अस्थिवहस्त्रोतस् - कोष्टक

धर्म, अर्थ, काम आणि मोक्ष या चतुर्विध पुरूषार्थांच्या प्राप्तीकरितां आरोग्य हे अत्यंत आवश्यक असते.


मांसवहस्त्रोतस
व्याधीनाम
वातकंटक

हेतू
विषमन्यास, आम.

संप्राप्तींतील दोष व दूष्यें
वात, सिरा, रक्त, मांस, आम.

पूर्वरुपें व सामान्यलक्षणें
शोथ, स्पर्शासहत्व, शूल, क्रियाहानि.

व्यवच्छेदार्थ व्याधि
स्थानपरत्वें शूलप्रधान व्याधि.

प्रकार
---

उपद्रव व परिणाम
अवयव दौर्बल्य, क्रियाहानि.

चिकित्सा कल्प
स्नेहन, स्वेदन, पटबंध, एरंडस्नेह, त्रिफळा, गुग्गुळ, वातविध्वंस.

पथ्यापथ्य  
पथ्य - विश्रांति, लघु आहार.
===

व्याधीनाम
कार्श्य

हेतू
रुक्ष, लघु, परिमित अन्न, लंघन, चिंता, शोक, अनुवंश

संप्राप्तींतील दोष व दूष्यें
वात, रस, मांस

पूर्वरुपें व सामान्यलक्षणें
अनुत्साह, दौर्बल्य, निद्रानाश, ओजक्षय.

व्यवच्छेदार्थ व्याधि
अग्निमांद्य, ग्रहणी, शोष, राजयक्ष्मा.

प्रकार
---

उपद्रव व परिणाम
त्रासिक चिरचिरा स्वभाव.

चिकित्सा कल्प
जीवनीय, बृंहणीय गण दाम, दूध, मधुमालिनी वसंत

पथ्यापथ्य  
पथ्य - प्रसन्नता, बृंहण आहार, विश्रांति, निद्रा.
===

मेदोवह स्त्रोतस

व्याधीनाम
प्रमेह

हेतू
गुरु, स्निग्ध, अभिष्य़ंदी सेवा, अव्यायाम, आस्यासुख, स्वप्नसुख.

संप्राप्तींतील दोष व दूष्यें
कफ, मांस, क्लेद, मेद, स्वेद, बस्ति.

पूर्वरुपें व सामान्यलक्षणें
दंत, केश यांचें मालिन्य, दाह, अंग चिकट. गढूळ व प्रभूत मूत्रप्रवृत्ति, दौर्बल्य.

व्यवच्छेदार्थ व्याधि
सोमरोग, अग्निमांद्य, तृष्णा.

प्रकार
वातज ४, पितज ६, कफज १०.

उपद्रव व परिणाम
तृष्णा, शोष, पीडका, व्रणदुष्टि, कोथ.

चिकित्सा कल्प
कुंभा, शिलाजतु, त्रिवंभगस्म, सुवर्णभस्म, चंद्रप्रभागुग्गुळ, वसंतकुसुमाकर.

पथ्यापथ्य  
पथ्य - रुक्ष. लघु आहार-यव, तृणधान्यें; चंक्रमण, व्यायाम.
===

अस्थिवह स्त्रोतस
व्याधीनाम
संधीगत वात

हेतू
वार्धक्य, आघात, अपतर्पण, वातकर आहार-विहार.

संप्राप्तींतील दोष व दूष्यें
वात, अस्थि, संधी [जानु].

पूर्वरुपें व सामान्यलक्षणें
क्रियारोध, क्रियाहानि, शूल, शोथ, आटोप.

व्यवच्छेदार्थ व्याधि
आमवात, फिरंग, वातरक्त.

प्रकार
---

उपद्रव व परिणाम
स्तंभ, संधिविकृति.

चिकित्सा कल्प
स्नेहन, स्वेदन, गुग्गुळकल्प. वातगजांकुश.

पथ्यापथ्य  
अपथ्य - श्रम, व्यायाम.
===

व्याधीनाम
अस्थिगतवात

हेतू
क्षोभकर आहार-विहार, क्रोध, शोक, चिंता, अतिव्यायाम, अभिघात.

संप्राप्तींतील दोष व दूष्यें
वात. अस्थि, संधी, पेशी.

पूर्वरुपें व सामान्यलक्षणें
फुटल्यासारख्या, टोंचल्यासारख्या वेदना, निद्रानाश, दौर्बल्य.

व्यवच्छेदार्थ व्याधि
वातरक्त, फिरंग.

प्रकार
---

उपद्रव व परिणाम
अवयव-विकृति, अस्थि-विकृति.

चिकित्सा कल्प
रसायनचिकित्सा. अजास्थिभस्म, कुटांडत्वक् भस्म, प्रवाळपंचामृत, चंदनबलालाक्षादितैल.

पथ्यापथ्य  
पथ्य - विश्रांति, पौष्टिक आहार.

N/A

References : N/A
Last Updated : August 07, 2020

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP