पंचगव्य मेलन
कोणत्याही शांतिकार्यात शरीरशुद्धी व स्थलशुद्धीसाठी पंचगव्य वापरतात यामध्ये गोमूत्र, गोमय, दूध, दही, तूप व कुशोदक वापरतात. या सर्व पदार्थांचे प्रमाण ठराविक असते. शांतिकार्य सुरू करण्यापूर्वी प्रथम गुरुजींनी पंचगव्य मेलन करावे ते असे.
आचार्य-आचम्य । प्राणानायम्य ।
ॐ केशवाय नमः । नारायणाय नमः । माधवाय नमः । गोविंदाय नमः । विष्णवे नमः । मधुसूदनाय नमः । त्रिविक्रमाय नमः । वामनाय नमः । श्रीधराय नमः ।
ह्रषिकेशाय नमः । पद्मनाभाय नमः । दामोदराय नमः । संकर्षणाय नमः । वासुदेवाय नमः । प्रद्युम्नाय नमः । अनिरुद्धाय नमः । पुरुषोत्तमाय नमः । अधोक्षजाय नमः । नारसिंहाय नमः । अच्युताय नमः । जनार्दनाय नमः । उपेंद्राय नमः । हरये नमः । श्रीकृष्णाय नमः । प्राणायामः ।
गायत्री मंत्र -
यो देवः सवितास्माकं धियो धर्माधि गोचरे । प्रेरयेत्तस्य तद्भर्गस्तद्वरेण्यं उपास्महे ।
वरद मूर्तये श्रीमन्महागणाधिपतये नमः ।
तिथिर्विष्णुस्तथा वारो नक्षत्रं विष्णुरेवच । योगश्च करणं चैव सर्व विष्णुमयं जगत् । अद्योत्यादि वर्तमान प्राशनार्थं प्रोक्षणार्थं च पंचगव्य मेलनम् करिष्ये ।
(उदक सोडावे.)
ॐ गोमूत्रं गोमयं क्षीरं दधीसर्पिः कुशोदकं । सर्वस्थलं विशुद्ध्यर्थं पंचगव्यं करोम्यहं । पंचसप्तवा दर्भोकूर्च ताम्रपात्रे निघाय तदुपरी ।
गोमूत्रं - गोमूत्रं सर्व शुद्ध्यर्थं पवित्रं पापशोधनम् । आपदां हरते नित्यं पात्रे तन्निक्षिपाम्यहम् ।
गोमयं - अग्रमग्रं चरन्तीनाम् औषधीना रसोद्भवम् । तासां वृषभ पत्नीनां गोमयं तत्क्षिपाम्यहम् ।
दूध - पयः पुण्यतमं प्रोक्तं धेनुभ्यश्च समुद्भवम् । सर्वशुद्धिकरं दिव्यं पात्रे तन्निक्षिपाम्यहम् ।
दही - चंद्रकुंद समं शीतं स्वच्छं वारिं विवर्जितम् । किंचित् आम्ल रसालं च पात्रे तन्निक्षिपाम्यहम् ।
तूप - घृतं शुद्धं महाद्दिव्यं पवित्रं पापशोधनम् । सर्व पुष्टिकरं चैव पात्रे तन्निक्षिपाम्यहम्
कुशोदकं - कुशमूले स्थितो ब्रह्मा कुशमध्ये जनार्दनः । कुशाग्रे शंकरो देवस्तेन पूतं कुशोदकं ।
अशा रीतीने तयार केलेले पंचगव्य दर्भाने ढवळावे. त्याचा मंत्र -
गोम्त्रे वरुणोदेवो हव्यवाहस्तु गोमये । क्षीरे शशधरो देवो वायुर्दधि समाश्रिताः ।
भानुः सर्पिषि संदिष्टो कुशे ब्रह्मादि देवताः । जले साक्षाद् हरिः संस्थः पवित्रं तेन नित्यशः ॥
हे ब्राह्मणाने तयार केलेले पंचगव्य ऊर्ध्व सह ५ दिशांना शिंपडावे व पती-पत्नीने प्राशन करून, दोन वेळा आचमन करावे.
यजमान-आचम्य ।
ॐ केशवाय नमः । .... श्रीकृष्णाय नमः । त्यानंतर पंचगव्य पिण्यासाठी द्यावे. त्याचा मंत्र
ॐ यत्वगस्थितं पापं देहे तिष्ठति मामके ।
प्राशनात् पंचगव्यस्य दहत्यग्निरेवेंधनम् । इति प्राश्य । द्विराचम्य ।
यानंतर यजमान पति-पत्नीस दोन वेळा आचमन करावयास सांगावे. आचार्यांनी यज्ञोपवीत संस्कार करून यजमानास यज्ञोपवीत धारण करण्यास द्यावे.