श्रीगणेशाय नमः ॥
आता यावरी जे निरुपण ॥ ऋषि हो ऐका सावधान ॥ तये यमपुरीचे वर्तमान ॥ सांगे तपोधन नासिकेत ॥१॥
पापपुण्याची झडती ॥ समूळ घेवोनि प्राणियांप्रती ॥ केले कर्म भोगविती ॥ ते म्यां निश्चिती देखिले ॥२॥
जो येथे करी सुवर्णदान ॥ तो सूर्यलोकाप्रति करी गमन ॥ स्वये वर्ते सुखसंपन्न ॥ विराजमान दिव्यदेही ॥३॥
जयासी घडे वस्त्रदान ॥ तो चंद्रलोकाप्रति करी गमन ॥ जयासी घडे अन्नदान ॥ तो पूज्यमान अमरावतीये ॥४॥
यालागी संसारी ॥ दान श्रेष्ठ सर्वप्रकारी ॥ धर्म अंतकाळीचा साह्यकारी ॥ निजनिर्धारी जाणावा ॥५॥
एक ते दयाधर्मविहीन ॥ या लोकी भोगिती पतन ॥ जयांसी नाही धर्मरक्षण ॥ तेही पचती नरकार्णवी ॥६॥
कर्णनासिकापर्यंत ॥ उभे असती नरकांत ॥ कृमिकीटक तयां देत ॥ उपद्रविती नानापरी ॥७॥
असोत ते पातकीजन ॥ जयांसी नाही धर्मरक्षण ॥ आता देखिले धर्मस्थान ॥ तेही सांगेन अवधारा ॥८॥
जेथे वसती संतसज्जन ॥ जे कां धार्मिक पुण्यपरायण ॥ अतिरमणीय ते उत्तम स्थान ॥ सुख समाधान ते ठायी ॥९॥
पुण्यपुष्पोदका नामे तेथ ॥ पवित्र नदी असे वाहत ॥ आचमन करिती जे समस्त ॥ ते सुखिये होती सर्वकाळ ॥१०॥
तया पुण्यसरिते आंत ॥ सुवर्णवालुका सुशोभित ॥ शंखचक्राचे पर्वत ॥ पद्मांकित दोही तीरी ॥११॥
कल्पतरु पारिजात ॥ नाना वृक्षजाती समस्त ॥ पुष्पी फळी सदा फळित ॥ शोभिवंत दोही तीरी ॥१२॥
नाना विहंगम पक्षिजाती ॥ मयूर सारस क्रीडा करिती ॥ सिद्ध गंधर्व ऋषींच्या पंक्ती ॥ सुखे क्रिडती स्वानंद ॥१३॥
तयांसी दिव्य भोजने ॥ क्षीर घृत नाना पक्वान्ने ॥ धर्मराजे तयाकारणे ॥ अनुकूळ केले सर्वही ॥१४॥
ठायी ठायी धर्मशाळा ॥ रत्नखचित अति विशाळा ॥ माजी सिद्धऋषि तापसां सकळां ॥ स्वानंदसोहळा होतसे ॥१५॥
एक सुवर्णवाळवेवरी विराजती ॥ एक ते जलक्रीडा करिताती ॥ एक ते मधुरपय सेविती ॥ सुखे विचरती ते ठायी ॥१६॥
ऐशा सौख्यकर ते स्थानी ॥ अति रमणीय उद्यांनी ॥ बैसले सिद्ध ऋषि मुनी ॥ दिव्याभरणी भूषित ॥१७॥
शीतळ सुगंध झळके पवन ॥ दिव्य सौंदर्यांचे उद्यान ॥ ऐसे ते रमणीय स्थान ॥ सुख संपन्न ते ठायी ॥१८॥
ऐशी तेथे रमणीय शोभा ॥ रविरश्मीअंगीची प्रभा ॥ बाला प्रौढा आणि प्रगल्भा ॥ नटी रंभा विलासिनी ॥१९॥
रत्नाभरणी सालंकारी ॥ दिव्यवस्त्रे नानापरी ॥ देवकन्या गंधर्वकुमारी ॥ आलाप सप्तस्वरी करिताती ॥२०॥
गीत नृत्य वीणे करी ॥ सुंदर गायने रागोद्धारी ॥ म्यां तयां धार्मिकांलागी सुंदरी ॥ नानापरी उपासिती ॥२१॥
एवं तये पुष्पोदकानदीच्या तीरी ॥ म्या देखिली नवलपरी ॥ महापुरुष धर्माधिकारी ॥ पूर्वपुण्यकारी वसताती ॥२२॥
अनन्यभावे जे आपण ॥ नित्य करिती देवपूजन ॥ ते वसती सुखसंपन्न ॥ पुण्यपरायण तेठायी ॥२३॥
सेवेसी सुंदर देवांगना ॥ विशाळनयनी चंद्रवदना ॥ सर्वाभरणी सुलक्षणा ॥ ऋषि तपोधनां उपासिती ॥२४॥
तया पुरुषांचे सेवेसी ॥ धर्मराजे ठेविले त्यांसी ॥ सेवा करिती लावण्यराशी ॥ कामिनी तिष्ठती तत्पर ॥२५॥
एवं ते महानदीचे तटी ॥ तये सुवर्णाचे वाळुवंटी ॥ ऋषि तापस सुखसंतुष्टी ॥ कोट्यानुकोटी विराजती ॥२६॥
जयां सर्वांभूती दया पूर्ण ॥ भावे करिती देवपूजन ॥ जयांसी अनन्य श्रीगुरुभजन ॥ ते विराजमान तेठायी ॥२७॥
जो दीनाचा आर्ति हरी ॥ अनाथजनांचा साह्यकारी ॥ सर्वांविषयी परोपकारी ॥ तो त्या तीरी देखिला पै ॥२८॥
अकिंचनाचे कार्य करिती ॥ आणि केलेपणाचा गर्व न धरिती ॥ ते पुष्पोदकनदीच्या तीरी जाती ॥ क्रीडा करिती स्वइच्छे ॥२९॥
आणि सकळ शास्त्रप्रवीण ॥ प्रज्ञाप्रबुद्ध विमलज्ञान ॥ ते ते वसती आपण ॥ सुखसंपन्न ते ठायी ॥३०॥
त्रैलोक्यी अति विख्यात ॥ जे पुण्यात्मे संतमहंत ॥ ते धर्मराज ठेविले तेथ ॥ रत्नखचित हेमभुवनी ॥३१॥
क्षुधेतृषेची वेदना ॥ तयां स्वप्नीहि असेना ॥ ते स्थळ तयां सज्जनां ॥ धर्मपरायणां धार्मिकां ॥३२॥
दुःखदैन्यांचा लेश ॥ सर्वथा नाही तयांस ॥ त्रिविध ताप न बाधी त्यांस ॥ सावकाश निजनिष्ठे ॥३३॥
यापरी सत्य सुकृती नर ॥ तीरी वसती अपार ॥ ईश्वरभजनी निरंतर ॥ परमार्थपर चित्त जयांचे ॥३४॥
जे या भूलोकी जाण ॥ तपे करिती गात्रशोषण ॥ ते त्या स्थळी आपण ॥ सुखसंपन्न वसताती ॥३५॥
उभय उद्वेगरहित ॥ समसाम्यसुखभरित ॥ भक्त ज्ञानी जीवन्मुक्त ॥ विचरती ते स्वइच्छे ॥३६॥
ऐसे ते उत्तम स्थान ॥ जेथे सर्वदा सुख वर्धमान ॥ तेथे ते पुण्यपरायण ॥ वसती आपण स्वानंदे ॥३७॥
आणि परलोका पातकी येती ॥ नाना दुःखे दुःखी होती ॥ तयांते देखोनि कंटाळती ॥ स्वये निंदिती ते ऐका ॥३८॥
॥ श्लोक ॥ रे रे मूढा दुराचारा मानुष्यं प्राप्य दुर्लभम ॥ कस्मात्पापं कृतं देहलोभोपहतबुद्धिभिः ॥१॥ टीका ॥
रे रे मूढा दुराचारा ॥ दुर्लभा पावोनि नरशरीरा ॥ केला आयुष्याचा मातेरा ॥ योनिद्वारा विषयासक्ती ॥३९॥
पावोनियां नरदेहप्राप्ती ॥ वृथा पाप कां आचरलेती ॥ देहलोभे नाडलेती ॥ आत्महितासी विसरोनी ॥४०॥
आता यातना हे दुर्धर भारी ॥ निस्तराल कवणेपरी ॥ स्वहित चुकोनियां संसारी ॥ दुःखसागरी निमग्न ॥४१॥
॥ श्लोक ॥ क्षणमेकं सुखार्थाय कल्पांतनरकाय च ॥ न चिरं तिष्ठते कायः किमर्थं पापसंग्रहः ॥२॥ टीका ॥
क्षणएक सुखासाठी ॥ यातना भोगणे कल्पकोटी ॥ मरमर चुकलेती राहटी ॥ यातना मोठी भोगितां ॥४२॥
जाणोनि शरीर नाशिवंत ॥ पाप आचरलेती किमर्थ ॥ ऐसे बोलती संतमहंत ॥ पापिये क्लेशित देखोनी ॥४३॥
यापरी ते धार्मिकजन ॥ तयां प्राणियांते देखोन ॥ दयाद्रवित बोलती वचन ॥ ते म्यां आपण देखिले ॥४४॥
नासिकेत म्हणे ऋषीते ॥ ऐसे परम अद्भुत देखिले तेथे ॥ प्राणी आचरती दुष्कृते ॥ तया महा पापाते नेणोनि ॥४५॥
यालागी न येतां मरणगांवा ॥ जोडिजे सत्यस्वधर्माचा बोलावा ॥ जेणे पाविजे सुखविसावा ॥ त्या सदाशिवा शरण जावे ॥४६॥
ऐसी हे पुण्यवान कथा ॥ नासिकेत सांगे ऋषींसमस्तां ॥ भाव आणितां श्रवणपंथा ॥ पावन तत्त्वता ते होती ॥४७॥
तुका सुंदररामी शरण ॥ पवित्र कथा कीर्तन ॥ श्रवणे निरसे भवबंधन ॥ श्रोती सावधान परिसतां ॥ ४८॥
॥ इति श्रीनासिकेतोपाख्याने पुष्पोदकावर्णनं नाम षोडशोऽध्यायः ॥१६॥ ओव्या ॥४८॥ श्लोक ॥ श्रीउमामहेश्वरार्पणमस्तु ॥