राजोवाच
स्वायम्भुवस्येह गुरो वंशोऽयं विस्तराच्छुतः ।
यत्र विस्वसृजां सर्गो मनुनन्यान्वदनस्व नः ॥१॥
यत्र यत्र हरेर्जन्म कर्माणि च महियसः ।
गृणन्तुइ कवयो ब्रह्मास्तनि नो वद श्रृण्वताम ॥२॥
यद्यास्मिन्नन्तरे ब्रह्मान्भगवान्विश्वभावनः ।
कृतवान्कुरुते कर्ता ह्रातीतेऽनागतेऽद्य वा ॥३॥
ऋषिरुवाच
मनोवोऽस्मिन्व्यतीताः षट कल्पे स्वायम्भुवादयः ।
आद्यस्ते कथितो यत्र देवादीनां च सम्भवः ॥४॥
आकूर्त्यां देवहुत्यां च दुहित्रोस्तस्य वै मनोः ।
धर्मज्ञानोपदेशार्थ बह्गवान्पुत्रतां गतः ॥५॥
कृतं पुरा भगवतः कपिलस्यानुवर्णितम ।
आख्यास्ये बह्गवान्यज्ञो यच्चकार कुरुद्वह ॥६॥
विरक्तः कामभोगेषु शतरुपापतिः प्रभूः ।
विसृज्य राज्यं तपसे सभार्यो गनमाविशत ॥७॥
सुनन्दायां वर्षशतंपदैकेन भुवं स्पृशन ।
तप्यमानस्तपो घोरमिदमन्वाह भारत ॥८॥
मनुरुवाच
येन चेतयते विश्वं विश्वं चेतयते न यम ।
जो जागर्ति शयानेऽस्मिन्नांय तं वेद वेद सः ॥९॥
आत्मावास्यमिदं विश्वं यत किंचिंज्जगत्यां जगत ।
तेन त्यक्तेन भुत्र्जीथा मा गृधः कास्यस्विद्धनम ॥१०॥
यं न पश्यति पश्यन्त चक्षुर्ययस्य न रिष्यति ।
तं भुतनिलयं देव सुपर्णमुपधावत ॥११॥
न यस्याद्यन्तौ मध्यं च स्वः परो नान्तरं बहिः ।
विश्वस्यामुनि यद यस्माद विश्वं च तदृतं महत ॥१२॥
स विश्वकायः पुरुहुत ईशः सत्यःस्वयंज्योतिरजः पुराणः ।
धत्तेऽस्य जन्माद्यजयाऽत्मशक्त्या तां विद्ययोदस्य निरिह आस्ते ॥१३॥
अथाग्रे ऋषयः कर्माणि हन्तेऽमर्महेतवे ।
ईहमानो हि पुरुषः प्रायोऽनीहां प्रपद्यते ॥१४॥
ईहते भगवानीशो न हि तत्र विषज्जते ।
आत्मलाभेन पुर्णार्था नावसीदन्ति येऽनु तुम ॥१५॥
तमीहमानं निरहंडकृत बुधं निराशिषं पुर्णमनन्यचोदितम ।
नृन शिक्षयन्तं निजवर्त्मसंस्थितं प्रभुं प्रपद्येऽखिलधर्मभावनम ॥१६॥
श्रीशुक उवाच
इति मन्त्रोपनिषदं व्याहरन्तं समाहितम ।
दॄष्टासुरा यातुधाना जग्धुमभ्याद्रवन क्षुधा ॥१७॥
तांस्तथावसितान वीक्ष्य यज्ञः सर्वगतो हरिः ।
यामैः परिवृतो देवैर्हत्वाशासत त्रिविष्टपम ॥१८॥
स्वारोचिषौ द्वितीयस्तु मनुरग्नेः सुतोऽभवत ।
द्युमत्सुषेणरोचिष्मत्प्रमुखास्तस्य चात्मजाः ॥१९॥
तत्रेन्द्रो रोचनस्त्वासीद देवाश्च तुषितादयः ।
ऊर्जस्तम्भ्यादयः सप्त ऋषयो ब्रह्मवादिनः ॥२०॥
ऋषेस्तु वेदशिरसस्तुषिता नाम धृतव्रतः ।
तस्यां जज्ञे ततो देवो विभुरित्याभिविश्रुतः ॥२१॥
अष्टशीतिसहस्राणि मुनयो ये धृतव्रताः ।
अन्वशिक्षन्व्रतं तस्य कौमारब्रह्माचारिण ॥२२॥
तृतीय उत्तमो नाम प्रियव्रतसुतो मनुः ।
पवनः सॄत्र्जयो यज्ञहोत्राद्यास्तत्सुता नृप ॥२३॥
वसिष्ठतनयाः सप्त ऋषयः प्रमदादयः ।
सत्या वेदश्रुता भद्रा देवा इन्द्रस्तु सत्यजित ॥२४॥
धर्मस्य सुनृतायां तु भगवान्पुरुषोत्तमः ।
सत्यसेन इति ख्यातो जातः सत्यव्रतैः सह ॥२५॥
सोऽनृतव्रदुः शीलानसतो यक्षराक्षसान ।
भूतद्रुहो भूतगणांस्त्ववधीत सत्यजित्सखः ॥२६॥
चतुर्थं उत्तमभ्राता मनुर्नाम्रा च तामसः ।
पृथुः ख्यातिर्नरः केतुर्त्याद्या दश तत्सुताः ॥२७॥
सत्यका हरयो वीरा देवास्त्रिशिखईश्वरः ।
ज्योतिर्धामादयः सप्त ऋषयस्तामसेऽन्तरे ॥२८॥
देवा वैधृतयो नाम विदृतेस्तनया नृप ।
नष्टाःकालेन यैर्वेदा विधृताः स्वेन तेजसा ॥२९॥
तन्नापि जज्ञे भगवान्हरिण्यां हरिमेधसः ।
हरिरित्याहृतो येन गजेन्द्रो मोचितो ग्रहात ॥३०॥
राजोवाच
बादरायण एतत ते श्रोतुमिच्छामहे वयम ।
हरिर्यथा गजपतिं ग्राहग्रस्तममुमुचत ॥३१॥
तत्कथ सुमहत पुण्यं धन्यं स्वस्त्ययनं शुभम ।
यत्र यत्रोत्तमश्लोको भगवान्गीयते हरिः ॥३२॥
सुत उवाच
परिक्षितैवं स तु बादरायणिः प्राय़ोपविष्टेन कथासु चोदितः ।
उवाच विप्राः प्रतिनन्द्य पार्थिवं मुदा मुनींनां सदसि स्म श्रृण्वताम ॥३३॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां अष्टमस्कन्धे मन्वन्तरानुचरिते प्रथमोऽध्यायः ॥१॥