उपदेशपर पदे - भाग १०

१५२१
( राग-काफी; ताल-दीपचंदी )
काया काया हें कळाया । काळें काळचि टाळाया । जावें अचंचळाच्या ठायां । रे सुटाया ॥१॥
एक एक एक एक । एकीं नाहीं रे अनेक । एकानेक ज्ञाते लोक । धांडोळिती ॥२॥
गाया गाया गाया गाया । गाया गाया गगनीं जाया । जाया जाया रे निजाया । निरंजनीं ॥३॥
गाण सांगे सांडा कोका । काका काका लोका वोका । अखंड धुंडितां त्या एका । तुटे धोका ॥४॥

१५२२
( चाल-नामामध्यें उ० )
डोल डोलों आनंदरूप गावें रे ॥ तोल तोलों तें वाजऊं लागावें रे ॥ बोल बोलों भजन चिमागावें रे ॥ झोल झोलों देवापासी जागावें रे ॥ध्रु०॥
नको नको आलस्य खोटा नको रे ॥ लकोअ लको देवासीं मन लको रे ॥ बको बको पवाड जाड बको रे ॥ शको शको संदेह तोडूं शको रे ॥१॥
करा करा संसार सार्थक करा रे ॥ घरा घरा विचार कांहींयेक रे ॥ बरा बरा प्रत्ययाचा विवेक रे ॥ तरा तरा उतरावें भजकें रें ॥२॥
घाला घाला श्रवणीं मन घाला रे ॥ जाला जाला निश्चयो मोठा जाला रे ॥ चाला चाला भजनपंथें चाला रे ॥ ढाला ढाला कीर्तीच्या मोठया ढाला रे ॥३॥
वाचा वाचा महिमा देवाचा रे ॥ काचा काचा नेणता लोक काचा रे ॥ जाचा जाचा यातना दुष्ट जाचा रे ॥ नाचा नाचा आनंदें मग नाचा रे ॥४॥
कुटा कुटा अंतरीं कोप फुटा रे ॥ लुटा लुटा साजण वैरी लुटा रे ॥ सुटा सुटा संसारामध्यें सुटा रे ॥ फुटा फुटा सज्जनसंगें फुटा रे  ॥५॥
साजे साजे भजन बरें साजे रे ॥ माजे माजे तुंबळ रंग माजे रे ॥ गाजे गाजे देवाची कीर्ति गाजे रे ॥ वाजे वाजे दुंदुभीघोष वाजे रे ॥६॥
सेवा सेवा आपुलें करा देवा रे ॥ हेवा हेवा उदंड भक्त हेवा रे ॥ ठेवा ठेवा सांपडे निज ठेवा रे ॥ केवा केवा आपुला किती केवा रे ॥७॥

१५२३
( राग-परज; ताल-दादरा )
शीव उदास त्यास आस कां सुटेना ॥आ०॥
स्वामी न घे ज्यास त्यास मन कां विटेना ॥१॥
स्वामी व्हावा रे तरी गुण घ्यावा रे । ज्ञान बोल सकळ फोल मोक्ष लुटावा रे ॥२॥
रामीरामदास त्यास होतां वनवास । सांडुनी उदास फिरे रामीरामदासा ॥३॥

१५२४
( चाल-कैवारी हनुमान० ) मिश्रित सारासार । अरे निवडी तोचि चतुर ॥ध्रु०॥
ब्रह्म निरंजन अद्वाय सत्य । माया जनपर दैव अनित्य ॥१॥
मेळविलें जळ अमृत दोनी । हंस जसा पय घे निवडोनी ॥२॥
पारखीविण खरें निवडेना । मूढ कसे जनहित कळेना ॥३॥
दास म्हणे निजकौतुक मोठें । अनुभव बोलती शाब्दिका खोटें ॥४॥

१५२५
( चाल-प्रगट निरंजन प्रगट० )
मिरासीचा ठाव मिरासीचा ठाव मिरासीचा ठाव घरा रे । जेथुनि आले तेथेंचि जाउनि मागुती वास करा रे ॥ध्रु०॥
अज्ञानदारिद्र निरसलें ज्ञाना लक्षूनी ते कोण पुसे । आपणचि सर्वही अहंकारगोत्नज घातघेणा तेथ नेतसे । एक पद तेथें विपट नाहीं सर्वही  सिद्धी विलसे । ऐसी हे मिरासी ठाकियेली थोर मत्त कीं अमिमानपिसें ॥१॥
संतसनकादिक नारद तुंबर वृत्ती तेंहीं लक्षिली । नागवे उघडे आपदा भोगुनि जिवेंसी सद्दढ धरिली । वडिलांची जन्ममृत्यूमूमी तेही सर्वकाळ यत्न केली । धिगीधिगी तें जिणें पूर्वजांची वृत्ती असोनि हातींची गेली ॥२॥
एकला एकला मी रामदास वृत्तीलागीं होय पिसा । तनु मनु धनु सर्वही अर्पुनि सोडिली जिवित्वआशा । निःकामता कोणी पाठीसी नाडले येकचि थोर कोंवसा । हे वृत्ती रक्षील माझा राम त्याचा मज भरंवसा ॥३॥

१५२६
( राग-मैरव; ताल-धुमाळी. )
रामावांचुनि सुख कांहीं संसारीं नाहीं । गेलें आयुष्य दिशा दाहीं । विचारें पाहीं॥ध्रु०॥
मायाजाळप्रवाहीं ॥ नाना उद्वेग देहीं ॥१॥
वाटा लाविलें जेहीं । सर्व मायिक ते ही ॥२॥
आतां सावध  होईं । दास होउनी राहीं ॥३॥

१५२७
( राग-खमाज; ताल-धुमाळी )
वेडिया स्वामीच होउनि राहें । हे उपाधी तुज्न साहे ॥धु०॥
अरे तुझाचि तं सकळ । तरी वायांचि कां तळमळ ॥१॥
स्वामिसेवकपण हें वाव । अमिमानासी कैंचा ठाव ॥२॥
अमंगळें जाणसी साचें । काय भूषण सांगसी त्याचें ॥३॥
मीपणाचें मूळ तुटावें । आनंदाचें सुख लुटावें ॥४॥
रामदासचि नांव हें फोल । तेथें कायासें लागती बोल ॥५॥

१५२८
( राग-काफी; ताल-धुमाळी )
आलिया अंगेंचि होइजे देव । कोंदाटला ब्रह्मकटाव ॥ध्रु०॥
नवसिंधूचें जळ आटलें । संसाराचें मूळ तुटलें ॥१॥
निजघनाची लाघली ठेवी । रंक पावलें राजपदवी ॥२॥
अरे काळाची वेळ चुकली । आनंदाची लुटी फांवली ॥३॥
जे मायेनें जन्म दाविला । ते मायेचा ठाव पुसिला ॥४॥
रामदासासी राम भेटला । थोर संदेह हा तूटला ॥५॥

१५२९
( राग-कल्याण; ताल-धुमाळी. ) माझें तनुमन चालवी । हित बोलवी । कवी शिकविताहे ॥ बंद चिप्रबंद साजिरें । शब्द गोजिरे । वरिच्यावरि पाहे ॥ध्रु०॥
बहुत दिवस होतों मुकलों । होतों चुकलों । देव अंतरवासी । बुद्धियोग प्रयोजिला । मग योजिला हरी योगविळासी ॥१॥
चंचळ जातें अचंचळीं । शुद्ध निश्चळीं । मग निश्वळ होतें ॥ दास म्हणे भवपाश हि । भ्रमभास हि । शून्य होउनि जातें ॥२॥

१५३०
( राग-कौशिक  किंव कानडा; ताल-धुमाळी. )
राजकारणाचीं द्वारें । तीं काय जाणती गव्हारें । समरंगणीं रांडापोरें । काय करिती ॥१॥
उड्डाण सिंहाचा चपेटा । काय सोशिल हत्ती मोठा । विवेकानें बारा वाटा । भवसिंधूच्या ॥२॥
सुटे वेदांतकडका । सृष्टि संहारे भडका । अनंत ब्रह्मांडें धडका । होती जाती ॥३॥
दास बोलतो बोमाटें । विवेक सोडा कडकडाटें । बंड पाषांड फलकटें । उडोनि जाती ॥४॥