क्षेत्रपाल पूजनम्
आचम्य - संकल्प
मया कृतस्य सग्रहमख मूल ( आश्लेषा / ज्येष्ठा ) जननशांत्याख्यस्य कर्मण: सांगता सिदध्यर्थ भूतप्रेत पिशाच्य शाकिनी डाकिनी ब्रह्मराक्षस वेताल परिवार युताय क्षेत्रपाल बलिदानं करिष्ये ।
उदक सोडावे.
शूलव्याल कपाल दंदुभिधनुर्घंटासि चर्मायुधो । दिग्वासा असित: सुदंष्ट्रभृकुटी वक्रानन: कोपन: । सर्पव्रात युतां ऊर्ध्व चिकुरस्त्रक्षेहि
कौपिनको । य: स्यात् क्षेत्रपति: सनोस्तु सुखदस्तस्मै नम: सर्वदा । इति आवाह्य पंचोपचारै संपूज्य । क्षेत्रपालाय नम: । सर्वोपचारार्थे गंधाक्षत पुष्पं समर्पयामि। हरिद्रां कुंकुकम् सौभाग्य द्र्व्यं समर्पयामि । धूपं दीपं समर्पयामि । नैवेद्यार्थे एष माष पिष्ट नैवेद्यं समर्पयामि । प्राणाय नम: । उत्तरापोशनं करोद्वर्तनार्थे चंदनं समर्पयामि । मुखवासार्थे पूगिफल तांबुल समर्पयामि । नमस्कारोमि ।
अशा रीतीने वरील मंत्राने सुपारीवर क्षेत्रपालाचे आवहन करुन हळद कुंकू अक्षता फुले वरैरे वाहुन पंचोरचार पूजा करावी. अगरबत्ती ओवाळावी. व बलीचा नैवेद्य दाखवावा. विडयावर पाणी सोडावे. नमस्कार करावा.
क्षेत्रपालाय सांगाय सपरिवाराय सायुधाय सशक्तिकाय शाकिनी डाकिनी भूतप्रेत पिशाच यक्ष्य वेताल मारीच ब्रह्माराक्षस सहिताय अमुं सदीप माष पिष्ट बलिं गृण्हीत । भो क्षेत्रपाल इमं बलिं भक्ष्य दिशं रक्ष मम सकुटुंबस्य सपरिवारस्य आयु: कर्ता क्षेमकर्ता शांतिकर्ता तुष्टिकर्ता पुष्टिकर्ता कल्याणकर्ता वरदो भव ।अनेन बलिप्रदानेन क्षेत्रपाल: प्रीयताम् ।
पाणी सोडावे.
अशा रीतीने क्षेत्रपालाची पूजा झाल्यानंतर खालीलप्रमाणे प्रार्थना करावी.
बलिं गृण्व्हंत्विमं देवा आदित्या वसवस्तथा । मरुतश्चाश्विनौ रुद्रा: सुपूर्णा: पन्नगा ग्रहा: । असुरा यातुधानाश्च पिशाचो रगराक्षसा: । डाकिन्यो यक्षवेताला योगिन्य: पूतन: शिवा: । जृंभका: सिद्धगंधर्वा: साध्या विद्याधरा नगा: । दिक्पाला लोकपालश्च ये च विघ्नविनायक: । जगतां शांति कर्तारो ब्रह्मद्याश्च महर्षय: मा
विघ्नं मा च मे पाप मा संतु परिपंथिन: । सौम्या भवंतु तृप्तास्ते भूतप्रेता: सुखावहा: । भूतानि यानीह वसंति तानि बलिं गृहीत्वा विधिवत् प्रयुक्ताम । अन्यत्र वासं परिकल्पयंतु रक्षंतु मां तानि सदैवचात्र । ईशानोत्तरयोर्मध्ये क्षेत्रपाला: महाबला: । भीमनाम महादंता: प्रतिगृण्व्हंत्विमं बलिं । ये केचित्विह लोकेषु आगता बलिकांक्षिण: । तेभ्यो बलिं प्रयच्छामि नमस्कृत्य च पुन: पुन: ।
यजमानाच्या हातात मोहरी देऊन ती बलिवर टाकावयास सांगावे. मोहरी टाकून बलि पुढे लोटावा. त्यावेळेचा मंत्र -
अघोराय थ घोराय घोर घोरतराय च । सर्वाय शर्वरुपाय रुद्रपाय ते नम: । बलिं चालयित्वा-
शूद्रातर्फे बलि यजमान कुटुंबियांवरुन तीन वेळा ओवाळून बाहेर न्यावा व कचरा कुंडीच्या जवळ ठेवावयास सांगावे. बलि नेतेवेळी यजमाने आपल्या घराच्या उंबर्यापर्यंत मोहरी टाकावी व पत्नीने पाठीमागुन पाणी शिंपडावे त्यानंतर यजमान पतीपत्नीने हात पाय धुवून यावे. शूद्रास किंचित दक्षिणा द्यावी.
पूर्णाहुति
ताम्हनात किंवा एका प्लेटमध्ये एक विडा घ्यावा. त्यावर एक फळ ठेवावे. खोबर्याची वाटी किंवा तुकडा ठेवावा. हळद-कुंकू, अक्षता, फुले वगैरे घालावे. पूर्णाहुतिचे मंत्र म्हणून झाल्यावर ताम्हनाची आपल्या अंगाकडील बाजू खाली करून आपल्या अंगावर पडेल अशा रितीने आहुति द्यावी.
आचम्य - नेत्रोदक स्पर्शः ।
आचमन करून डोळ्यांना पाणी लावून घ्यावे.
संकल्प - मया कृतस्य आचार्यादि द्वारा सग्रहमख मूल ( आश्लेषा/ज्येष्ठा ) जननशांति होम हवन कर्मणः सांगता सिद्ध्यर्थ तत्संपूर्ण फल प्राप्त्यर्थं सर्व कर्म प्रपूरणीं भद्रद्रव्यदां पूर्णाहुतिं आज्येन होष्ये ।
पाणी सोडावे.
अग्रे त्वं इळोनाम भावयामि ।
असे म्हणावे.
सप्तहस्तश्चतुः श्रृंगः सप्तजिव्हो द्विशीर्षकः । त्रिपात्प्रसन्न वदनः सुखासीनः शुचिस्मितः । स्वाहांतु दक्षिणे पार्श्वे देविं वामे स्वधां तथा । बिभ्रद्दक्षिण हस्तैस्तु शक्तिमन्नं स्रुचं स्रुवं । तोमरं व्यंजनं वामैर्घृतपात्रं च धारयन् । मेषारूढो जटाबद्धो गौरवर्णो महौजसः । धूम्रध्वजो लोहिताक्षः सप्तार्चिः सर्वकामदः । आत्माभिमुखमासीन एवं रूपो हुताशनः । अग्नये नमः । अग्नय इदं न मम ।
आहुति द्यावी.
तुपाची पूर्णाहुति
आपल्या समोरील दर्वीत १२ पळ्या तूप काढावे. यजमानासह आचार्यांनी उभे रहावे. यजमानाने हातात थोडे दर्भ घेऊन ते आचार्यांच्या हाताला लावून धरावे. आचार्यांनी दर्वीतील तुपाची आहुति द्यावी.
एह्येहि सर्वामर हव्यवाह मुनीप्रवर्यै रभितोभिजुष्ठ । तेजोवतां लोकगणेन सार्ध्दं ममाध्वरं पाहि कवे नमस्ते । भो अग्ने हव्यवाहन वैश्वानर सर्व देवमय सर्व देवतामुख जातवेदस्तनूनपात कृशानो हुतभुग्विभावसो हिरण्यरेतः सप्तार्चिर्दमुनश्चिगभानो ज्वलन पावकेळाव्ययाय तुभ्यामिमां सर्वकर्म प्रपूरणीं पूर्णाहुतिं ददाम्येनां गृहाण गृहाणास्माक मनामय मनिशं कुरु कुर्विष्टं देहि देहि सर्वतोऽस्मान् दुरित दुरिष्टात् पाहि पाहि भगवान् नमस्ते नमस्ते ।
अग्नये नमः । अग्नय इदं न मम ।
यजमानासह खाली बसावे.
तुपाची संस्त्रावेण आहुति
आचार्यांनी तुपाची संस्त्रावेण आहुति द्यावी.
विश्वेभ्यो देवेभ्यो नमः । विश्वेभ्य देवेभ्य इदं न मम । हविः शेषेण उद्गुद्वास्य बर्हिषि पूर्णपात्रं निनयेत् ।
आता हवन संपलेले असल्यामुळे आपल्यासमोर घेतलेली दर्वी आज्यपात्र वगैरे सर्व पात्र सुरुवातीस ठेवलेल्या जागी ठेवावीत. आज्यपात्राच्या जागी प्रणीता पात्र आपल्यासमोर घ्यावे. प्रणीतेतील जल दर्भाने खालील दिशांना सिंचन करावे.
१. पूर्वस्या दिशि ऋत्विग्भ्यो नमः ।
पूर्व दिशेला पाणी शिंपडावे.
२. दक्षिणस्या दिशि मासेभ्यो पितृभ्यो नमः । अपउपस्पृष्य ।
दक्षिण दिशेला पाणी शिंपडावे.
३. पश्चिमस्या दिशि ग्रहेभ्यो पशुभ्यो नमः ।
पश्चिम दिशेला पाणी शिंपडावे.
४. उत्तरस्या दिशि ओषधीभ्यो वनस्पतिभ्यो नमः ।
उत्तर दिशेला पाणी शिंपडावे.
५. ऊर्ध्वायां दिशि यज्ञाय संवत्सराय प्रजापतये नमः ।
वरच्या दिशेला पाणी शिंपडावे.
६. स्वशिरसी - आचार्यांनी आपल्या मस्तकावर पाणी शिंपडून घ्यावे. त्यानंतर इतरत्र शिंपडावे.
आपः स्वभावतो मेध्याः शुद्धाः सर्व विशोधनाः । ता अस्मान् पूर्णपात्रस्थं पूताः कुर्वंतु मार्जिताः ।
७. द्विशतो हन्मी ।
नैऋत्येस पाणी शिंपडावे. प्रणितेतील पाणी उजव्या हातात घेऊन प्रणीतेच्या खालून घेऊन पुन्हा त्यातच टाकावे. त्यावेळी हे सर्व पाणी सागरास मिळाले अशी मनात भावना करावी व म्हणावे -
भागिरथी । भागिरथी । भागिरथी ।
आचार्यांनी प्रणीतेतील पाणी यजमानाच्या मस्तकावर शिंपडावे.
अपवित्रः पवित्रोवा सर्वावस्थां गतोपि वा । यः स्मरेत् पुंडरीकाक्षं सबाह्याभ्यंतरः शुचिः ।
त्यानंतर आचार्यांनी अग्नीच्या वायव्येस उभे राहून हात जोडून अग्नीचे उपस्थान करावे.
(म्हणजे विशेष प्रार्थना करावी.)
अग्ने त्वं नः शिवस्त्राता वसुदाता सदा भव । नमस्ते यज्ञपुरुष हुतभुग्हव्यवाहन ।
परिस्तरणानि विस्त्रस्य परिसमूहनम् पर्युक्षणं कृत्वा अग्निं अर्चयेत् ।
आचार्यांनी खाली बसावे. स्थंडिलाच्या कडेचे परिस्तरण काढावे व ते उत्तर बाजूस ठेवावे. त्यानंतर अग्नीचे परिसमूहन पर्युक्षण करावे अग्निच्या वायव्येस एक विडा ठेवावा. प्रथम अग्नये जातवेदसे नमः । इ. मंत्रांनी पूर्वेपासून सुरू करून अग्निच्या आठही दिशांना अक्षता वहाव्यात. त्यानंतर वायव्येकडील विड्यावर अग्नीची पूजा करावी. अग्नीच्या पूजेला शक्यतो पांढरी फुले वहावीत.
अग्निः परिसमूहनम् । अग्निं परिसमूहनम् । अग्निं परिसमूहनम् । अग्निं पर्युक्षणं । अग्निं पर्युक्षणं । अग्निं पर्युक्षणं । अग्नये जातवेदसे नमः । अग्नये सप्तजिव्हाय नमः । अग्नये हव्यवाहनाय नमः । अग्नयेऽश्वोदराय नमः । अग्नये वैश्वानराय नमः । अग्नये कौमारतेजसे नमः । अग्नये विश्वतोमुखाय नमः । अग्नये देवमुखाय नमः । अग्नये नमः । सर्वोपचारार्थे गंधाक्षत पुष्पं समर्पयामि । स्वाहायै नमः । स्वधायै नमः । हरिद्रां कुंकुमम् सौभाग्य द्रव्यं समर्पयामि । धूपं दीपं समर्पयामि । नैवेद्यार्थे हुत आज्य नैवेद्यं समर्पयामि ।
आज्यपात्रातील तुपाचा नैवेद्य दाखवावा व ते सर्व तूप अग्नीवर द्यावे.
औं प्राणाय नमः । अपानाय नमः । व्यानाय नमः । उदानाय नमः । समानाय नमः । ब्रह्मणे नमः ।
त्यानंतर हातावरून तीन वेळा पाणी सोडावे.
उत्तरापोशनं समर्पयामि । हस्त प्रक्षालनं समर्पयामि । मुख प्रक्षालनं समर्पयामि । करोद्वर्तनार्थे चंदनं समर्पयामि ।
फुलाला गंध लावून ते फूल विड्यावर वहावे.
मुखवासार्थे पूगीफल तांबूलं दक्षिणां समर्पयामि ।
विड्यावर पाणी सोडावे.
फलार्थे नारीकेल फलं समर्पयामि । नमस्करोमि ।
नारळावर पाणी सोडावे. नमस्कार करावा.
आग्नेयः पुरुषोरक्तःसर्वदेव मयोव्ययः । धूम्रकेतू रजोध्यक्षस्तस्मै नित्यं नमो नमः । अग्नये नमः । मंत्रपुष्पांजलिं समर्पयामि ।
एक फूल वहावे.