३५०१
करूनी चिंतन खेळों भोवतालें । चित्त येथें आलें पायांपाशीं ॥१॥
येथें नाहीं खोटा चालत परिहार । जाणसी अंतर पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
सुखदुःखें तुज देऊनी सकळ । नाहीं ऐसा काळ केला आम्ही ॥२॥
तुका म्हणे जाला देहाचा विसर । नाहीं आतां पर आप दोन्ही ॥३॥
३५०२
काळा च सारिखीं वाहाती क्षेत्रें । करितां दुसरें फळ नाहीं ॥१॥
ऐसें करत्यानें ठेविलें करून । भरिलें भरून माप नेमें॥ध्रु.॥
शीतउष्णकाळीं मेघ वरुषावे । वरुषतां वाव होय शीण ॥२॥
तुका म्हणे विष अमृताचे किडे । पालट न घडे जीणें तया ॥३॥
३५०३
बोलणें तें आम्ही बोलों उपयोगीं । पडिलें प्रसंगी काळाऐसें ॥१॥
जयामध्यें देव आदि मध्यें अंतीं । खोल पाया भिंती न खचेसी ॥ध्रु.॥
करणें तें आम्ही करूं एका वेळे । पुढिलिया बळें वाढी खुंटे ॥२॥
तुका म्हणे असों आज्ञेचीं धारकें । म्हणऊनि एकें घायें सारूं ॥३॥
३५०४
तुझिया विनोदें आम्हांसी मरण । सोसियेला सीण बहु फेरे ॥१॥
आतां आपणें चि येसी तें करीन । नाम हें धरीन तुझें कंठीं ॥ध्रु.॥
वियोगें चि आलों उसंतीत वनें । संकल्प हे मनें वाहोनियां ॥२॥
तुका म्हणे वर्म सांपडलें सोपें । गोवियेलों पापें पुण्यें होतों ॥३॥
३५०५
पाठीलागा काळ येतसे या लागें । मी माझें वाउगें मेंढीऐसें ॥१॥
आतां अगी लागो ऐसिया वेव्हारा । तूं माझा सोइरा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
वागविला माथां नसतां चि भार । नव्हे तें साचार जाणील तों ॥२॥
तुका म्हणे केलें जवळील दुरी । मृगजळ वरी आड आलें ॥३॥
३५०६
आपुलिये टाकीं । करीन कांहीं तरी एकी ॥१॥
करीन पायांशीं वोळखी । करिसी तें करीं सुखीं ॥ध्रु.॥
कायाक्लेशगंगाजळ । समर्पीन तुळसीदळ ॥२॥
तुका म्हणे देवा । कर जोडीन ते सेवा ॥३॥
३५०७
माझे तों स्वभाव मज अनावर । तुज ही देतां भार कांहीं नव्हे ॥१॥
ऐसें कळों आलें मज नारायणा । जागृती स्वपना ताळ नाहीं ॥ध्रु.॥
संपादितों तो अवघा बाहए रंग । तुझा नाहीं संग अभ्यंतरीं ॥२॥
तुका म्हणे सत्या नाहीं पाठी पोट । असतें निघोंट एकी जाती ॥३॥
३५०८
नव्हावा तो बरा मुळीं च संबंध । विश्वासिकां वध बोलिलासे ॥१॥
आतां माझें हित काय तें विचारा । सत्यत्वें दातारा पांडुरंगा ॥ध्रु ॥
नाहीं भाव परी म्हणवितों दास । नका देऊं यास उणेंयेऊं ॥२॥
तुका म्हणे कां हो उद्धरितां दीन । मानीतसां सीण मायबापा ॥३॥
३५०९
काय तुमचिया सेवे न वेचते गांठोळी । मोहें टाळाटाळी करीतसां ॥१॥
चतुराच्या राया आहो पांडुरंगा । ऐसें तरी सांगा निवडूनि ॥ध्रु.॥
कोण तुम्हां सुख असे या कौतुकें । भोगितां अनेकें दुःखें आम्हा ॥२॥
तुका म्हणे काय जालासी निर्गुण । आम्हां येथें कोण सोडवील ॥३॥
३५१०
निष्ठ यासाटीं करितों भाषण । आहेसी तूं सर्वजाण दाता ॥१॥
ऐसें कोण दुःख आहे निवारिता । तो मी जाऊं आतां शरण त्यासी ॥ध्रु.॥
बैसलासी केणें करुनि एक घरीं । नाहीं येथें उरी दुसर्याची ॥२॥
तुका म्हणे आलें अवघें चि पायापें । आतां मायबापें नुपेक्षावें ॥३॥
३५११
पायांपासीं चित्त । तेणें भेटी अखंडित ॥१॥
असे खेळे भलते ठायीं । प्रेमसूत्रदोरी पायीं ॥ध्रु.॥
केलेंसे जतन । मुळीं काय तें वचन ॥२॥
तुका म्हणे सर्वजाणा । ठायीं विचारावें मना ॥३॥
३५१२
तुझे मजपाशीं मन । माझी येथें भूक तान ॥१॥
जिव्हा रतें एके ठायीं । दुजें बोलायाचें काईं ॥ध्रु.॥
माझिया कवतुकें । उभा पहासी भातुकें ॥२॥
तुका म्हणे साचें । तेथें मागील कईंचें ॥३॥
३५१३
तुम्हां आम्हां सरी । येथें कईंच्या या परी ॥१॥
स्वामिसेवा अळंकार । नाहीं आवडिये थार ॥ध्रु.॥
खुंटलिया वाचा । मग हा आनंद कइचा ॥२॥
तुका म्हणे कोडें । आम्ही नाचों तुज पुढें ॥३॥
३५१४
कैचें भांडवल खरा हातीं भाव । कळवळ्यानें माव दावीतसें ॥१॥
आतां माझा अंत नको सर्वजाणा । पाहों नारायणा निवडूनि ॥ध्रु.॥
संतांचें उच्छष्टि मागिले पंगती । करावें संगती लागे ऐसें ॥२॥
तुका म्हणे आलों दावूनि विश्वास । संचित तें नास पावे ऐसें ॥३॥
३५१५
थोडे तुम्ही मागें होती उद्धरिले । मज ऐसे गेले वांयां जीव ॥१॥
आतां याचा काहीं न मनावा भार । कृपेचा सागर आहेसी तूं ॥ध्रु.॥
तुज आळवितां पापाची वसति । राहे अंगीं किती बळ त्याचें ॥२॥
तुका म्हणे उदकीं तारिले दगड । तैसा मी ही जड एक देवा ॥३॥
३५१६
आम्ही म्हणों कोणी नाहीं तुज आड । दिसतोसी भ्याड पांडुरंगा ॥१॥
हागे माझ्या भोगें केलासी परता । विश्वंभरीं सत्ता नाहीं ऐसी ॥ध्रु.॥
आम्ही तुज असों देऊनि आधार । नाम वारंवार उच्चारितों ॥२॥
तुका म्हणे मज धरियेलें बळें । पंचभूतीं खळें करूनियां ॥३॥
३५१७
आहेतें सकळ प्रारब्धा हातीं । यावें काकुलती यासी आतां ॥१॥
ऐसा माझ्या मनें सांगितला भाव । तोंवरीच देव दुजा नाहीं ॥ध्रु.॥
अवघियांची जेव्हां सारावी करकर । भावबळें थार धरूं येसी ॥२॥
तुका म्हणे तुज ठेवावें पुजून । आणीक ते गुण नाहीं येथें ॥३॥
३५१८
सेवट तो होती तुझियानें गोड । म्हणऊनि चाड धरीतसों ॥१॥
देऊं भोगाभोग कलिवरचा भार । साहों तुज थार त्याचमधीं ॥ध्रु.॥
तुझ्या बळें कांहीं खटपट काम । वाढवावा श्रम न लगे तो ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही चेंपलों या भारें । तुमचें तें खरें देवपण ॥३॥
३५१९
ऐसा चि तो गोवा । न पाहिजे केला देवा ॥१॥
बहु आली दुरिवरी । ओढत हे भरोवरी ॥ध्रु.॥
आम्हांसी न कळे । तुम्ही झाकुं नये डोळे ॥२॥
तुका म्हणे संगें । असों एक एका अंगें ॥३॥
३५२०
मायलेंकरांत भिन्न । नाहीं उत्तराचा सीण ॥१॥
धाडीं धाडीं वो भातुकें । रंजविल्याचें कौतुकें ॥ध्रु.॥
करूनि नवल । याचें बोलिलों ते बोल ॥२॥
तुका म्हणे माते । पांडुरंगे कृपावंते॥३॥
३५२१
आवडी कां ठेवूं । बैसोनियां संगें जेवूं ॥१॥
मागें नको ठेवूं उरी । माझी आण तुजवरी ॥ध्रु.॥
देखिले प्रकार । त्याचे पाहेन साचार ॥२॥
तुका म्हणे बाळीं । केली चाहाडी सकळीं ॥३॥
३५२२
नव्हेसी तूं लांसी । मायां आणिकां त्या ऐसी ॥१॥
जे हे वांयां जाती बोल । होती निर्फळ चि फोल ॥ध्रु.॥
नव्हेसी दुबळी । कांहीं नाहीं तें जवळी ॥२॥
तुका म्हणे खोटी । कांहीं नव्हेसी करंटी ॥३॥
३५२३
आम्हां बोल लावा । तुम्हां अनुचित हें देवा ॥१॥
ऐसें सांगा कां व्यालेती । काय नाहीं तुम्हां हातीं ॥ध्रु.॥
आतां धरा दुरी । वांयां दवडाया थोरी ॥२॥
तुका म्हणे ठायीं । ऐसें विचारावें पायीं ॥३॥
३५२४
मरोनियां गेली माया । मग तया कोण पुसे ॥१॥
पोरटियांची दाद कोणा । ऐसा जाना प्रवाहो ॥ध्रु.॥
निढळास निढळ जोडा । होय कोडा कवतुका ॥२॥
तुका म्हणे देवाऐसी । आहों सरसीं आपण ॥३॥
३५२५
संसाराची कोण गोडी । दिली जोडी करूनि ॥१॥
निष्ठ तूं बहु देवा । पुरे हेवा न म्हणवी ॥ध्रु.॥
पाहोनियां कर्म डोळां । निराळा तो वर्जीना ॥२॥
तुका म्हणे तुज माझें । म्हणतां ओझें फुकट ॥३॥
३५२६
नव्हतें तें कळों आलें । तरी बोलें अबोला ॥१॥
तुज मज घातली तुटी । एके भेटीपासूनि ॥ध्रु.॥
आतां याची न धरीं चाड । कांहीं कोड कवतुकें ॥२॥
तुका म्हणे यावें जावें । एका भावें खंडलें ॥३॥
३५२७
आतां दोघांमध्ये काय । उरलें होय वाणीजेसें ॥१॥
निष्ठ हें केलें मन । समाधान न करूनि ॥ध्रु.॥
झुरावें तें तेथींच्या परी । घरिच्याघरीं अवघिया ॥२॥
तुका म्हणे देवपण । गुंडाळून असों दे ॥३॥
३५२८
मागितल्यास आस करा । उरी धरा कांहींबाहीं ॥१॥
म्हणऊनि सारिली आस । होती यास मूळ तें ॥ध्रु.॥
माझ्या मोहें तुज पान्हा । लोटे स्तना वोरस ॥२॥
तुका म्हणे आळवणे । माझ्या देणें उत्तर ॥३॥
३५२९
आतां बरें घरिच्याघरीं । आपली उरी आपणापें ॥१॥
वाइटबरें न पडे दृष्टी । मग कष्टी होइजेना ॥ध्रु.॥
बोलों जातां वाढे बोल । वांयां फोल खटखट ॥२॥
काकुलती यावें देवा । तो तों सेवा इच्छितो ॥३॥
हिशोबाचे खटखटे । चढे तुटे घडेना ॥४॥
तुका म्हणे कळों आलें । दुसरें भलें तों नव्हे ॥५॥
३५३०
आधीं सोज्वळ करावा मारग । चालतां तें मग गोवी नाहीं ॥१॥
ऐसा चालोनियां आला शिष्टाचार । गोवीचा वेव्हार पापपुण्य ॥ध्रु.॥
पळणें तों पळा सांडुनि कांबळें । उपाधीच्या मुळें लाग पावे ॥२॥
तुका म्हणे येथें शूर तो निवडे । पडिले बापुडे कालचक्रीं ॥३॥
३५३१
उद्धत त्या जाती । द्रवें रंगल्या उद्धती ॥१॥
म्हणऊनि बहु फार । त्यांसी असावें अंतर ॥ध्रु.॥
कैंचें पाठी पोट । गोडविषासी सेवट ॥२॥
तुका म्हणे सापा । न कळे कुरवाळिलें बापा ॥३॥
३५३२
आम्हां कथा आवश्यक । येर संपादूं लौकिक ॥१॥
जैसी तैसी माय बरी । मानिल्या त्या माना येरी ॥ध्रु.॥
व्यालीचा कळवळा । जीव बहुत कोंवळा ॥२॥
कवतुकें वावरें । तुका म्हणे या आधारें ॥३॥
३५३३
पाळितों वचन । परि बहु भीतें मन ॥१॥
करितें पायांशीं सलगी । नये बैसों अंगसंगीं ॥ध्रु.॥
जोडोनियां कर । उभें असावें समोर ॥२॥
तुका म्हणे संत । तुम्ही मी बहु पतित ॥३॥
३५३४
जैसा तैसा आतां । मज प्रमाण अनंता ॥१॥
पायां पडणें न संडीं । पोटीं तें च वर तोंडीं ॥ध्रु.॥
एका भावें चाड । आहे तैसें अंतीं गोड ॥२॥
तुका म्हणे आम्हां । टळणें चि नाहीं नेमा ॥३॥
३५३५
चुकलों या ऐशा वर्मा । तरी कर्मा सांपडलों ॥१॥
पाठी लागे करी नास । गर्भवास भोगवी ॥ध्रु.॥
माझें तुझें भिन्नभावें । गळां दावें मोहाचें ॥२॥
तुका म्हणे पाठेळ केलों । नसत्या भ्यालों छंदासी ॥३॥
३५३६
देह प्रारब्धा शिरीं । असोन करी उद्वेग ॥१॥
धांव घालीं नारायणा । माझ्या मना जागवीं ॥ध्रु.॥
ऐसी चुकोनियां वर्में । पीडा भ्रमें पावलों ॥२॥
तुका म्हणे कैंचा भोग । नव्हे रोग अंगींचा॥३॥
३५३७
अनंताच्या ऐकों कीर्ती । ज्याच्या चित्तीं हरिनाम ।
उलंघूनि गेले सिंधु । हा भवबंधु तोडोनियां ॥१॥
आतां हळुहळु ते चि वाहीं । चालों कांही अधिकारें ॥ध्रु.॥
खुंटूनियां गेले नावा । नाहीं हेवा खोळंबला ।
न लगे मोल द्यावा रुका । भावें एका कारणें ॥२॥
तुका म्हणे पाहतों वाट । उभा नीट पाउलीं ।
भीमातिरीं थडवा केला । उठा चला लवलाहें ॥३॥
३५३८
तरीं च म्यां देवा । साटी करूनियां जीवा ॥१॥
येथें बैसलों धरणें । दृढ कायावाचामनें ॥ध्रु.॥
आवरिल्या वृित्त । मन घेउनियां हातीं ॥२॥
तुका म्हणे जरा । बाहेर येऊं नेदीं घरा ॥३॥
३५३९
हें तों एक संतांठायीं । लाभ पायीं उत्तम ॥१॥
म्हणवितां त्याचे दास । पुढें आस उरेना ॥ध्रु.॥
कृपादान केलें संतीं । कल्पांतीं ही सरेना ॥२॥
तुका म्हणे संतसेवा । हा चि हेवा उत्तम॥३॥
३५४०
नारायणा ऐसा । सेवूं नेणतील रसा ॥१॥
जेणें भवव्याध तुटे । दुःख मागुतें न भेटे ॥ध्रु.॥
न लगे कांहीं आटी । बाधा राहों न सके पोटीं ॥२॥
कैवल्य तें जोडे । पालट लवकरी घडे ॥३॥
जन्ममरणदुःख अटे । जाळें अवघेंचि तुटे ॥४॥
तुका म्हणे जाला । याचा गुण बहुतांला ॥५॥
३५४१
अनेक दोषांचे काट । जे जे गादले निघोंट ।
होती हरिनामें चोखट । क्षण एक न लगतां ॥१॥
तुम्ही हरि म्हणा हरि म्हणा । महादोषांचे छेदना ॥ध्रु.॥
अतिप्रीतीचा बांधला । नष्ट चांडाळीं रतला ।
क्षण न लगतां नेला । वैकुंठासी हरि म्हणतां ॥२॥
अमित्य दोषाचें मूळ । जालें वाल्मीकास सबळ ।
जाला हरिनामें निर्मळ । गंगाजळ पैं जैसा ॥३॥
हरि म्हणतां तरले । महादोषी गणिके नेलें ।
कुंटणी भिली उद्धरिलें । वैकुंठासी हरि म्हणतां ॥४॥
हरिविण जन्म नको वांयां । जैसी दर्पणींची छाया ।
म्हणोनि तुका लागे पायां । शरण तया हरीसी ॥५॥
३५४२
भजन या नासिलें हेडि । दंभा लंडा आवडी ॥१॥
जेवीत ना आइता पाक । नासी ताक घुसळूनि ॥ध्रु.॥
एकाएकीं इच्छी पाठ । नेणे चाट कां जेवूं ॥२॥
तुका म्हणे मुलाम्याचें । बंधन साचें सेवटीं ॥३॥
३४४३
जैसा निर्मळ गंगाओघ । तैसा भाग वोगरीं ॥१॥
प्रेम वाढे ग्रासोग्रासीं । ब्रम्हरसीं भोजन ॥ध्रु.॥
तृप्तीवरि आवडी उरे । ऐसे बरे प्रकार ॥२॥
तुका म्हणे पाख मन । नारायण तें भोगी ॥३॥
३४४४
सुख सुखा विरजण जालें । तें मथलें नवनीत ॥१॥
हाले डोले हरुषे काया । निवती बाह्या नयन ॥ध्रु.॥
प्रबल तो नारायण । गुणें गुण वाढला ॥२॥
तुका म्हणे भरली सीग । वरी मग वोसंडे ॥३॥
३५४५
कां रे न भजसी हरी । तुज कोण अंगीकारी ॥१॥
होइल यमपुरी । यमदंड यातना ॥ध्रु.॥
कोण जाली लगबग । काय करिसि तेथें मग ॥२॥
कां रे भरला ताठा । करिती वोज नेतां वाटा ॥३॥
तोंडा पडिली खळिणी । जिव्हा पिटिती वोढूनि ॥४॥
कां रे पडिली जनलाज । कोण सोडवील तुज ॥५॥
लाज धरीं म्हणे तुका । नको वांयां जाऊं फुका ॥६॥
३५४६
क्षरला सागर गंगा ओघीं मिळे । आपण चि खेळे आपणाशीं ॥१ ॥
मधील ते वाव अवघी उपाधि । तुम्हां आम्हांमधीं ते चि परी ॥ध्रु.॥
घट मठ जाले आकाशाचे पोटीं । वचनें चि तुटी तेथें चि तें ॥२ ॥
तुका म्हणे बीजें बीज दाखविलें । फल पुष्प आलें गेलें वांयां ॥३॥
३५४७
एक आतां तुम्ही करा । मज दातारा सत्तेनें ॥१॥
विश्वास तो पायांवरी । ठेवुनि हरी राहिलों ॥ध्रु.॥
जाणत चि दुजें नाहीं । आणिक कांहीं प्रकार ॥२॥
तुका म्हणे शरण आलों । काय बोलों विनवितों ॥३॥
३५४८
काय विनवावें कोणें तो निवाड । केलें माझ्या कोड वचनाचें ॥१॥
आहो कृपनिधी गुणांच्या निधाना । माझ्या अनुमाना नये चि हें ॥ध्रु.॥
बहुत करुणा केलेंसे भासेन । एक ही वचन नाहीं आलें ॥२॥
माझी कांहीं सेवा होईंल पावली । निश्चिंती मानिली होती ऐसी ॥३॥
तुका म्हणे माझी उरली ते आटी । अभय कर कटी न देखें चि ॥४॥
३५४९
लाजोनियां काळें राहिलें लिखित । नेदितां ही चित्त समाधान ॥१॥
कैसें सुख वाटे वचनाचे तुटी । प्रीतिविण भेटी रुचि नेदी ॥ध्रु.॥
एकाचिये भेटी एकाचा कोंपर । मावेचा पदर कळों येतो ॥२॥
होत्या आपल्या त्या वेचूनियां शक्ती । पुढें जालों युक्तिकळाहीन ॥३॥
तुका म्हणे तुम्ही समर्थ जी देवा । दुर्बळाची सेवा कोठें पावे ॥४॥
३५५०
आशाबद्ध बहु असे निलाजिरें । होय म्हणें धीरें फळ टोंकें ॥१॥
कारणापें चित्त न पाहें अपमान । चित्त समाधान लाभासाटीं ॥२॥
तुका म्हणे हातें लोटिलें न कळे । झांकितसें डोळे पांडुरंगा ॥३॥
३५५१
सांता पांचां तरीं वचनां सेवटीं । निरोप कां भेटी एक तरी ॥१॥
कां नेणें निष्ठ केलें नारायणा । न देखें हें मना येतां कांहीं ॥२॥
तुका म्हणे ऐसा न देखें निवाड । कडू किंवा गोड फळ पोटीं ॥३॥
३५५२
वांयां ऐसा जन्म गेला । हें विठ्ठला दुःख वाटे ॥१॥
नाहीं सरता जालों पायीं । तुम्ही जई न पुसा ॥ध्रु.॥
कां मी जीतों संवसारीं । अद्यापवरी भूमिभार ॥२॥
तुका म्हणे पंढरिनाथा । सबळ व्यथा भवरोग ॥३॥
३५५३
कासया हो माझा राखिला लौकिक । निवाड कां एक केला नाहीं ॥१॥
मग तळमळ न करितें मन । जालें तें कारण कळों येतें ॥२॥
तुका म्हणे केला पाहिजे निवाड । वइदासी भीड मरणें रोग्या ॥३॥
३५५४
ऐसें कोण पाप बळी । जें जवळी येऊं नेदी ॥१॥
तुम्हां तंव होइल ठावें । नेदावें कां कळों हें ॥ध्रु.॥
कोण जाला अंतराय । कां ते पाय अंतरले ॥२॥
तुका म्हणे निमित्याचा । आला सुच अनुभव ॥३॥
३५५५
ब्रम्हज्ञानाची भरोवरी । पुढिला सांगे आपण न करी ॥१॥
थू थू त्याच्या तोंडावरी । व्यर्थ सिणवी वैखरी ॥ध्रु.॥
कथा करी वरिवरी । प्रेम नसे चि अंतरीं ॥२॥
तुका म्हणे कवित्व करी । मान वस्तु हे आदरी ॥३॥
३५५६
कधीं कृपा करिसी नेणें । मज दीनाचें धांवणें ॥१॥
भेटी लागीं पंढरीनाथा । जीवीं लागली तळमळ व्यथा ॥ध्रु.॥
सिणलें माझें मन । वाट पाहतां लोचन ॥२॥
तुका म्हणे लागली भूक । तुझें पहावया श्रीमुख ॥३॥
३५५७
उच्चारूं यासाटीं । आम्ही नाम तुझें कंठीं ॥१॥
येसी धांवत धांवत । माउलिये कृपावंते ॥ध्रु.॥
पाय चित्तीं धरूं । क्रिडा भलते ठायीं करूं ॥२॥
तुका म्हणे माझे गंगे । प्रेमभरित पांडुरंगे ॥३॥
३५५८
दगडाच्या देवा बगाड नवस । बाईंल कथेस जाऊं नेदी ॥१॥
वेची धनरासी बांधलें स्मशान । दारीं वृंदावन द्वाड मानी ॥ध्रु.॥
चोरें नागविला न करी त्याची खंती । परी द्विजा हातीं नेदी रुका ॥२॥
करी पाहुणेर विव्हाया जावयासी । आल्या अतीतासी पाठमोरा ॥३॥
तुका म्हणे जळो धिग त्याचें जिणें । भार वाही सीण वर्म नेणे ॥४॥
३५५९
करूनि विनवणी । माथा ठेवितों चरणीं ॥१॥
होतें तें चि असों द्यावें । रूप सौम्य चि बरवें ॥ध्रु.॥
भया भेणें तुमचा ठाव । तुमच्या कोपें कोठें जावें ॥२॥
तुका पायां लागे । दान समुदाय मागे ॥३॥
३५६०
प्रेम नये सांगतां बोलतां दावितां । अनुभव चित्ता चित्त जाणे ॥१॥
कासवीचें बाळ वाढे कृपादृष्टी । दुधा नाहीं भेटी अंगसंगें ॥ध्रु.॥
पोटामध्यें कोण सांगितलें सर्पां । उपजत लपा म्हणऊनि ॥२॥
बोलों नेणें परी जाणे गोड क्षार । अंतरीं विचार त्यासी ठावा ॥३॥
तुका म्हणे बरें विचारावें मनीं । आणिक भल्यांनी पुसों नये ॥४॥
३५६१
आतां मी पतित ऐसा साच भावें । कळों अनुभवें आलें देवा ॥१॥
काय करावें तें रोकडें चि करीं । राहिली हे उरी नाहीं दोघां ॥ध्रु.॥
येर येरा समदृष्टी द्यावें या उत्तरा । यासी काय करा गोही आतां ॥२॥
तुका म्हणे मेलों सांगतसांगतां । तें चि आलें आतां कळों तुम्हां ॥३॥
३५६२
काय तुज मागें नाहीं जाणवलें । माझें नाहीं केलें हित कांहीं ॥१॥
डोळे झांकुनियां होसी अबोलणा । तेव्हां नारायणा आतां कैसा ॥ध्रु.॥
न कळे उचित न संगतां स्पष्ट । ऐसा क्रियानष्ट काय जाणे ॥२॥
तुका म्हणे माझा घात तुम्हां ठावा । तरि कां आधीं देवा वारूं नये ॥३॥
३५६३
नये ऐसें बोलों कठिण उत्तरें । सलगी लेंकुरें केली पुढें ॥१॥
अपराध कीजे घडला तो क्षमा । सिकवा उत्तमा आमुचिया॥ध्रु.॥
धरूं धावें आगी पोळलें तें नेणे । ओढिलिया होणें माते बाळा ॥२॥
तुका म्हणे फार ज्याचा जार त्यासी । प्रवीण येविशीं असा तुम्ही ॥३॥
३५६४
लडिवाळ म्हणोनी निष्ठ न बोला । परी सांभाळिला लागे घात ॥१॥
बहु वागवीत आणिलें दुरूनि । दासांची पोसनी बहु आहे ॥ध्रु.॥
नाहीं लागों दिला आघाताचा वारा । निष्ठ उत्तरा कोमेजतों ॥२॥
तुका म्हणे तुम्ही कृपावंत हरि । शांतवा उत्तरीं अमृताच्या ॥३॥
३५६५
आत्मस्थिति मज नको हा विचार । देईं निरंतर चरणसेवा ॥१॥
जन्मोजन्मीं तुझा दास पुरुषोत्तमा । हे चि गोडी माझ्या देई जीवा ॥ध्रु.॥
काय सायुज्यता मुक्ति हे चि गोड । देव भक्त कोड तेथें नाहीं ॥२॥
काय तें निर्गुण पाहों कैशा परी । वर्णू तुझी हरी कीर्ती कैसी ॥३॥
गोड चरणसेवा देवभक्तपण । मज देवा झणें दुराविसी ॥४॥
जाणिवेपासूनि सोडवीं माझ्या जीवा । देईं चरणसेवा निरंतर ॥५॥
तुका म्हणे गोडा गोड न लगे प्रीतिकर । प्रीति ते ही सार सेवा हे रे ॥६॥
३५६६
चालें दंडवत घालीं नारायणा । आपुल्या कल्याणा लागूनियां ॥१॥
बैसविला पदीं पुत्र राज्य करी । पिता वाहे शिरीं आज्ञा त्याची ॥२॥
तुका म्हणे आहे ठायींचा चि मान । आतां अनुमान कायसा तो ॥३॥
३५६७
समर्थाचें बाळ पांघरे वाकळ । हसती सकळ लोक कोणा ॥१॥
समर्थासी लाज आपुल्या नांवाची । शरण आल्याची लागे चिंता ॥२॥
जरी तुज कांहीं होईंल उचित । तरी हा पतित तारीं तुका ॥३॥
३६६८
न करीं रे मना कांहीं च कल्पना । चिंतीं या चरणां विठोबाच्या ॥१॥
येथें सुखाचिया रासी । पुढें ठाव नाहीं कल्पनेसी॥ध्रु.॥
सुखाचें ओतिलें साजिरें श्रीमुख । शोक मोह दुःख पाहाता नाहीं ॥२॥
तुका म्हणे येथें होईंल विसांवा । तुटतील हांवा पुढिलिया ॥३॥
३५६९
काय करूं मज नागविलें आळसें । बहुत या सोसें पीडा केली ॥१॥
हिरोनियां नेला मुखींचा उच्चार । पडिलें अंतर जवळी च ॥ध्रु.॥
द्वैताचिया कैसा सांपडलों हातीं । बहुत करती ओढाओढी ॥२॥
तुका म्हणे आतां आपुलिया सवें । न्यावें मज देवें सोडवूनि ॥३॥
३५७०
नाहीं देवाचा विश्वास । करी संतांचा उपहास ॥१॥
त्याचे तोंडी पडे माती । हीन शूकराची जाती ॥ध्रु.॥
घोकुनी अक्षर । वाद छळणा करीत फिरे ॥२॥
म्हणे देवासी पाषाण । तुका म्हणे भावहीन ॥३॥
३५७१
हें चि सर्वसुख जपावा विठ्ठल । न दवडावा पळ क्षण वांयां ॥१॥
हें चि एक सर्वसाधनांचें मूळ । आतुडे गोपाळ येणें पंथें ॥ध्रु.॥
न लगती कांहीं तपांचिया रासी । करणें वाराणसी नाना तीर्थी ॥२॥
कल्पना हे तळि देहीं अभिमान । नये नारायण जवळी त्यांच्या ॥३॥
तुका म्हणे नामें देव नेदी भेटी । म्हणे त्याचे होंटीं कुष्ट होय ॥४॥
३५७२
माझे विषयीं तुज पडतां विसर । नको धरूं दूर पांडुरंगा ॥१॥
तुझा म्हणवितों हे चि लाज तुला । आतां झणी मला विसरेसी ॥२॥
तुका म्हणे तुझी माझी नाहीं उरी । आतां केली खरी देवराया ॥३॥
३५७३
अभक्ताचे गांवीं साधु म्हणजे काय । व्याघ्रें वाडां गाय सांपडली ॥१॥
कसाबाचे आळी मांडिलें प्रमाण । बस्वणाची आण तया काईं ॥ध्रु.॥
केळी आणि बोरी वसती सेजारी । संवाद कोणे परी घडे येथें ॥२॥
तुका म्हणे खीर केली का†हेळ्याची । शुद्ध गोडी कैची वसे तेथें ॥३॥
३५७४
भागल्यांचा तूं विसांवा । करीं नांवा निंबलोण ॥१॥
परमानंदा पुरुषोत्तमा । हरीं या श्रमापासूनि ॥ध्रु.॥
अनाथांचा अंगीकार । करितां भार न मनिसी ॥२॥
तुका म्हणे इच्छा पुरे । ऐसें धुरेगे विठ्ठल ॥३॥
३५७५
घालूनियां कास । बळें आलों मागायास ॥१॥
प्रेमें देई पाठवूनि । पांडुरंगा सेवाॠणी ॥ध्रु.॥
होई रे शाहाणा । कळों नेदावें या जना ॥२॥
तुका म्हणे पायीं । जडलों मग उरलें काईं ॥३॥
३५७६
भेटीलागीं पंढरिनाथा । जीवीं लागली तळमळ व्यथा ॥१॥
कैं कृपा करिसी नेणें । मज दीनाचें धांवणें ॥ध्रु.॥
सीणलें माझें मन । वाट पाहातां लोचन ॥२॥
तुका म्हणे भूक । तुझें पाहावया मुख ॥३॥
३५७७
सांडियेली काया । वरी ओंवाळूनी पायां ॥१॥
शरण शरण नारायणा । मज अंगीकारा दीना ॥ध्रु.॥
आलों लोटांगणीं । रुळें तुमचे चरणीं ॥२॥
तुका म्हणे कई । डोईं ठेवीन हे पायीं ॥३॥
३५७८
तुझे दारींचा कुतरा । नको मोकलूं दातारा ॥१॥
धरणें घेतलें घरांत । नको धरून उठवूं हात ॥ध्रु.॥
घेतली मुरकुंडी । थोर जालों मी लंडी ॥२॥
तुका म्हणे जगजीवना । ब्रिदें पाहें नारायणा ॥३॥
३५७९
पडिलों बाहेरि आपल्या कर्तव्यें । संसाराचा जीवें वीट आला ॥१॥
एकामध्यें एक नाहीं मिळे येत । ताक नवनीत निडळिया ॥ध्रु.॥
दोनी जालीं नांवें एकाच्या मथनें । भुस सार गुणें वेगळालीं ॥२॥
तुका म्हणे कोठें वसे मुक्ताफळ । सिंपल्याचें स्थळ खंडलिया ॥३॥
३५८१
पाहातां हें बरवें जालें । कळों आलें यावरी ॥१॥
मागिलांचा जाला झाडा । त्या निवाडास्तव ॥ध्रु.॥
विसांवलें अंग दिसे । सरिसे अनुभव ॥२॥
तुका म्हणे बरें जालें । देवें नेलें गवसूनि ॥३॥
३५८१
चक्रफेरीं गळीं गळा । होता गोवियेला माळा ॥१॥
फुटोनियां गेला कुंभ । जालों निष्काम स्वयंभ ॥ध्रु.॥
धरित चि नाहीं थारा । वेठी भ्रमण खोंकरा ॥२॥
तुका म्हणे कौतुक कोडें । आगी काय जाणे मढें ॥३॥
३५८२
श्रमपरिहारा । मूळ हें जालें दातारा ॥१॥
देह निवेदूनि पायीं । जालों रिकामा उतराईं ॥ध्रु.॥
आपली ते सत्ता । येथें असों नेदीं आतां ॥२॥
राहिला निराळा । तुका कटकटे वेगळा ॥३॥
३५८३
पाठवाल तेथें गर्जेन पवाडे । कार्या देहाकडे नावलोकीं ॥१॥
म्हणउनि मागें कंठींचा सौरस । पावतील नास विघ्नें पुढें ॥ध्रु.॥
कृपेच्या कटाक्षें निभें कळिकाळा । येतां येत बळाशक्तीपुढें ॥२॥
तुका म्हणे गुढी आणीन पायांपें । जगा होइल सोपें नाम तुझें ॥३॥
३५८४
उपजल्या काळें शुभ कां शकुन । आतां आवरोन राहिलेती ॥१॥
नाहीं मागितली वचनाची जोडी । निष्काम कोरडी वरिवरि ॥ध्रु.॥
सत्याविण काय उगी च लांबणी । कारियाची वाणी येर भूस ॥२॥
तुका म्हणे ऐसी कोणा चाळवणी । न विचारा मनीं पांडुरंगा ॥३॥
३५८५
नव्हें मी आहाच आशेचें बांधलें । जें हें टोंकविलें नारायणा ॥१॥
अंतर तों तुम्हां बरें कळों येतें । वेव्हार उचितें चाळवीजे ॥ध्रु.॥
मनें कल्पीलें आवरितां पाप । संकल्पीं विकल्प याचि नांवें ॥२॥
तुका म्हणे आम्हां न सोसे जळजळ । सिजल्यावरी जाळ कढ खोटा ॥३॥
३५८६
ताकें कृपण तो जेवूं काय घाली । आहाच ते चालीवरुनि कळे ॥१॥
काय तुम्हां वेचे घातलें सांकडें । माहें आलें कोडें आजिवरि ॥ध्रु.॥
सेवेंविण आम्ही न लिंपों काया । जाला देवराया निर्धार हा ॥२॥
तुका म्हणे तुझीं राखावया ब्रीदें । येणें अनुवादें कारियासी ॥३॥
३५८७
वृत्तीवरि आम्हां येणें काशासाटीं । एवढी हे आटी सोसावया ॥१॥
जाणतसां परी नेणते जी देवा । भ्रम चि बरवा राखावा तो ॥ध्रु.॥
मोडूनि क्षरलों अभेदाची मूस । तुम्हां कां अळस वोडवला ॥२॥
तुका म्हणे होई लवकरि उदार । लांबणीचें फार काम नाहीं ॥३॥
३५८८
सुलभ कीर्तनें दिलें ठसावूनि । करितां धरणी उरी कोण ॥१॥
आतां न टळावें केलिया नेमासी । उदाराचा होसी हीन काय ॥ध्रु.॥
एका नेमें कोठें दुसरा पालट । पादिर तो धीट म्हणती त्यासी ॥२॥
तुका म्हणे किती बोलसी उणें । एकाच वचनें खंड करीं ॥३॥
३५८९
जेथें माझी दृष्टि राहिली बैसोन । तेथें चि हें मन गुंडाळातें ॥१॥
टाळावी ते पीडा आपुल्यापासून । दिठावेलें अन्न ओकवितें ॥ध्रु.॥
तुम्हांसी कां कोडें कोणे ही विशीचें । नवलाव याचें वाटतसे ॥२॥
तुका म्हणे वेगीं उभारा जी कर । कीर्त मुखें थोर गर्जईंन ॥३॥
३५९०
इच्छेपाशीं आलों फिरोनि मागुता । स्वामीसेवकता आवडीचे ॥१॥
द्यावें लवकरी मागितलें दान । मुळींचें जतन करूनि असें ॥ध्रु.॥
उपाय हे करीं एका चि वचना । दावूनियां खुणा ठाया येतों ॥२॥
तुका म्हणे गांठी किती तुजपाशीं । जगाच्या तोडिसी चिंतनानें ॥३॥
३५९१
कोठें आतां आम्ही वेचावी हे वाणी । कोण मना आणी जाणोनियां ॥१॥
न करावी सांडी आतां टाळाटाळी । देइन ये कळी होइल माजी ॥ध्रु.॥
घरोघरीं जाल्या ज्ञानाचिया गोष्टी । सत्यासवें गांठी न पडवी ॥२॥
तुका म्हणे आम्हां भाकितां करुणा । भलता चि शाहाणा शोध काढी ॥३॥
३५९२
डगमगी मन निराशेच्या गुणें । हें तों नारायणें सांतवीजे ॥१॥
धीरें तूं गंभीर जीवनें जगाचें । जळो विभागाचें आत्रीतत्या ॥ध्रु.॥
भेईंल जीव हें देखोनि कठिण । केला जातो सीण तो तो वांयां ॥२॥
तुका म्हणे आवश्यक हें वचन । पाळावें चि वान समयो आहे ॥३॥
३५९३
आम्ही पाहा कैसीं एकतत्व जालों । राखणे लागलों वासनेसी ॥१॥
तुम्हांविण कांहीं नावडावें जीवा । केला तो चि देवा केला पण ॥ध्रु.॥
वर्म नेणों परि वृत्ती भंगों नेदुं । वंदिलें चि वंदूं आवडीनें ॥२॥
तुका म्हणे कळे नामाचें जीवन । वारता ही भिन्न नेणों आतां ॥३॥
३५९४
आपण तों असा । समर्थ जी हृषीकेशा ॥१॥
करा करा बुझावणी । काय विलंब वचनीं ॥ध्रु.॥
हेंगे ऐसें म्हणा । उठूनि लागेन चरणा ॥२॥
घेऊनियां सुखें । नाचेल तुका कवतुकें ॥३॥
३५९५
द्याल ऐसें दिसे । तुमचें साचपण इच्छे ॥१॥
म्हणऊनि न भंगे निर्धार । केलें लोचनें सादर ॥ध्रु.॥
मुखाची च वास । पुरला पाहे अवकाश ॥२॥
तुका म्हणे कळे । काय लाभ कोण वेळ ॥३॥
३५९६
तुम्ही तों सदैव । आधरपणें माझी हांव ॥१॥
जळो आशेचें तें जिणें । टोंकतसावें दीनपणें ॥ध्रु.॥
येथूनि सोडवा । आतां अनुभवेंसी देवा ॥२॥
तुका म्हणे जालें । एक मग हें निमालें ॥३॥
३५९७
कैसें भलें देवा अनुभवा कां नये । उसीर तो काय तुम्हांपाशीं ॥१॥
आहे तें मागों तों दिसातें जवळी । केल्यामध्यें कळि कोण साध्य ॥ध्रु.॥
नाहीं सांडीत मी सेवेची मर्यादा । लाविला तो धंदा नित्य करीं ॥२॥
तुका म्हणे हात आवरिला गुंती । माझे तंव चित्तीं नाहीं दुजें ॥३॥
३५९८
हुंदकी पिसवी हलवी दाढी । मणी वोढी निंदेचे ॥१॥
त्याचें फळ पाकीं यमाचे दंड । घर केलें कुंड कुंभपाक ॥ध्रु.॥
क्रोध पोटीं मांग आणिला अंतरा । भुंकोनि कुतरा जप करी ॥२॥
तुका म्हणे स्नान केलें मळमूत्रें । जेवविलीं पितरें अमंगळें ॥३॥
३५९९
अंगा भरला ताठा । नये वळणी जैसा खुंटा ॥१॥
कैसें न कळे त्या डेंगा । हित आदळलें अंगा ॥ध्रु.॥
जीव जाते वेळे । भरे लकडा ताठी डोळे ॥२॥
मुसळाचें धनु । तुका म्हणे नव्हे अनु ॥३॥
३६००
करूनि कडविड । जमा घडिली लगड ॥१॥
आतां होतें तें चि जालें । नाम ठायींचें चांगलें ॥ध्रु.॥
उतरलें डाई । उत्तम ते सुलाख ताईं ॥२॥
हिंडवितां देश । तुका म्हणे नाहीं नाश ॥३॥