श्रीगणेशाय नमः ॥
ऐसी दिव्यकथा परमपावन ॥ जनमेजयासी सांगे वैशंपायन ॥ आतां येताती पुण्यजन ॥ तेंही महिमान अवधारा ॥१॥
नासिकेत उवाच ॥ श्लोक ॥
अतःपर प्रवक्ष्यामि धार्मिकाणां यथा गतिः ॥ शौचाचाररता ये च परार्थे व्यक्तजीविताः ॥१॥
पापभीताश्च ते सर्वे गीतवाद्यजयस्वनैः ॥ पूर्वद्वारेण नीयंते पुण्यात्मानः शरीरिणः ॥२॥ टीका ॥
नासिकेत ह्मणे याउपरी ॥ तया यमाचिये नगरी ॥ घडे धार्मिकां कैसी परी ॥ तेही निर्धारी सांगेन ॥२॥
जे शौच सदाचारी ॥ नित्य वेंचिले परोपकारी ॥ जयांसी पापाचे भय भारी ॥ दोष संसारी नातळती ॥३॥
ऐसे जे पुण्यधर्मात्मशरीरी ॥ ते येताती पूर्वद्वारी ॥ गीतनृत्य वाद्यांच्या गजरी ॥ जयजयकारी गर्जत ॥४॥
अति रमणीय उत्तम स्थाने ॥ तेथे असती दिव्यासने ॥ सघृतक्षीरमिष्टान्नभोजने ॥ उदकपाने उत्तमोत्तम ॥५॥
यथेष्ट पक्वान्नाचियां राशी ॥ यथास्थित भक्षावयासी ॥ दिव्यांबर परिधानासी ॥ नानाविलासमंडित ॥६॥
विचित्रभूषणाभरणी ॥ विराजमान सुखासनी ॥ वीणादि वाद्ये नानाध्वनी ॥ गंधर्व गाती विनोदे ॥७॥
किरीटकुंडले केयूर हार ॥ मुक्तमाळा मनोहर ॥ सर्वाभरणी सालंकार ॥ पुण्यपवित्र विराजती ॥८॥
निजपुण्याची सामुग्री ॥ सत्यधर्मप्रभावे करी ॥ दिव्य अप्सरा नानापरी ॥ सेवा सुंदरी करिताती ॥९॥
हेममय विचित्र आभूषणे ॥ नानापरिमळ दिव्य सुमने ॥ तयां धार्मिकां कारणे ॥ उत्तमस्थाने ते ठायी ॥१०॥
केवळ कामाच्या कळिका ॥ देवांगना मूख्य नायका ॥ सेवा करिताती सात्विका ॥ तया धार्मिकां लागोनी ॥११॥
वापी कूप तडाग ॥ निर्मळ जळे भरले सांग ॥ आराम रमणीय पद्मराग ॥ नाना उपभोग समृद्धी ॥१२॥
सुवर्णदान गोदान ॥ भूमिदान दिव्यवस्त्रदान ॥ करिती जे पुण्यपरायण ॥ ते विराजमान ते ठायी ॥१३॥
धर्मराजप्रसादे पाही ॥ चिरकाळ दिव्यदेही ॥ जरावार्धक्य जयां नाही ॥ स्वसुखे ते ठायी विचरती ॥१४॥
यालागी आत्महितार्थ ॥ करावा धर्मसंग्रहार्थ ॥ तेणे इहपर लोकांत ॥ सौख्य अपार भोगिती ॥१५॥
भावे करावे गुरुभजन ॥ नित्य नमावे संतसज्जन ॥ यथशक्ति द्यावे दान ॥ श्रीनारायणप्रीत्येर्थे ॥१६॥
देवद्विजांची पूजा ॥ गृहस्थाश्रमी करावी वोजा ॥ हृदयी स्मरोनि अधोक्षजा ॥ गरुडध्वजाप्रीत्यर्थ ॥१७॥
गृहासी आलिया अतीत ॥ मधुरवाक्य अति विनीत ॥ आसन द्यावे यतोचित ॥ पूर्वोक्त सन्मानेसी ॥१८॥
सांग करुनि पूजन ॥ यथाशक्ति द्यावे भोजन ॥ फळ , मूळ अथवा जीवन ॥ स्वये अर्पण करावे ॥१९॥
जेणे गृही पूजिला अतीत ॥ तेणे पूजिला लक्ष्मीकांत ॥ देवपितरादि यथोक्त ॥ पूजिले समस्त इंद्रादिकां ॥२०॥
तया धार्मिकाचे माहात्म्य गहन ॥ स्वये चित्रगुप्त वदे आपण ॥ अगाध तयाचे महिमान ॥ धर्मराज आपण वर्णित ॥२१॥
सर्वांभूती समता पूर्ण ॥ जयांसि शमदमादि साधन ॥ जे सत्यधर्मपरायण ॥ ब्राह्मणभजन जयांसी ॥२२॥
ऐसिया धार्मिकांलागी तेथ ॥ नानादिव्यभोग उपचारयुक्त ॥ दिव्यदेह सालंकृत ॥ स्वये सुखभरित विचरती ॥२३॥ श्लोक ॥ क्षत्रियश्च धनुर्धारी शस्त्रपाणिः क्रियापरः ॥ सदयः सत्यशीलश्च प्रजानां पालने रतः ॥३॥
वैश्यः सदा विनीतात्मा देवब्राह्मणपूजकः ॥ सत्यात्मा सदयश्चैव वाणिज्यकृषिसेवकः ॥४॥
शुश्रूषणेन दानेन पूज्यंते शूद्रजा नराः ॥ स्वकर्मानिरताः सर्वे वर्णाः प्रापुः परं पदम ॥५॥ टीका ॥
क्षत्रिय आनि धनुर्धारी ॥ शस्त्रविद्येत निपुण भारी ॥ निजक्रिया अंगीकारी ॥ वर्ते संसारी स्वधर्मयुक्त ॥२४॥
सत्यशील दयापर ॥ प्रजापालन करी निरंतर ॥ देखोनिया महा क्षेत्र ॥ होय उदर जीवित्वासी ॥२५॥
ऐसा क्षत्रियधर्म जो आपुला ॥ सांगोपांग आचरला ॥ तो दिव्यविमानी आरुढला ॥ येतसे वहिला अमरभुवना ॥२६॥
तैसाचि आपुला स्वधर्म ॥ वैश्ये आचरावा यथागम ॥ यथाशक्ति दानधर्म ॥ क्रियानेम सात्विक ॥२७॥
विनीतात्मा शुद्ध सात्विक ॥ देवब्राह्मणांचा पूजक ॥ वाणिज्य आणि कृषिसेवक ॥ तैसा अत्यंत दयापर ॥२८॥
है वैश्याचे आचरण ॥ जेणे यथाविधि आचरिले जाण ॥ तो येत विमानी बैसोन ॥ विराजमान दिव्यदेही ॥२९॥
जयजयकारे शोभिवंत ॥ गंधर्वगायन गीतनृत्य ॥ वस्त्राभरणी सालंकृत ॥ विराजित हेमसदनी ॥३०॥
तैसाचि शूद्र तोही अवधारी ॥ तिही वर्णांची सेवा करी ॥ वर्ते शुद्र स्वधर्माचारी ॥ भावे नमस्कारी द्विजांसी ॥३१॥
ब्राह्मण षट्कर्मे करी ॥ शूद्र तयाते नमस्करी ॥ दोघांतही अवधारी ॥ सरोवरी घडे योग ॥३२॥
ऐसा आपुलाला स्वधर्म ॥ जे जे आचरती यथागम ॥ ते पावती परमधाम ॥ केला नेम श्रुतिस्मृती ॥३३॥
याउपरी मुख्य ब्राह्मण ॥ जो सकळधर्मासि अधिष्ठान ॥ अग्निहोत्रादि क्रियाचरण ॥ सांग संपूर्ण आचरे ॥३४॥
यजन आणि याजन ॥ अध्ययन आणि अध्यापन ॥ दान आणि प्रतिग्रह जाण ॥ हे षटकर्माचरण द्विजाचे ॥३५॥
यापरि चारी वर्ण ॥ करिती आपुलाले विहिताचरण ॥ जो जयाचा विभाग जाण ॥ तो ते संपूर्ण आचरे ॥३६॥
ऐसे आपुलाले विहित ॥ जे अनुष्ठिती यथोचित ॥ ते दिव्यदेही विमानी शोभिवंत ॥ घवघवीत देवसदनी ॥३७॥
आत्मानुसंधानी निरंतर ॥ ईश्वरभजनी तत्पर ॥ ऐसे भक्तिराय पवित्र ॥ देखिले सालंकार विमानी ॥३८॥
नानाभोगसमृद्धि प्रेमळा ॥ दिव्यासने सुमनमाळा ॥ वेष्टित गणगंधर्व सकळां ॥ येतां डोळां देखिले ॥३९॥
यापरी ते पुण्यपरायण ॥ येती इंद्रभुवनालागोन ॥ विराजती सुखसंपन्न ॥ जोंवरी आपण चंद्रसूर्य ॥४०॥
जयांसी घडे गृहदान ॥ भूमिदानादिक गहन ॥ तयां हेमखचित रत्नभुवन ॥ विराजमान ते ठायी ॥४१॥
तेथे आकल्पपर्यंत ॥ नानादिव्यभोग समस्त ॥ ते ते भोगिती पुण्यवंत ॥ सुखे विचरती ते ठायी ॥४२॥ श्लोक ॥
ग्रासार्ध ग्रासमात्रं ये ददंति क्षुधिते सदा ॥ सर्वभूतदयायुक्ताः शरणागतपालकाः ॥६॥
दुःखिनः परदुःखेन परोपकृतिनस्तथा ॥ प्रीताश्च देवतीर्थेषु मूर्तिमंतो हि धार्मिकाः ॥७॥
स्वर्गे मनोरमस्थान क्रीडंतेऽप्सरसांगणैः ॥ मणिप्रवालदानेन तिष्ठंते मणिकुट्टिमे ॥८॥ टीका ॥
ग्रास अर्ध हो कां ग्रास ॥ नित्य जे देती क्षुधितास ॥ जे नुपेक्षिती शरणागतास ॥ दयार्द्र मानस जयांचे ॥४३॥
परदुःखे जे दुःखी होती ॥ घडे परोपकार जयांप्रती ॥ देवतीर्थभजनी अति प्रीती ॥ ते धर्ममूर्ति धार्मिक ॥४४॥
तयांसी स्वर्गी मनोरम ॥ स्थान अति उत्तमोत्तम ॥ स्वये विचरती सुखसंपन्न ॥ निजधर्मप्रसादे ॥४५॥
देवांगना अति सुंदर ॥ सेवेसी नित्य तत्पर ॥ अमरभुवनी त्यां अत्यादर ॥ करिती सुरवर प्रेमाने ॥४६॥
मुक्ते प्रवाले करिती दान ॥ ते रत्नभुवनी विराजमान ॥ दिव्यभोग अति गहन ॥ स्वये आपण भोगिती ॥४७॥
ये ददंति नराः क्षेत्रं पक्वशालिप्रपूरितम ॥ ते यांति परमं स्थानं विमानैः कामसुंदराः ॥९॥
उपानहौ तथा छत्रं शीतं तोयं च भोजनम ॥ अध्वारुढाः संप्रयांति नगरीममरावतीम ॥१०॥ टीका ॥
पक्वशालीचे शेत ॥ जे जे पुण्यात्मे दान देत ॥ ते कामगविमानयुक्त ॥ ऐसे येती परमपदी ॥४८॥
छत्र उपानह दान देती ॥ शीतळ उदक वसंती ॥ प्रतापे अश्वारुढ घवघवीती ॥ मिरवत येत अमरावतींत ॥४९॥
गौ हस्ती तुरंगम दाने ॥ जे देती उष्ट्रादिक वाहने ॥ ते गंधर्वगायने दिव्यविमाने ॥ येताती आपण देखिले ॥५०॥ श्लोक ॥
ये म्रियंते महात्मानो धारातीर्थे महौजसः ॥ ते यांति हि विमानेन स्वाम्यर्थ सूर्यमंडलम ॥११॥ टीका ॥
स्वामीकाजी रणांगणी ॥ धारातीर्थी वेंचिले कोणी ॥ ते सूर्यमंडळा लागोनी ॥ येताती विमानी बैसोनियां ॥५१॥ श्लोक ॥
कन्यादानं कृतं येन रौप्यकांचनसंयुतम ॥ शास्त्रोक्तेन विधानेन कुलीनाय वराय च ॥१२॥ टीका ॥
कन्यादानं सालंकृतं ॥ जो कोणी करी शास्त्रोक्त ॥ सुवर्णरौप्यसंयुक्त ॥ वर कुळवंत पाहोनियां ॥५२॥
ऐसे घडे जयाप्रती ॥ तेणे दान दिधली सकळ क्षिती ॥ तो चिरकाळ अमरावती ॥ पुण्यसंपत्ती भोगितसे ॥५३॥
यालागी कन्यादानासमान ॥ आणिक नाही महापुण्य ॥ तयाते सेविती अमरगण ॥ देवकन्यांसहित पैं ॥५४॥
म्हणोनि दयाधर्मेविण ॥ भूभार जन्म आकरण ॥ देवपितरांते असह्य जाण ॥ काळे वदन इह पर लोकी ॥५५॥
यालागी स्वर्गास्थानी पाही ॥ चत्वारि चिन्हे वसती देही ॥ ती कोण कैसी ते ठायी ॥ ऐका तेंही सांगेन ॥५६॥ श्लोक ॥
स्वर्गस्थितानामिह जीवलोके चत्वारि चिह्नानि वसंति देहे ॥ दानप्रसंगो मधुरा च वाणी विष्ण्वर्चनं साधुसमागमश्च ॥१३॥ टीका ॥
तरी यथाशक्ति दान ॥ विनीतता मधूर वचन ॥ संतसमागम विष्णुअर्चन ॥ जाणा ही चिन्हे स्वर्गस्थांची ॥५७॥
ही चत्वारि चिन्हे जेथे वसती ॥ ते भोगिती स्वर्गसंपत्ती ॥ आणि ज्या लक्षणी नरकप्राप्ती ॥ तींही निश्चिती अवधारा ॥५८॥ श्लोक ॥
कार्पण्यवृत्तिः सुजनस्य निंदा कुशीलता नीचजनस्य सेवा ॥ अत्यंतकोपः कुटिला च वाणी चिन्हानि षड्वै नरकागतस्य ॥१४॥ टीका ॥
तरी वृत्ती जयाची कृपण ॥ स्वमुखे निंदी संतसज्जन ॥ आंगकुत्सित हृदय मलीन ॥ जाय शरण नीचासी ॥५९॥
आणि क्रोधी जो आत्यंतिक ॥ कुटिल वाणी अशुभ देख ॥ या षटचिन्ही तो नरक ॥ पावे अवश्य प्राणी पै ॥६०॥
यापरी स्वर्गनरकादि चिन्हे ॥ उघड सांगती शास्त्रपुराणे ॥ ती यथाविधि ऐकोन सज्ञाने ॥ स्वहित करणे आपुले ॥६१॥
येथे करितां अनमान ॥ अवश्य भोगावे लागेल पतन ॥ पापियां नावडे पुण्यश्रवण ॥ रोगियांसी मिष्टान्न जयापरी ॥६२॥
जगसुखिया चंद्रप्रकाशा ॥ तो उपयोगा न येचि वायसा ॥ दुग्धी उगाळिला कोळसा ॥ स्ववर्ण जैसा न सांडी ॥६३॥
यालागी असोत ते मूढजन ॥ जयांसी नावडे पुण्यश्रवण ॥ नेणोनियां घोर पतन ॥ दुःख दारुण भोगिती ॥६४॥
ऐसी तेथील मात ॥ सांगे ऋषि नासिकेत ॥ याउपरी जो वृत्तांत ॥ तोहि सावचित्त अवधारा ॥६५॥
म्हणे तुकासुंदरदास ॥ अवधान देती पुण्यपुरुष ॥ पुढील कथा अति सुरस ॥ सज्जनी अवकाश मज दीजे ॥६६॥
॥ इति श्रीनासिकेतोपाख्याने सुजनगतिवर्णनं नाम चतुर्दशोऽध्यायः ॥१४॥ ओंव्या ॥६६॥ श्लोक ॥१४॥