श्रीगणेशाय नमः ॥
हंसीण ह्मणे प्रभावतीये ॥ तूं ऐक हो बाईये ॥
कथा उरवाहरणाचिये ॥ सांगों तुज ॥१॥
हिरण्यकश्यपाचा सुत ॥ दैत्यवंशीं प्रर्‍हादभक्त ॥
तया प्रर्‍हादाचा सुत ॥ विरोचन ॥२॥
विरोचनाचा बलि सुत ॥ बळीचा बाण विख्यात ॥
तो शिवाचा परम भक्त ॥ महाथोर ॥३॥
पाताळा जावोनि बाणासुर ॥ कमळें आणी एक सहस्त्र ॥
यापरी शतवर्षें रुद्र ॥ पूजिला तेणें ॥४॥
प्रसन्न होतां पार्वतीवर ॥ असुर मागे भुजा सहस्त्र ॥
आणि पुत्रा ऐसा अधिकार ॥ मागे आपणा ॥५॥
रुद्र बोले प्रसन्नोत्तर ॥ तुज होतील सहस्त्र कर ॥
दीधलें शोणितापुर ॥ राज्य तुज ॥६॥
आणि देतसे दुसरा वर ॥ पुत्राठाईंचा अधिकार ॥
तोहि तयासि परिकर ॥ दीधला देवें ॥७॥
कीं कमळीं पूजिला ईश्वर ॥ ह्मणोनि दीधले सहस्त्र कर ॥
पद्मपुराणींचा विचार ॥ ऐसा असे ॥८॥
तो बाणासुर सुंदरी ॥ राज्य करी शोणितापुरीं ॥
त्याची उरवा नामें कुमरी ॥ अनुपम्य असे ॥९॥
ते उरवा परम सुंदरी ॥ नित्य पूजीतसे गौरी ॥
तयेची चित्ररेखा खेचरी ॥ सांगातिण ॥१०॥
लोटता कितिएक दिवसां ॥ बाणासुर गेला कैलासा ॥
सेवा करुनियां महेशा ॥ तोषविलें तेणें ॥११॥
त्याची सेवा देखोन ॥ प्रसन्न जाहला उमारमण ॥
पुनः द्यावयासि वरदान ॥ सिद्ध जाहला ॥१२॥
शंभू ह्मणे माग बाणा ॥ जें तुझिया आलें मना ॥
तें देईन येचक्षणा ॥ संतोषोनी ॥१३॥
तंव मागता जाहला बाण ॥ युद्ध द्यावें मज दारुण ॥
जेणें भुजाचें होय कंदन ॥ माझिया देवा ॥१४॥
तयासि बोले ईश्वर ॥ हा बरवा नव्हे विचार ॥
कीं समर्थाचें लेंकुर ॥ दैन्य भाकी ॥१५॥
नातरी गंगेच्या तीरीं ॥ तृषार्त मूर्खत्वें खणी विहिरी ॥
कीं कामधेनु असतां घरीं ॥ मागे भिक्षा ॥१६॥
परि शंभु ह्मणे तथास्तु ॥ तूं पावसील मनोरथु ॥
ध्वजस्तंभा होय पातु ॥ तंव अंत घडे ॥१७॥
ऐसा तो पावला वर ॥ नागरा आला बाणासुर ॥
मन जाहलें निर्भर ॥ तया दैत्याचें ॥१८॥
येवोनि सिंहासनीं बैसला ॥ आपुल्या भुजा पाहों लागला ॥
मग प्रधानासि सांगों लागला ॥ वृत्तांत सर्व ॥१९॥
पुसे कुंभक प्रधान ॥ हर्ष जाहला काय कारण ॥
शंकरें कैशियापरीचा मान ॥ दीधला तुह्मां ॥२०॥
ईश्वर जाहला प्रसन्न ॥ काय दीधलें वरदान ॥
तें सांगावें जी संपूर्ण ॥ आह्मालागीं ॥२१॥
मग तो बोले बाणासुर ॥ प्रसन्न जाहला रुद्र ॥
तैं म्यां मागितला झुंजार ॥ समरंगणीं ॥२२॥
प्रधान ह्मणे कटकटा ॥ वर मागीतला वोखंटा ॥
रत्‍न सांडोनि गारगोटा ॥ घेतला राया ॥२३॥
कल्पतरुचिये तळवटीं ॥ झोळीलागीं दीधली गांठी ॥
भिक्षेची आवडी मोठी ॥ दैवहतासी ॥२४॥
पिता मारोनि पिंड देणें ॥ घर जळतां आंत जाणें ॥
मेलियासी धर्म करणें ॥ तैसें हें केलें ॥२५॥
आतां असो हें बोलणें ॥ होणार तें टाळावें कवणें ॥
काळें नेलिया धांवणें॥ कोण करील ॥२६॥
तंव कोणे एके वेळीं ॥ सभेसि आली उरवाबाळी ॥
रायें बैसविली जवळी॥ आपुली कन्यका ॥२७॥
राव तियेसि पाहे दृष्टीं ॥ तंव तारुण्यें चित्त वेष्टी ॥
जाहली पयोधर उंचवटी ॥ तेजागळी ॥२८॥
प्रधान जाणवि अवसर ॥ कीं उखेसि पाहिजे वर ॥
मग बोले बाणासुर ॥ स्वयंवर कीजे ॥२९॥
मेळवूं सर्व भूपाळ ॥ पाहोनियां हे घालील माळ ॥
तंव अशरीरिणी तत्काळ ॥ बोलिली नभीं ॥३०॥
अरे बाणा अवधारीं ॥ इचा पति तो तुझा वैरी ॥
तुझिये भुजांची कांडोरी ॥ करील तो ॥३१॥
ऐसी बोले गगनवाणी॥ रायें ती ऐकिली श्रवणीं ॥
मग पडिला चिंतावनीं ॥ बाणासुर ॥३२॥
कुंभक प्रधानासि पुसे ॥ यासि आतां कीजे कैसें ॥
ऐकोनि प्रधान सांगतसे ॥ युक्ति तया ॥३३॥
राया ईस भ्रतार मेळ ॥ न कीजे हा उपाय सबळ ॥
इचा पति तो तुह्मासि काळ ॥ असे ह्मणोनी ॥३४॥
मग ते सप्तखणांची उपरी ॥ तेथें ठेविली रायें कुमरी ॥
संगें चित्ररेखा खेचरी ॥ ठेविलीसे ॥३५॥
ते कुंभकाची कन्यका ॥ तिचें नाम चित्ररेखा ॥
नामा ऐशीच करणी देखा ॥ चित्रें लिही ॥३६॥
उरवेसि कैलासीं न्यावें ॥ आणि राया जवळी आणावें ॥
ऐसें करी रक्षण बरवें ॥ चित्ररेखा ॥३७॥
तंव दिवसा कोणिएका ॥ गौरीदर्शना गेली उरवा ॥
सवें होती चित्ररेखा ॥ सांगातिणी ॥३८॥
विमानीं बैसोनि राजनंदिनी ॥ पावली कैलासभुवनीं ॥
तंव देखती जाहली नयनीं ॥ शिवगौरी ॥३९॥
शिवा सांगातें ते अवसरीं ॥ सारीपाट खेळतसे गौरी ॥
प्रेमें हास्य क्रीडा करी ॥ शंकरासी ॥४०॥
तें देखोनि बाणकुमरी ॥ दुःखित जाहली अंतरीं ॥
मनामाजी विनंति करी ॥ भवानीची ॥४१॥
ह्मणे वो माते अंबिके ॥ कैं मी ऐसीच खेळेन कौतुकें ॥
पतीचिया अंगसुखें ॥ मंचकावरी ॥४२॥
तें मनींचें जाणली गौरी ॥ जे सर्वाचे अभ्यंतरीं ॥
तंव तेथोनि गेले त्रिपुरारी ॥ उठोनियां ॥४३॥
मौनेंचि बोलावूनि उरवा ॥ तयेसि प्रेमें बोले अंबिका ॥
तुज वर देईन वो निका ॥ मनेप्सित ॥४४॥
गिरिजा ह्मणे परियेसीं ॥ वैशाखशुद्धद्वादशीं ॥
स्वप्नामाजी पुरुष देखसी ॥ तोचि पति ॥४५॥
मग ते उरवा कुमरी ॥ माथा ठेवी चरणावरी ॥
तंव गौरी उठवी करीं ॥ आपुलिया ॥४६॥
प्रेमें उरवा उचंबळत ॥ नेत्रीं आनंदाश्रु ढाळित ॥
उमा तियेसि आश्वासित ॥ स्नेहभरें ॥४७॥
मग मातेचा निरोप घेऊन ॥ उरवा निघाली तेथून ॥
आली आनंदेंकरुन ॥ मंदिरासी ॥४८॥
हर्षें पुसे चित्ररेखेसी ॥ कधीं येईल गे द्वादशी ॥
धीन न धरवे मानसीं ॥ विरहज्वरें ॥४९॥
येरी ह्मणे न करीं चिंता ॥ उमावचन नव्हे अन्यथा ॥
पति पावशी त्वरिता ॥ सखिये तूं ॥५०॥
मग तो आला संकेतदिवस ॥ सुंदरीस जाहला उल्हास ॥
अभ्यंग करुनि सुरस ॥ चंदन चर्चिलें ॥५१॥
नेसलिसे दिव्य पाटोळा ॥ चोळी घातली इंद्रनीळा ॥
खोपा भरुनि बकुळा ॥ घेतलें तांबूल ॥५२॥
अंगीं तारुण्य प्रबळ ॥ श्रृंगार केला अळुमाळ ॥
तंव झाला सायंकाळ ॥ प्रभावतीये ॥५३॥
चंदनाची पातळ उटी ॥ नेत्रीं अंजनरेखा गोमटीं ॥
पुष्पगुंफित हार कंठीं ॥ शोभे सुंदर ॥५४॥
ते भ्रमरमंचकावरी ॥ बैसली अनुपम्य सुंदरी ॥
भोंवती शोभे झालरी ॥ मंचकासी ॥५५॥
चित्ररेखा बोले वचन ॥ स्वप्नीं असावें सावधान ॥
जागृतीं पुरुष पाहोन ॥ वोळखावा ॥५६॥
त्या पुरुषातें न ओळखशी ॥ तरि मग संकटीं तूं पडशी ॥
ह्मणोनि सावधान मानसीं ॥ असावें तुवां ॥५७॥
तियेचें ऐकोनि वचन ॥ केलें भवानीचें स्मरण ॥
मग मंचकीं करी शयन ॥ बाणतनया ॥५८॥
भरला प्रथम प्रहर ॥ तंव स्वप्न झालें साचार ॥
चित्ररेखा गुप्तहेर ॥ पाहूं आली ॥५९॥
खांबा आड लपोनियां ॥ बैसली चेष्टा पहावया ॥
वर्म जाणे सर्व माया ॥ चित्ररेखा ॥६०॥
स्वप्नीं पुरुष प्राप्त जाहला ॥ उरवेनें पाय आवरिला ॥
कीं बैसावया दीधला ॥ ठाव तया ॥६१॥
तयेसि पुरुषें धरिलें करीं ॥ कर ठेविला उरावरी ॥
उरवा हास्यवदन करी ॥ स्वप्नामाजी ॥६२॥
ते हास्यमुख करुनी ॥ आलिंगिलें हातीं धरुनी ॥
क्षणएक निश्चळ राहुनी ॥ विकळ पडे ॥६३॥
विकळ पडती हात पाय ॥ अंगीं भरलें विरहभय ॥
ह्मणे जाहला काय ॥ प्राणप्रिय ॥६४॥
लगबगां उठोनि येरी ॥ पाहों लागली सुंदरी ॥
तंव चित्ररेखा बोलिली ॥ काय झालें ॥६५॥
स्वप्न नव्हे हो साचार ॥ येथेंचि लपाला चोर ॥
येरी ह्मणे आठवीं वर ॥ भवानीचा ॥६६॥
मग ते कुमारी काय करी ॥ अंग टाकी धरणी वरी ॥
ह्मणे स्वप्नींचें साच करी ॥ कोण माये ॥६७॥
आतां मज नाहीं जिणें ॥ हें भवानीनें केलें दुणें ॥
तरि स्वप्नींचें साच होणें ॥ घडे केवीं ॥६८॥
मेघ वोळला अंबरीं ॥ तळीं दुर्दैवी मयूरी ॥
मग तो वितळोनि क्षणाभीतरीं ॥ जाय जैसा ॥६९॥
तैसें प्रियानें मज दाविलें ॥ मागुती आपण अदृश्य जाहले ॥
उमादेवीनें काय केलें ॥ दुःख मज ॥७०॥
तंव चित्ररेखा ह्मणत ॥ सखये शोक न करीं व्यर्थ ॥
कवण देखिला स्वप्नांत ॥ तो सांग मज ॥७१॥
तिहीं लोकां माझारी ॥ भलता असो आठवण करीं ॥
तोचि आणीन गे सुंदरी ॥ पति तुझा ॥७२॥
येरी ह्मणे देखिल्या ओळखें ॥ स्वप्नींचा केविं सांगों शकें ॥
नांव नाहीं गे ठाउकें ॥ गांव त्याचें ॥७३॥
मग बोले चित्ररेखा ॥ तरि अवघड झालें देखा ॥
तूं न ओळखसीच एका ॥ आपुल्या प्रिया ॥७४॥
ह्मणे मरमर गे उरवा ॥ तुज पति कैसा अनोळखा ॥
सर्व पुरुषां माजी देखा ॥ नकळे कैसा ॥७५॥
तूं जरि तो वोळखेसी ॥ तरि मी आणीन त्यासी ॥
असोंदे भलतेहि ठायासी ॥ वकणेपरी ॥७६॥
तिहीं लोकां माझारी ॥ आणि अष्टदिशां भीतरीं ॥
तरि मी क्षणा माझारी॥ आणूं शकें ॥७७॥
आतां कोण ऐसा जाणावा ॥ न सांगसी तो कैसा आणावा ॥
त्वां नाहीं वोळखिला बरवा ॥ वोखटें केलें ॥७८॥
ऐसा तिचा बोल ऐकोनी ॥ उरवा मूर्छित पडली धरणीं ॥
मग येरीनें उचलोनी ॥ सावध केली ॥७९॥
चित्ररेखा विचारी जीवीं ॥ यासि बुद्धि कैसी करावी॥
तंव आठवली बरवी ॥ युक्ति एक ॥८०॥
ह्मणे चित्रीं लिहोनि त्रैलोक्य ॥ उरवेसि दावावें सकळिक ॥
मग दाखवील त्यांत एक ॥ तोचि आणीन ॥८१॥
चित्र लिहूं जाणे सुरेखा ॥ ह्मणोनि नाम चित्ररेखा ॥
तिणें संबोखोनि उरवा ॥ बैसविली ॥८२॥
रंगपात्रें सर्व भरुनी ॥ भिंती घोंटीव सुढाळ करुनी ॥
ल्याहावया बैसली शहाणी ॥ चित्ररेखा ॥८३॥
प्रथम लिहिला विघ्नहरु ॥ सर्वसिद्धि लंबोदरु ॥
त्यासि करी नमस्कारु ॥ कार्यसिद्धीसी ॥८४॥
स्वर्गलोक लिहिला सकळ ॥ अष्ट कुळाचळ लोकपाळ ॥
इंद्र गंधर्व देवकुळ ॥ लिहिले समग्र ॥८५॥
मग ह्मणे चित्ररेखा ॥ यांत पाहें तया सारिखा ॥
वर निरखोनि पाहे उरवा ॥ मनीं उत्कंठा धरोनी ॥८६॥
उरवा असे वर पाहत ॥ परि तया ऐसा न दीसत ॥
ह्मणोनि दुःखा दुणावत ॥ राजतनयेचें ॥८७॥
मग लिहिलें सकळ भूतळ ॥ आणि राजकुळें सकळ ॥
यांत पाहें ह्मणे निर्मळ ॥ आपुला पती ॥८८॥
उरवा पाहे तयांतें ॥ परि न देखे प्राणपतीतें ॥
मागुती पडलीसे व्यथें ॥ विरहाच्या ॥८९॥
उरवा ह्मणे हो बाई ॥ प्रयत्‍न न चाले तुझा कांहीं ॥
तरि आतां कष्ट कांहीं ॥ करुं नको ॥९०॥
तो पति नव्हे गे माझा काळ ॥ मज न्यावया आला उताविळ ॥
तत्काळ झाला मरणमूळ ॥ तोचि मज ॥९१॥
ऐसें उरवा बोलोनी ॥ अंग टाकीतसे धरणी ॥
येरी ह्मणे हो साजणीं ॥ धरीं धीर ॥९२॥
मग लिहिलें पाताळ ॥ अतळ वितळादि सुतळ ॥
आणि समस्तही नागकुळ ॥ लिहिलें देखा ॥९३॥
मग ह्मणे चित्ररेखा ॥ यांत पाहें तयासारिखा ॥
मग पाहती झाली उरवा ॥ धीर धरुनी ॥९४॥
तयामाजी न देखतां ॥ सकळ त्रिभुवन जाहलें ह्मणतां ॥
ह्मणे त्यजीन हो तत्वतां ॥ प्राण आपुला ॥९५॥
पुनः ह्मणे चित्ररेखा ॥ बाई धीर धरीं क्षणयेका ॥
राहिली असे द्वारका ॥ यादवांची ॥९६॥
म्यां त्रिभुवनींचीं चित्रें लिहिलीं ॥ परि द्वारका असे राहिली ॥
तंव उरवा बोलिली ॥ चित्ररेखेसी ॥९७॥
उरवा ह्मणे हो चित्ररेखे॥ कां शिणसी बाई आइकें ॥
स्वप्नींचे जागृतीं केंवि निके ॥ प्रत्यक्ष दृष्टीं ॥९८॥
स्वप्नींचें साच न होये ॥ दर्पणींचें हातां नये ॥
तरि आतां नको माये ॥ करुं धावणी ॥९९॥
ह्मणोनि अंग टाकी सुंदरी ॥ येरीनें धरिलि वरिच्यावरी ॥
ह्मणे हो बाई सांवरीं ॥ जीवित्व आपुलें ॥१००॥
आतां लिहितें द्वारावती ॥ क्षणभरी स्वस्थ असें चित्तीं ॥
मग होणार जे गती ॥ ते होवो दैवें ॥१॥
सकळ यादव आणि श्रीपती ॥ परिवारेंशीं पुण्यकीर्ती ॥
जो रायांमाजी प्रतापमूर्ती ॥ नारायण ॥२॥
तोही लिहिला श्रीविष्णू ॥ चतुर्भुज पीतवसनु ॥
मेघश्याम कमळनयनु ॥ गळां वैजयंती ॥३॥
उरवेनें पाहिला श्रीपती ॥ ह्मणे याचीच गे आकृती ॥
सोय धरीं हो निगुती ॥ माझी सखये ॥४॥
याचाचि असावा आश्रयित ॥ मज हाचि भाव भासत ॥
दृष्टीसि सादृश्य दिसत ॥ परि तो नव्हे ॥५॥
तंव ह्मणे चित्ररेखा ॥ बापबापरे दैवरेखा ॥
तूं यादववंशासि देखा ॥ अनुसरलीस ॥६॥
मग लिहिला मन्मथ ॥ जो कृष्णाचा ज्येष्ठ सुत ॥
त्यासि देखोनि निवांत ॥ हासिन्नली ॥७॥
होय नव्हे ऐसें ह्मणत ॥ लाजेनें अंचळ सांवरित ॥
श्वशुर असावा ऐसें वाटत ॥ तिये प्रती ॥८॥
मग ह्मणे चित्ररेखेसी ॥ याखालीं दुसरा लिहिसी ॥
तरि झणीच दुःखासी ॥ होय विसर ॥९॥
या ऐसाचि सकोमळ ॥ निमासुर आणि वेल्हाळ ॥
या खालता वयें निर्मळ ॥ पाहीन सखये ॥११०॥
मनीं जाणी तैं चित्ररेखा ॥ तो अनिरुद्ध होईल देखा ॥
मग लिहिला वोळखा ॥ प्रद्युम्नपुत्र ॥११॥
उरवेसि लागला ज्याचा वेध ॥ तोचि लिहितां अनिरुद्ध ॥
मग ते उरवा नेमें सकळ ॥ आनंदली ॥१२॥
त्यासि पाहे उरवा सुंदरी ॥ जैसा साक्षांत दिसे नेत्रीं ॥
ऐसी मदनाची परी ॥ प्रभावतीये ॥१३॥
चोरदृष्टीनें पाहत ॥ प्रीतीनें जवळी बैसत ॥
अंतरीं आनंद बहुत ॥ होत सखये ॥१४॥
तयेसि दीसतो साचार ॥ येवढा मदनाचा विस्तार ॥
मग मुखावरील पदर ॥ आड केला ॥१५॥
चित्ररेखा ह्मणे सुंदरी ॥ तूं दैवाची अससी खरी ॥
तुजसीं जोडला मुरारी ॥ येणें प्रसंगें ॥१६॥
होता उखेसि आनंद ॥ तंव सवेंचि जाहला खेद ॥
ह्मणे हा कैसा संबंध ॥ घडेल मज ॥१७॥
मृगजळ असे भरलें ॥ तेथें कैसें निवे तान्हुलें ॥
सखये तैसें हें बाहुलें ॥ दिसे मज ॥१८॥
तो असे द्वारकेसी ॥ मी असें या अवस्थेसी ॥
तरि आह्मां दोघांसी ॥ कैंची भेटी ॥१९॥
जरी पितयासि करुं श्रुत ॥ तरि तेणें बंधन प्राप्त ॥
चोरोनि करितां उचित ॥ नव्हे मज ॥१२०॥
अहो माये चित्ररेखे ॥ मज त्वां दुणाविलें दुःखें ॥
घृतें शिंपितां अधिकें ॥ वाढे अग्नी ॥२१॥
स्वप्नींचा पडता विसर ॥ परि त्वां दाखविला समोर ॥
आतां करीन त्याग सत्वर ॥ जीवित्वाचा ॥२२॥
धरणीं पडे कुमारी ॥ येरी सांवरि वरिच्यावरी ॥
आणीन वो क्षणाभीतरीं ॥ घेईं भाक ॥२३॥
सखये हे नसरतां निशी ॥ मी जाईन द्वारकेसी ॥
अनिरुद्ध आणीन तुजपासीं ॥ रात्रीमध्यें ॥२४॥
पुरुषार्थी मी तुझी सखी ॥ हें कार्य असे माझे नखीं ॥
त्यासि आणोनि कौतुकीं ॥ देईन तुज ॥२५॥
जों मी येतें मागुती ॥ तंव तूं राहें निवांती ॥
ऐसी निरविली सखी प्रीतीं ॥ तये चित्ररेखेनें ॥२६॥
करोनियां शिवचिंतन ॥ चित्ररेखा करी गमन ॥
चिंतामणिपादुका लेवून ॥ आकाशमार्गें जातसे ॥२७॥
क्षणामाजी अनंत गगन ॥ मार्ग क्रमिला वेगें करुन ॥
मग पावली द्वारका भुवन ॥ श्रीशंकरप्रसादें ॥२८॥
दृष्टीं देखिली द्वारावती ॥ कनकाचे कळस झळकती ॥
जेथें नांदे तो श्रीपती ॥ ते मी काय वर्णूं ॥२९॥
ते सर्वतीर्थांची माउली ॥ चित्ररेखेनें साष्टांग नमिली ॥
राजद्वारा जवळि आली ॥ भीतरीं जावया ॥१३०॥
नगरीं जंव प्रवेशावें ॥ तंव सुदर्शन घरटी भोंवे ॥
तेथें पवनास ही रीघ नव्हे ॥ चक्रांतूनि जावया ॥३१॥
गरगरां भोंवे निरंतरी ॥ मग चिंतावली सुंदरी ॥
ह्मणे कैसें जावें भीतरीं ॥ महा संकटीं ॥३२॥
डोळियाचें पातें लवे ॥ तंव येकविस वेळां भोंवे ॥
तरि कैसें यांतूनि जावें ॥ ह्मणे चित्ररेखा ॥३३॥
मग सव्य प्रदक्षिणा नगरा ॥ सवें घाली ते सुंदरा ॥
आली गोमतीच्या तीरा ॥ त्वरें करुनी ॥३४॥
तंव त्या गोमतीच्या तीरीं ॥ नारद अनुष्ठान करी ॥
ध्यान धरोनि ब्रह्मचारी ॥ बैसलासे ॥३५॥
त्रिभुवनीं नाहीं कळि भांडण ॥ ह्मणोनि धरिलें असे ध्यान ॥
याकारणें उपवास लंघन ॥ पडिलेंसे ॥३६॥
जरी स्वर्गीं नाहीं कळी ॥ तरी शेंडीतें खांडोळी ॥
जरि न देखे पाताळीं ॥ तरी तळवा घांसे ॥३७॥
कळी मृत्युलोकीं न देखे ॥ तरी त्याचें पोट दुखे ॥
वीणा घेवोनि निघे भिक्षे ॥ नगरामाजी ॥३८॥
प्रयत्‍नें अन्न मेळवी ॥ मग श्वानांसि बोलावी ॥
आणि त्यांसी भांडण लावी ॥ पाहे आनंदें ॥३९॥
त्याचिया अन्नाकारणें ॥ श्वानां होती भांडणें ॥
तेव्हां अंतरीं सुख होणें ॥ त्या नारदासी ॥१४०॥
ऐसा तो मुनी बैसला ॥ चित्ररेखेनें नयनीं देखिला ॥
मनीं आनंद जाहला ॥ कृपा करील ह्मणोनि ॥४१॥
जवळी जाऊनि लागे चरणीं ॥ कार्यसिद्धी जाहली ह्मणोनी ॥
मग संतोषोनि पुसे मुनी ॥ काय कार्यार्थ ॥४२॥
येरी सांगे सर्व वृत्तांत ॥ तेणें हरिखला ब्रह्मसुत ॥
ह्मणे आतां मी होईन तृप्त ॥ हिचें कार्य झालिया ॥४३॥
मुनि ह्मणे कार्य तथास्तु ॥ तुझा पुरेल मनोरथु ॥
मस्तकीं ठेविला हस्तु ॥ कृपा करोनी ॥४४॥
आणिक ह्मणे नारदमुनी ॥ आलीस दूरी मार्ग क्रमुनी ॥
तरी आह्मां आजि भोजनीं ॥ मेळविलें त्वा ॥४५॥
ईश्वर आणि श्रीकृष्णासी ॥ भांडण लावीन दोघांसी ॥
त्वां ऐसे बरवे कळीसी ॥ रचिलें असे ॥४६॥
युद्ध होईल तुंबळ ॥ विष्णु रुद्र आणि सकळ ॥
अशुद्धांचे खळाळ ॥ वाहती रणीं ॥४७॥
भांडण होईल घोरांदरी ॥ मज तें जेवण पोटभरी ॥
कीं लग्न दिवस चारी ॥ घडलें असे ॥४८॥
आतां तृप्ती वरी जेवणें ॥ बरवें घडलेंसे पारणें ॥
हें मिळविलें नारायणें ॥ मज लागीं ॥४९॥
नारद ह्मणे चित्ररेखे ॥ त्वां मांडिलें अति निकें ॥
तरि घेवोनि जाईं सुखें ॥ अनिरुद्धासी ॥१५०॥
येरी बोले विनंतिवचन ॥ म्यां नगरीं जावें कैसेन ॥
भोंवतें फिरे सुदर्शन ॥ रीघ नाहीं ॥५१॥
नारद ह्मणती तियेसी ॥ मी देईन तुज मंत्रासी ॥
तेणें भीतरीं जावयासी ॥ आयास नसे ॥५२॥
मग तयेसि दीधला मंत्र ॥ मस्तकीं ठेविला वरद कर ॥
ह्मणे जायहो सत्वर ॥ निर्विघ्नपणें ॥५३॥
चक्र नये तुजपाशीं ॥ ही दीक्षा माझी परियेसीं ॥
हा निरोप चक्रासी ॥ ऐसा असे ॥५४॥
उत्तरद्वारीं यादवेश्वर ॥ पैल मदनाचा आवार ॥
उदरींचा पुत्र महाथोर ॥ श्रीहरीचा ॥५५॥
तयामागें सप्तखणी ॥ शोभे कनकबालार्कवर्णी ॥
तेथें असे प्रतापतरणी ॥ कृष्णपौत्र ॥५६॥
माझें करावें स्मरण ॥ तेणें निवारेल सर्व विघ्न ॥
तुज जातां सुदर्शन ॥ न करी कांहीं ॥५७॥
त्याचा आणखी ऐक विचार ॥ जो हरिभक्तीसि तत्पर ॥
त्यासि सुदर्शनचक्र ॥ स्पर्शों न शके ॥५८॥
मग ते निघाली तेथोन ॥ तत्काल उमपली गगन ॥
वेगें आलीसे ठाकोन ॥ सुदर्शन जेथें ॥५९॥
नारदाचा दिव्य मंत्र ॥ चक्रावरी टाकिला शीघ्र ॥
चक्रें अवघें ब्रह्मसूत्र ॥ जाणितलें ॥१६०॥
गुरुवर्यानारदासी ॥ हरिभक्ती जडली अहर्निशीं ॥
ह्मणोनि त्याच्या वचनेसीं ॥ प्रवेशली ते ॥६१॥
सकळ पहावी द्वारावती ॥ तरि थोडी उरली राती ॥
कीं उरवा त्यजील त्वरितीं ॥ प्राण देखा ॥६२॥
मग अनिरुद्धाचे आवारीं ॥ प्रवेशली ते खेचरी ॥
तंव नृत्यगायन रंग रात्रीं ॥ होत तेथें ॥६३॥
नृत्य गायन संपलें ॥ लोक सर्व शेजे पहुडले ॥
तैसेंचि अनिरुद्धेंहि केलें ॥ द्वारीं शयन ॥६४॥
तेणें पूर्वरात्रीं स्वप्नीं ॥ देखिली अंगसंगीं मृगनयनी ॥
ते अवस्थेनें विरही होवोनी ॥ भ्रमित असे ॥६५॥
विडा खोविला मस्तकीं ॥ सुमनें घालूं पाहे मुखीं ॥
ऐसी अवस्था विशेखीं ॥ नये निद्रा ॥६६॥
चित्ररेखेनें वोळखिला ॥ चिंतेनें तो पूर्ण व्यापिला ॥
ह्मणोनि एकांतीं बैसला ॥ असे देखा ॥६७॥
मग ती गेली तया जवळी ॥ येरु पुसे तये वेळीं ॥
तूं आलीस कवण वेल्हाळी ॥ सांग मज ॥६८॥
तंव बोले चित्ररेखा ॥ मी उखेची असें दूतिका ॥
तयेनें स्वप्नीं तुज नायका ॥ देखिले असे ॥६९॥
तुझीच अवस्था झाली तिशीं ॥ स्वप्नीं भोगिलें तुजसी ॥
ह्मणोनि वेधु बहुवशीं ॥ लागला तुझा ॥१७०॥
तंव मिळाली खुणे खुण ॥ चातका जैसें प्राप्त जीवन ॥
तेणें बैसावया आसन ॥ घातलें तयेसी ॥७१॥
अनिरुद्ध ह्मणे वो सुंदरी ॥ ते कवणाची असे कुमरी ॥
आणि कवणे नगरीं ॥ वास तुह्मां ॥७२॥
तंव आदरें सांगे येरी ॥ बाणासुर शोणितापुरीं ॥
तयाची असे ते कुमरी ॥ उरवा नामें ॥७३॥
त्यासि तेवढीच कन्यका ॥ माझें नाम चित्ररेखा ॥
तिची सखी आणि दूतिका ॥ आल्यें येथें ॥७४॥
या त्रिभुवनामाझारी ॥ तें स्त्रीरत्‍न एक अवधारीं ॥
तुज भोगावया सुंदरी ॥ इच्छी मनीं ॥७५॥
स्वप्नीं घडला आचार ॥ तेणें उपजला विरहज्वर ॥
प्राण सांडील निर्धार ॥ वेगें चला जी ॥७६॥
तुह्मांसि करावया भेटी ॥ मी आलेंसे उठाउठी ॥
आतां चला मार्गीं गोष्टी ॥ करीत जाऊं ॥७७॥
मी जाईन तुजविण ॥ तरि ते त्यजील आपुला प्राण ॥
ह्मणोनि धरिले चरण ॥ अनिरुद्धाचे ॥७८॥
उठा बैसा माझिये खांदीं ॥ जाऊं ऐसेचि रात्रिसंधीं ॥
नाहीं तरी गुणनिधी ॥ पावेल मरण ॥७९॥
अनिरुद्ध विचारी मनीं ॥ खुणा बोलते साच वचनीं ॥
परि स्त्रियांची करणी ॥ नकळे कवणा ॥१८०॥
द्रौपदीनें केलें कीचका ॥ भीम नटला स्त्रीरुपका ॥
तैसें स्त्रीचरित्र जालिया देखा ॥ कैसें करावें ॥८१॥
परि हें पुसावें गोपालकृष्णा ॥ आणि तैसेंचि पितया मदना ॥
त्यांच्या आलिया मना ॥ मग जावें ॥८२॥
तें जाणोनि येरी मानसीं ॥ ह्मणे याचि बोली अनारिसी ॥
ह्मणोनि विद्या तामसी ॥ घातली त्यावरी ॥८३॥
तेणें तो जाहला निद्रिस्थ ॥ मग मंचकातळीं घातला हस्त ॥
उचलोनि निघाली त्वरित ॥ चित्ररेखा सुंदरी ॥८४॥
उडोनि जातसे गगनपंथीं ॥ अकरा सहस्त्र योजन गणती ॥
येरीनें तो क्रमिला त्वरितीं ॥ मार्ग सातां घटिकांत ॥८५॥
हें असे ग्रंथाभीतरीं ॥ तंव जाहली मध्यरात्री ॥
मंचक उतरिला द्वारीं ॥ उखेचिया ॥८६॥
ते विरहाचेनि शोकें ॥ अणुमात्र निद्रा नये उखे ॥
इतुकियांत सांचळ ऐके ॥ द्वारिं देखा ॥८७॥
सत्वर आली बाहेरी ॥ तंव मंचक देखिला नेत्रीं ॥
आणि जवळी सुंदरी ॥ चित्ररेखा ॥८८॥
उरवा देखे तया मंचका ॥ वरी शयनी पुरुष निका ॥
मग पावली अत्यंत सुखा ॥ तें वाचे न वर्णवे ॥८९॥
जैसा सिंधु चंद्रदर्शनीं ॥ कीं रवितेजें कमळिणी ॥
मयूर ऐकतां मेघध्वनी ॥ नाचे जैसा ॥१९०॥
मग करोनियां कुरवंडी ॥ मूद वोंवाळूनि सांडी ॥
वेगें नेला लवडसवडी ॥ मंदिरीं तो ॥९१॥
चित्ररेखेचिया चरणा ॥ भावें उरवा करी नमना ॥
बाई तुझिया सखिपणा ॥ जाणवलें मी ॥९२॥
आतां मी काय वानूं तुज ॥ कीं जीवदान दीधलें मज ॥
अथवा दाविलें भोज ॥ आनंदाचें ॥९३॥
येरी ह्मणे असो स्तुती ॥ आतां यासि होईल जागृती ॥
मग तामसी विद्या परती ॥ केली तयेनें ॥९४॥
उरवे त्वां असावें जवळी ॥ जागा होईल तये वेळीं ॥
मग बोलावें मंजुळीं ॥ शहाणपणें ॥९५॥
आणि ह्मणे हांसत हांसत ॥ कोरदृष्टीनें असावें पाहत ॥
श्रृंगारयुक्त उत्तर शांत ॥ मग बोलावें ॥९६॥
ऐसें तयेसि सांगोनि येरी ॥ आपण आली बाहेरी ॥
जवळ राहिली सुंदरी ॥ उरवा तेथें ॥९७॥
उरवा घाली विंझणवारा ॥ न्याहाळीतसे प्राणेश्वरा ॥
प्रीतीनें मुखकमळचंद्रा ॥ पाहातसे ॥९८॥
जागा नव्हे प्राणेश्वर ॥ तिच्या मनीं नव्हे धीर ॥
मग दीप करि थोर ॥ पहावया ॥९९॥
तंव जाहला प्रातःकाळ ॥ जागृत होय मदनबाळ ॥
उठोनि करी न्याहाळ ॥ मंदिराचा ॥२००॥
यदुवंशजें देखिली उरवा ॥ ह्मणे स्वप्नींची हे नायिका ॥
मग वस्त्रें झांकी मुखा ॥ निद्रेस्तव ॥१॥
तंव भ्रमरांचे झणत्कार ॥ कोकिळांचे पंचम स्वर ॥
कानीं वेदध्वनी मंत्र ॥ ऐकत असे ॥२॥
मग तो मनीं विचारी ॥ मी कवणाचे असें मंदिरीं ॥
हा मंचक पाहों तरी ॥ आपुलाचि ॥३॥
ऐसा मनीं होवोनि दुश्चित ॥ क्षणक्षणां उखेसि पाहत ॥
कांहींच न बोले परि गुप्त ॥ दृष्टिंपाहे ॥४॥
मग उरवा ह्मणे स्वामी ॥ कां विस्मित होतां तुह्मी ॥
आतां निद्रेचिया भ्रमीं ॥ न पडावें प्रिया ॥५॥
घ्यावें दांतवण आणि पाणी ॥ बैसा मुखमार्जन करुनि ॥
अंगीं चंदन लावूनी ॥ पहावें दर्पण ॥६॥
यापरीते मधुरवचनीं ॥ उरवा बोले हास्यवदनी ॥
तंव आली तत्क्षणीं ॥ चित्ररेखा ॥७॥
अनिरुद्ध ह्मणे हो नारी ॥ तूं तंव रात्रीची सुंदरी ॥
आणि आतां हे दूसरी ॥ कोण येथें ॥८॥
मग बोले चित्ररेखा ॥ म्यां जे सांगीतली उरवा ॥
तेचि हे तुमची नायिका ॥ पत्‍नी जाणा ॥९॥
तुह्मीं बोलतां जाहलां निद्रिस्थ ॥ म्यां मंचकातळीं घालोनि हात ॥
रात्रीमाजी आणिलें त्वरित ॥ शोणितपुरा ॥२१०॥
येथोनि अकरा सहस्त्र ॥ योजनें असे द्वारकापुर ॥
इतुकें दूर आणिलें शीघ्र ॥ सात घटिकेंत ॥११॥
आतां काहीं नकरीं विचार ॥ ईस भवानीचा ऐसा वर ॥
कीं स्वप्नीं भोगिशील जो नर ॥ तोचि पती ॥१२॥
हे उरवा लावण्यराशी ॥ प्रीतीनें भाळली सुंदरा तुजसी ॥
तरि सोडोनियां चिंतेसी ॥ भोगीं भोग ॥१३॥
ऐसा करोनि अनुवाद ॥ तयेनें बोधिला अनिरुद्ध ॥
ह्मणे आतां करुं संबंध ॥ वर्‍हाडिकेचा ॥१४॥
मग अभ्यंग सुस्नातपणें ॥ टिळा तांबूल वस्त्रें भूषणें ॥
बैसावया वोहरां कारणें ॥ मांडिले पाट ॥१५॥
बैसवूनि वोहरें मनोहर ॥ चित्ररेखा बोले मंत्रोच्चार ॥
अनिरुद्धाचे कंठीं माळ ॥ घाली उरवा ॥१६॥
सूर्य साक्षीस ठेवोनी ॥ तैसे अग्नि आणि धरणी ॥
दोघां गांठी देवोनी ॥ पदर पदराशीं ॥१७॥
ऐसें जाहलें गंधर्वलग्न ॥ उभयतांचें येक मन ॥
जोडलें उरवा कामिनीरत्‍न ॥ अनिरुद्धासी ॥१८॥
मग झालें प्रीतिभोजन ॥ चित्ररेखा गेली आपण ॥
नंतरें संभोग शयन ॥ दोघां जणासी ॥१९॥
प्रीतीनें ते उरवा बाळा ॥ हा मदनाचा पुतळा ॥
होत संभोग तया वेळा ॥ नित्य दोघां ॥२२०॥
ऐसें सुख भोगितां ॥ आणि नाना गोष्टी करितां ॥
विसरला आपुलिया समस्ता ॥ गणगोतासी ॥२१॥
आतां असोहे आवडी ॥ सांगतां होईल सीमा थोडी ॥
दोघांसि लागली गोडी ॥ प्रेमस्थिती ॥२२॥
ती उरवा स्त्रीनिधान ॥ हा मदनाचा नंदन ॥
जाहले दोघांचे पूर्ण ॥ मनोरथ ॥२३॥
मत त्या शोणितपुरीं ॥ कैसी वर्तली नवलपरी ॥
ते आतां ऐकावी चतुरीं ॥ ह्मणे कृष्णयाज्ञवल्की ॥२४॥
इति श्रीकथाकल्पतरु ॥ प्रथम स्तबक मनोहरु ॥
अनिरुद्धआख्यान विस्तरु ॥ षष्ठोऽध्यायीं कथियेला ॥२२५॥