दन-धान्यकनकसमृध्दिरस्तु ॥ श्राध्दंगयाकृत श्राध्दफलमस्तु ॥ तथास्तु ॥
वाजे वाजेवत वाजिनो नो धने षु विप्रा अमृता ऋतजा: ।
अस्य मध्व: पिबंत मादयध्वं तृप्ता यात पथिभिर्देवयानै (पिंडांना व पितरांकडील ब्राह्मणांच्या हाताला दर्भ लावावा.) उत्तिष्ठित पितर: (सव्यं. देवांकडील ब्राह्मणांचे हाताला दर्भ लावावा.) विश्वेदेवै:सह ॥ आमावाजस्य प्रसवो जगम्यादा ध्यावापृथिवी विश्वशंभू ।
आमागंतां पितरा मातरा चामा सोमो अमृतत्वाय गम्याम्या: ॥
पिंडोध्दारणंकरिष्ये (उदक सोडावे.) उध्दारया (पिंड भरावे.)
तद्विप्रा सो विपन्यवो जागृवांस: समिंधते । विष्णोर्यत्परमं पदं ॥
अयोध्यामध्तुरामायाकाशीकांची अवंतिका । पुरीद्वारावतीचैव सप्तैता मोक्षदायक: ॥
यत्र गंगा च यमुना च यत्र प्राची सरस्वति । यत्र सोमेश्वरो देवस्तत्र माममृतं कृधींद्रायेन्दो परि स्त्रव ॥ (पिंड दिलेली जागा प्रोक्षण करावी.)
पिंडस्थानेशान्ति: पुष्टिस्तुष्टिश्चास्त्वितिभवंतोब्रुवंतु । पिंडस्थानेशान्तिपुष्टिस्तुष्टिश्चास्तु ॥
स्वस्थाने वास: (पिंड जागेवर ठेवावे.)
(ब्राह्मणांना प्रदक्षिणा करुन उभे रहावे.) अद्य मे सफलं जन्म भवत्पादाब्ज वंदनात् ।
अद्यमे वंशजा: सर्वे यातावोनुग्रहाद्दिवं ॥
यत्तुशाकादि दानेनक्लेशि-तायूयमीदृशा: । तत्क्लेशजातं चित्तेतु विस्मृत्य क्षंतुमर्हथ ।
विस्मृत्यक्षमामहे ॥
मंत्रहीनं क्रियाहीनं भक्तिहीनं द्विजोत्तमा: । श्राध्दं संपूर्णता याति प्रसादा-त्भवतां मम ।
य:कश्चित् श्राध्दयज्ञस्य प्रोक्तो मन्वादिभिर्विधि: । असौयुष्मद् प्रसादेन संपूर्ण: सकलोस्तु मे ॥
अस्तुसंपूर्णसकल: । वसिष्ठास: पितृवद्वाचमक्रत देवाँईळाना ऋषिवत्स्वस्तये ।
प्रीता इव ज्ञातय: काममेत्यास्मे दे वासो वधूनृतावसु ॥
देवान्वसिष्ठो अमृतान्ववंदे ये विश्वा भुवनाभि प्रेतस्थु । ते नों रासंतामुरुगायमध्य यूयं पात स्वस्तिभि: सदा न: ॥
इदं पितृभ्यो नमो अस्त्वध्येति नमस्कारवतीमंतत: शंसति तस्मादंदत: पितृभ्यो नमस्क्रियते तदाहर्व्याहावं पित्र्या:शंसे३त् । अव्याहावाँऽइति ॥
व्याहावमेव शंसे दसस्थितंतै पितृयज्ञस्य साध्वसंस्थितंवा एष पितृयज्ञं संस्थापयति योव्याहावंशंसति तस्माद्व्याहावमेव शंस्तव्यं ॥
जपच्छिद्रं तपच्छिद्रं यच्छिद्रं श्राध्दकर्मणि । सर्वभवतुमेच्छिद्रं ब्राह्मणांना प्रसादत: ॥
सर्वमच्छिद्रमस्त्विति भवंतोब्रुवंतु । सर्वंअच्छिंद्रं भवतु ॥
एषपितृयज्ञ: तस्तत् ब्रह्मार्पणमस्तु । अनेन सपिंडीकरण श्राध्दयज्ञेन पितृपितामह प्रपितामहस्वरुपी जनार्दनवासुदेव: प्रीयतां नमम तत्सत् ब्रह्मार्पणमस्तु ॥
वषट्ते विष्णवास आ कृणोमि तन्मे जुषस्व शिपिविष्ट हव्यं । वर्धंतु त्वा सुष्टुतयो गिरो मे यूयं पात: स्वस्तिभि: सदा न: ॥
विष्णवे नमो विष्ण्वे नमो विष्णवे नम: ॥