खंड ४ - अध्याय १

श्रीगणेशाय नमः । शौनक म्हणती सूतासी । महोदरचरित्र कथिलेसी । शांतिप्रद मोहविनाशी । आम्हांसी महाप्राज्ञां तूं ॥१॥
तें ऐकूनही तृप्ति न होत । पुनःपुन्हा पिऊन जैसें अमृत । याच्यासम अन्य नसत । ऐसा अनुभव आमुचा असे ॥२॥
म्हणून गजाननाचेंही चरित । सांग विस्तारें आम्हांप्रत । सर्वज्ञ तूं महाभागा निश्चित । भाग्यवंत आमुच्या मतें ॥३॥
मुद्‌गल दक्षांचा संवाद । सांग आम्हा तूं मानद । त्या सुबुद्धी ब्रह्मपुत्रें सुखद । पुढती काय विचारिलें? ॥४॥
सूत म्हणती तें ऐकून । ऐक भार्गवा विप्रेन्द्रा महाज्ञान । गजाननाचें माहात्म्य गहन । ऐकलें तैसें सांगतों ॥५॥
महोदराचें आख्यान ऐकून । नाना उपाख्यानयुक्त पावन । मोहनाशकर तें प्रसन्न । जाहला दक्ष अत्यंत ॥६॥
पुनरपि मुद्‌गलास तो म्हणत । योगींद्रां वेदपारगाप्रत । विनयगुणानें युक्त । गणेशज्ञानी लालसा ज्यासी ॥७॥
महोदराचें माहात्म्य ऐकिलें । तेणें मोदयुक्त चित्त झालें । आतां पाहिजे सांगितलें । गजाननाचें चरित्र तूं ॥८॥
हा अवतार कोणत्या रुपांत । कोणतें हें ब्रह्म असत । तो देहधारी कां होत । कोणतें कार्य कोणते गुण ॥९॥
हें सर्व तूं मुनिसत्तमा । सांग महामते मज अभिरामा । धन्य कथा शुभा निरुपमा । ही सर्व सांग आम्हां ॥१०॥
पूर्व पुण्याच्या प्रभावें लाभत । संगत तुझी पुनीत । धन्य मी एक संसारांत । ऐकेन सारें मनोभावें ॥११॥
सूत सांगती शौनकास । दक्ष म्हणे ऐसें मुद्‌गलास । तेव्हां त्या महायोग्यास निवेदित । भावज्ञ गाणपत्यपरायण ॥१२॥
अरे बुद्धिमंता दक्षा महाभागा । धन्य होशील तूं जगा । यांत संशया न जागा । गणेशकथा तूं वाढविसी ॥१३॥
ही योगदा कथा सांगेन । तुझ्या मनोभावें मी प्रसन्न । योगशांतिप्रद माहात्म्य पावन । सांगतों तुज गजाननाचें ॥१४॥
तेच सांख्य ब्रह्म विदेह कथिती । योगीजन परम प्रीती । तेच हें गजानन मुख निश्चिती । ऐसे जाण तूं प्रजापते ॥१५॥
बिंदुमात्रात्मक देह असत । सोऽहं हें वक्त्र ख्यात । त्यांचा अभेदभाव धारण करित । देहरुप तो गजवक्त्र ॥१६॥
त्रिविधांत गणेश देव स्थित । तथापि जसे त्यांनी वर्णित । विदेह गजवक्त्र शोभत । सांख्यधारक वक्रतुंड ॥१७॥
बोधत्याग होता करित । कोण संख्या महाभागा जगांत । ब्रह्माची तेणें सांख्य प्रकाशित । वेदांत नादब्रह्मरुपें ॥१८॥
लोभासुर विनाशार्थ प्रकटला । गजानन जो देवांनी प्रार्थिला । विप्रांनी ज्यास प्रजानाथा प्रार्थिला । भक्तिलालस एकदन्त ॥१९॥
चतुर्थी तिथीस माध्यन्हीं अवतरत । ती तिथि त्यास प्रिय असत । सूत म्हणती शौकनाप्रत । हें ऐकून दक्ष विचारी ॥२०॥
ही चतुर्थी तिथि सांगसी । तिजविषयीं विशेष सांगा मजसी । शुक्ला कृष्णा या भेदासी । स्पष्ट करी तूम मुद्‌गलमुने ॥२१॥
ही तिथि गणनाथाप्रत । कां जाहली प्रिय अत्यंत । पुनःपुन्हा शुभ हें व्रत । सांगितलें तुम्ही म्हणून प्रश्न ॥२२॥
तरी चतुर्थींचे महिमान । सांगा सकल मजला महान । दक्षाचें हें वचन ऐकून । हर्षयुक्त झाला महामुनी ॥२३॥
मुद्‌गल नंतर त्यास सांगती । चतुर्थी व्रताची कथा प्रीती । ती संक्षेपें तुज सांप्रती । सांगेन मीं शोनका ॥२४॥
पूर्वी सृष्टे निर्माण करुन । ब्रह्मा लोकपितामह उन्मन । तेथ स्थित  प्राण्यांच्या कालार्थ मन । एककेन्द्रित तें करी ॥२५॥
नाना कार्ये सिद्ध होण्यास । हृदयीं चिन्ती गणपास । ध्यान धरुन करी प्रार्थनेस । तेव्हा नवल एक घडलें ॥२६॥
त्याच्या शरीरांतून प्रकृति । महामाया जी व्यक्त झाला जगतीं । तिथींची ती जननी होती । चतुष्पदा कामरुपिणी ॥२७॥
चतुर्हस्ता सुशोभित । ती चतुर्मुखयुक्त असत । तिज पाहून हर्षयुक्त । जाहला तें प्रजापती ॥२८॥
नंतर ती त्यास नमून । जगदीश्वरा तोषवी स्तवून । नाना स्तोत्रांनी प्रसादन । घनःनिस्वन ती करी ॥२९॥
प्रकृती म्हणे प्रजाप्रतीप्रत । तुझ्या अंगांतून निःसृत । मज जाण ब्रह्मांडनायका सांप्रत । आज्ञा करी जनका मज ॥३०॥
मीं करीन जें सांगाल तें त्वरित । आपुली मी भावयंत्रित । स्थान भक्ष्यादी द्यावें मजप्रत । नाना भोगादिक प्रभो ॥३१॥
मज दयासिंधो द्यावें समस्त । परमेश्वरा मी तुज नमत । तिचें हें वचन ऐकून म्हणत । ब्रह्मदेव प्रकृतीस ॥३२॥
हे मानदे गणेशाचें चिंतन । करुन । निमीं सृष्टी परम । विचित्ररुपा प्रसन्न । तिजला मग दे षडक्षर मंत्र ॥३३॥
गणेशाचा तो मंत्र मिळत । तदनंतर ती प्रणाम करित । विधिपूर्वक ब्रह्मदेवाप्रत । वनांत गेली तप करण्या ॥३४॥
नासाग्र दृष्टी लावित । उग्र तप ती आचरित । गणेशास ध्यात हृदयांत । जप करी मंत्रोत्तमाचा ॥३५॥
ऐसीं सहस्त्र वर्षें जात । तेव्हां गजानन प्रकट होत । महाभागेच्या समोर मोदयुक्त । भक्तवत्सल तिज म्हणे ॥३६॥
वर माग महाभागे त्वरित । मनोवांछित जे असत । निराहार तपानें मुदित । संतुष्ट मीं तुज देईन ॥३७॥
त्याचें तें वचन ऐकून । अत्यंत हर्षित ती त्यास नमून । स्तवन करी कर जोडून । भावभक्तीनें संपृक्त ॥३८॥
मूषक वाहास मूषकध्वजास । स्वानंदपतीस गणपतीस । सिद्धिबुद्धिप्रदात्यास । सिद्धिबुद्धिविहारा तुज नमन ॥३९॥
योगेशासी शांतिप्रदासी । योग्यासी सर्वादीसी । सर्वपूज्यासी भक्तपालकासी । ज्येष्ठराजाची वंदन ॥४०॥
ज्येष्ठपतीसी ब्रह्मासी । ब्रह्मदात्यासी ब्रह्मपतीसी । सिद्धेश्वरासी देवपतीसी । दैत्यपतीसी नमन असो ॥४१॥
चतुर्भुजासी हेरंबासी । परशुधारकासी निरंकुशासी । अंकुशधारकासी सृष्टिकर्त्यासी । रजोगुणप्रभावें, नमन ॥४२॥
सात्त्विक गुणें पालनकर्त्यासी । तामसगुणें संहर्त्यासी । गणेशासी स्थावरासी । चरासी चराचरमया नमन ॥४३॥
चराचरविहीनासी । बोधासी चतुर्विधस्वरुपासी । चतुर्विधसुखप्रदासी । स्वसंवेद्यासी नमन ॥४४॥
चतुःसुखस्वरुपासी । विनायकासी सर्वनायकासी । गजाननासी देवासी । देवदेवेशा तुज नमन ॥४५॥
काय स्तुती करु मी पामर । योगी वेदमुख्यही जेथ मानिती हार । ब्रह्मणस्पतिरुपा उदार । तू एक गणाध्यक्ष विश्वांत ॥४६॥
तथापि तुझ्या दर्शनें प्रोत्साहित । मी अज्ञ तुझें स्तोत्र गात । त्यानें तुष्ट होऊन मजप्रत । दृढ भक्ती तुझी देई ॥४७॥
ऐसी स्तुती करुन । गणेशास करी वंदन । तिज वरती उठवून । गणाधीश व्रतमातेस म्हणे तदा ॥४८॥
वर माग महाभागे इच्छित । तो मी देईन सुप्रीत । भक्तीनें स्तोत्रें संतोषित । तुझें स्तोत्रें हें मज परिय ॥४९॥
तुझी ही स्तोत्ररचना वाचील । अथवा जो ती ऐकील । तो सर्व इप्सित लाभेल । मनुष्यमात्र हें निश्चित ॥५०॥
एकदा दोनदा वा त्रिकाल । वाचनें लाभेल फळ अमल । व्रती व्रताचें साफल्य विमल । यांत संशय कांहीं नसे ॥५१॥
ऐसें गणनाथ सांगत । तेव्हां गंभीर स्वनें ती प्रार्थित । प्रणाम करुन तयाप्रत । अश्रुपूर्ण नेत्रभावोत्कट ॥५२॥
वरद जरी गणाधीशा मजप्रत । करी स्थरी भक्ति तुझी चित्तांत । सामर्थ्य दे माझ्या कार्यांत । करुणानिधे सर्वदा ॥५३॥
सृष्टिनिर्माणाचें सामर्थ्य अद्‌भुत । द्यावें मज गणनाथा सतत । तुझीं प्रिय होऊन जगांत । विरह तुझा न व्हावा ॥५४॥
तथास्तु गणाधीश म्हणत । चतुर्विधप्रदा तूं जगांत । मजला प्रिय अत्यंत । होशील तूं निस्संशय ॥५५॥
तिथींच्या मातृभावें ख्यात । चतुर्थी नामें तूं जनांत । वामभागी कृष्णा असत । शुक्ला सदा दक्षिण भागीं ॥५६॥
माझी जन्म तिथी होशील । तुझें व्रत जे पाळतील । त्या सर्वांस लाभेल । संरक्षण माझें निश्चित ॥५७॥
माझ्या व्रतजा पुण्यक्ती ख्यात । व्रतांत तुजसम व्रत नसत । फलदायक तिथी तूं सर्वांत । श्रेष्ठ उत्तम होशील ॥५८॥
ऐसें बोलून गजानन । त्वरित पावले अन्तर्धान । व्रतमाता प्रजानाथा ती महान । राहिली चिंतनीं निमग्न ॥५९॥
ओमिति श्रीमदान्त्ये पुराणोपनिषदि श्रीमन्मौद्‌गले महापुराणे चतुर्थे खण्डे गजाननचरिते चतुर्थीतपोवर्णनं नाम प्रथमोऽध्यायः समाप्तः । श्रीगजाननार्पणमस्तु ॥