" धन विधेयके " यांची व्याख्या .
११० . ( १ ) या प्रकरणाच्या प्रयोजनार्थ , एखाद्या विधेयकात केवळ पुढील सर्व किंवा त्यांपैकी कोणत्याही बाबींशी संबंधित असलेल्या तरतुदी अंतर्भूत असतील तर , ते धन विधेयक असल्याचे मानले जाईल , त्या बाबी अशा ---
( क ) कोणताही कर बसवणे , तो रद्द करणे , तो माफ करणे , त्यात फेरफार करणे किंवा त्याचे विनियमन करणे ;
( ख ) भारत सरकारने पैसा कर्जाऊ घेणे , किंवा कोणतीही हमी देणे यांचे विनियमन , अथवा भारत सरकारने पत्करलेल्या , किंवा पत्करावयाच्या कोणत्याही वित्तीय आबंधनांबाबतच्या कायद्याची सुधारणा ;
( ग ) भारताचा एकत्रित निधी किंवा आकस्मिकता निधी यांची अभिरक्षा करणे , अशा कोणत्याही निधीत पैशांचा भरणा करणे किंवा त्यातून पैसे काढणे ;
( घ ) भारताच्या एकत्रित निधीतील पैशांचे विनियोजन ;
( ड ) कोणताही खर्च भारताच्या एकत्रित निधीवर भारित असलेला खर्च म्हणून घोषित करणे , किंवा अशा कोणत्याही खर्चाची रक्कम वाढवणे ;
( च ) भारताच्या एकत्रित निधीच्या किंवा भारताच्या लोकलेख्याच्या खाती पैशाची आवक किंवा अशा पैशाची अभिरक्षा किंवा जावक अथवा संघराज्याची किंवा एखाद्या राज्याची लेखापरीक्षा ; किंवा
( छ ) उपखंड ( क ) ते ( च ) यांत विनिर्दिष्ट केलेल्यांपैकी कोणत्याही बाबीला आनुषंगिक असलेली कोणतीही बाब .
( २ ) एखादे विधेयक हे , दंड किंवा अन्य द्रव्यशास्ती बसवण्याकरता अगर लायसन फीची किंवा दिलेल्या सेवेबद्दलच्या फीची मागणी किंवा भरणा करण्याकरता तरतूद करते एवढयाच कारणाने , अथवा कोणत्याही स्थानिक प्राधिकरणाने किंवा निकायाने स्थानिक प्रयोजनांकरता कोणताही कर बसविणे , तो रद्द करणे , तो माफ करणे , त्यात फेरफार करणे किंवा त्याचे विनियमन करणे याकरता तरतूद करते , एवढ्याच कारणाने ते धन विधेयक असल्याचे मानले जाणार नाही .
( ३ ) एखादे विधेयक हे , धन विधेयक आहे किंवा नाही असा प्रश्न उदभवल्यास , लोकसभेच्या अध्यक्षाचा त्यावरील निर्णय अंतिम असेल .
( ४ ) प्रत्येक धन विधेयक , अनुच्छेद १०९ खाली राज्यसभेकडे पाठवण्यात येईल तेव्हा व अनुच्छेद १११ खाली राष्ट्रपतीस , त्याच्या अनुमतीकरता सादर करण्यात येईल तेव्हा , ते धन विधेयक आहे , असे लोकसभेच्या अध्यक्षाच्या स्वाक्षरीचे प्रमाणपत्र त्यावर पृष्ठांकित केलेले असेल .
विधेयकास अनुमती .
१११ . संसदेच्या सभागृहांकडून विधेयक पारित झालेले असेल तेव्हा , ते राष्ट्रपतीस सादर केले जाईल आणि राष्ट्रपती , एकतर आपण त्या विधेयकास अनुमती देत आहोत असे किंवा त्यास अनुमती देण्याचे रोखून ठेवीत आहोत असे घोषित करील :
परंतु , विधेयक राष्ट्रपतीस अनुमतीकरता सादर केल्यानंतर , ते धन विधेयक नसल्यास , शक्य तितक्या लवकर , त्याला ते विधेयक सभागृहांकडे संदेशासह परत पाठवून विनंती करता येईल की , त्यांनी त्या विधेयकाचा किंवा त्यातील कोणत्याही विनिर्दिष्ट तरतुदींचा फेरविचार करावा आणि विशेषत :, तो आपल्या संदेशात ज्यांची शिफारस करील अशा कोणत्याही सुधारणा प्रस्तुत करण्याच्या इष्टतेचा विचार करावा , आणि विधेयक याप्रमाणे परत पाठवले जाईल तेव्हा , सभागृहे त्या विधेयकावर तदनुसार फेरविचार करतील , आणि जर ते विधेयक सभागृहांनी सुधारणेसह किंवा त्याविना पुन्हा पारित केले आणि राष्ट्रपतीस अनुमतीकरता सादर केले तर , राष्ट्रपती त्यास अनुमती देण्याचे रोखून ठेवणार नाही .