उत्तरभागः - अध्यायः २१

सूत उवाच ॥
परीक्ष्य भूमिं विधिवद्गंधवर्णरसादिभिः ॥
अलंकृत्य वितानाद्यैरीश्वरावाहनक्षमाम् ॥१॥

एकहस्तप्रमाणेन मंडलं परिकल्पयेत् ॥
आलिखेत्कमलं मध्ये पंचरत्नसमन्वितम् ॥२॥

चूर्णैरष्टदलं वृत्तं सितं वा रक्तमेव च ॥
परिवारेण संयुक्तं बहुशोभासमन्वितम् ॥३॥

आवाह्य कर्णिकायां तु शिवं परमकारणम् ॥
अर्चयेत्सर्वयत्नेन यथाविभवविस्तरम् ॥४॥

दलेषु सिद्धयः प्रोक्ताः कर्णिकायां महामुने ॥
वैराग्यज्ञाननालं च धर्मकंदं मनोरमम् ॥५॥

वामा ज्येष्ठा च रौद्री च काली विकरणी तथा ॥
बलविकरणीचैव बलप्रमथिनी क्रमात् ॥६॥

सर्वभूतस्य दमनी केसरेषु च शक्तयः ॥
मनोन्मनी महामाय कर्णिकायां शिवासने ॥७॥

वामदेवादिभिः सार्धं द्वंद्वन्यायेन विन्यसेत् ॥
मनोन्मनं महादेवं मनोन्मन्याथ मध्यतः ॥८॥

सूर्यसोमाग्निसंबंधात्प्रणवाख्यं शिवात्मकम् ॥
पुरुषं विन्यसेद्वक्त्रं पूर्वे पत्रे रविप्रभम् ॥९॥

अघोरं दक्षिणे नीलांजनचयोपमम् ॥
उत्तरे वामदेवाख्यं जपाकुसुमसन्निभम् ॥१०॥

सद्यं पश्चिमपत्रे तु गोक्षीरधवलं न्यसेन् ॥
ईशानं कर्णिकायां तु शुद्धस्फटिकसन्निभम् ॥११॥

चंद्रमंडलसंकाशं हृदयायेति मंत्रतः ॥
वाह्नेये रुद्रदिग्भागे शिरसे धूम्रवर्चसे ॥१२॥

शिखायै च नमश्चोति रक्ताभे नैर्ऋते दले ॥
कवचायांजनाभाय इति वायुदलेन्यसेत् ॥१३॥

अस्त्रायाग्निसिखाभाय इति दिक्षु प्रविन्यसेत् ॥
नेत्रेभ्यश्चेति चैशान्यां पिंगलेभ्यः प्रविन्येसत् ॥१४॥

शिवं सदा शिवं देवं महेश्वरमतः परम् ॥
रुद्रं विष्णुं विरिंचिं च सृष्टिन्यायेन भावयेत् ॥१५॥

शिवाय रुद्ररूपाय शांत्यतीताय शंभवे ॥
शांताय शांतदैत्याय नमश्चंद्रमसे तथा ॥१६॥

वेद्याय विद्याधाराय वह्नये वह्निवर्चसे ॥
कालायै च प्रतिष्ठायै तारकायांतकाय च ॥१७॥

निवृत्त्यै धनदेवाय धारायै धारणाय च ॥
मंत्रैरेतैर्महाभूतविग्रहं च सदाशिवम् ॥१८॥

ईशानमुकुटं देवं पुरुषास्यं पुरातनम् ॥
अघोर हृदयं हृष्टं वामगुह्यं महेश्वरम् ॥१९॥

सद्यमूर्ति स्मरेद्देवं सदसद्व्यक्तिकारणम् ॥
पंचवक्त्रं दशभुजमष्टत्रिंशत्कलामयम् ॥२०॥

सद्यमष्टप्रकारेण प्रभिद्य च कलामयम् ॥
वामं त्रयोदशविधौर्विभिद्य विततं प्रभुम् ॥२१॥

अघोरमष्टधा कृत्वा कलारूपेण संस्थितम् ॥
पुरुषं च चतुर्धा वै विभज्य च कलामयम् ॥२२॥

ईशानं पंचधा कृत्वा पंचमूर्त्या व्यवस्थितम् ॥
हंसहंसेति मंत्रेण शिवभक्त्या समन्वितम् ॥२३॥

ओंकारमात्रमोंकारमकारं समरूपिणम् ॥
आ ई ऊ ए तथा अंबानुक्रमेणात्मरूपिणम् ॥२४॥

प्रधानसहितं देवं प्रलयोत्पत्तिवर्जितम् ॥
अणोरणीयांसमजं महतोऽपि महत्तमम् ॥२५॥

उर्ध्वरेतसमीशानं विरूपाक्षमुमापतिम् ॥
सहस्रशिरसं देवं सहस्राक्षं सनातनम् ॥२६॥

सहस्रहस्तचरणं नादांतं नादविग्रहम् ॥
खद्योतसदृशाकारं चंद्ररेखाकृति प्रभुम् ॥२७॥

द्वादशांते भ्रुवोर्मध्ये तालुमध्ये गले क्रमात् ॥
हृद्देशेऽवस्थितं देवं स्वानंदममृतं शिवम् ॥२८॥

विद्युद्वलयसंकाशं विद्युत्कोटिसमप्रभम् ॥
श्यामं रक्तं कलाकारं शक्तित्रयकृतासनम् ॥२९॥

सदाशिवं स्मरेद्देवं तत्त्वत्रयसमन्वितम् ॥
विद्यामूर्तिमयं देव पूजयेच्च यथाक्रमात् ॥३०॥

लोकपालांस्तथास्त्रेण पूर्वाद्यान्पूजयेत् पृथक् ॥
चरुं च विधिनासाद्य शिवाय विनिवेदयेत् ॥३१॥

अर्धं शिवाय दत्त्वैव शेषर्धेन तु होमयेत् ॥
अघोरेणाथ शिष्याय दापयेद्भोक्तुमुत्तमम् ॥३२॥

उपस्पृश्य शुचिर्भूत्वा पुरुषं विधिना यजेत् ॥
पंचगव्यं ततः प्राश्य ईशानेनाभिमंत्रितम् ॥३३॥

वामदेवेन भस्मांगी भस्मनोद्धूलयेत्क्रमात् ॥
कर्णयोश्च जपेद्देवीं गायत्रीं रुद्रदेवताम् ॥३४॥

ससूत्रं सपिधानं च वस्त्रयुग्मेन वेष्टितम् ॥
तत्पूर्वं हेमरत्नौघैर्वासितं वै हिरण्मयम् ॥३५॥

कलशान्विन्यसेत्पंच पंचभिर्ब्राह्मणैस्ततः ॥
होमं च चरुणा कुर्याद्यथाविभवविस्तरम् ॥३६॥

शिष्यं च वासयेद्भक्तं दक्षिणे मंडलस्य तु ॥
दर्भशय्यासमारूढं शिवध्यानपरायणम् ॥३७॥

अघोरेण यथान्यायमष्टोत्तरशतं पुनः ॥
घृतेन हुत्वा दुःस्वप्नं प्रभाते शोधयेन्मलम् ॥३८॥

एवं चोपोषितं शिष्यं स्नातं भूषितविग्रहम् ॥
नववस्त्रोत्तरीयं च सोष्णीषं कृतमंगलम् ॥३९॥

दुकूलाद्येन वस्त्रेण नेत्रं बद्ध्वा प्रवेशयेत् ॥
सुवर्णपुष्पसंमिश्रं यताविभवविस्तरम् ॥४०॥

ईशानेन च मंत्रेण कुर्यात्पुष्पांजलिं प्रभोः ॥
प्रदक्षिणात्रयं कृत्वा रुद्राध्यायेन वा पुनः ॥४१॥

केवलं प्रणवेनाथ शिवध्यानपरायणः ॥
ध्यात्वा तु देवदेवेशमीशाने संक्षिपेत्स्वयम् ॥४२॥

यस्मिन्मंत्रे पतेत्पुष्पं तन्मंत्रस्तस्य सिध्यति ॥
शिवांभसा तु संस्पृश्य अवोरेण च भस्मना ॥४३॥

शिष्यमूर्धनि विन्यस्य गंधाद्यैः शिष्यमर्चयेत् ॥
वारुणं परमं श्रेष्ठं द्वारं वै सर्ववर्णिनाम् ॥४४॥

क्षत्त्रियाणां विशेषेण द्वारं वै पश्चिमं स्मृतम् ॥
नेत्रावरणमुन्मुच्य मंडलं दर्शयेत्ततः ॥४५॥

कुशासेन तु संस्थाप्य दक्षिणामूर्तिमास्थितः ॥
तत्त्वशुद्धिं ततः कुर्यात्पंचतत्त्वप्रकारतः ॥४६॥

निवृत्त्या रुद्रपर्यंतमंडमंजोद्भवात्मज ॥
प्रतिष्ठया तदूर्ध्वं च यावदव्यक्तगोचरम् ॥४७॥

विश्वेश्वरांतं वै विद्या कलामात्रेण सुव्रत ॥
तदूर्ध्वमार्गं संशोध्य शिवभक्त्या शिवं नयेत् ॥४८॥

समर्चनाय तत्त्वस्य तस्य भोगेश्वरस्य वै ॥
तत्त्वत्रयप्रभेदेन चतुर्भिरुत वा तथा ॥४९॥

होमयेदंगमंत्रभेण शांत्यतीरतं सदाशिवम् ॥
सद्यादिभिस्तु शांत्यंतं चतुर्भिः कलया पृथक् ॥५०॥

शांत्यतीतं मुनिश्रेष्ठ ईशानेनाथवा पुनः ॥
प्रत्येकमष्टोत्तरशतं दिशाहोमं तु कारयेत् ॥५१॥

ईशान्यां पंचमोनाथ प्रधानं परिगीयते ॥
समिदाज्यचरूँल्लाजान्सर्षपांश्च यवांस्तिलान् ॥५२॥

द्रव्याणि सप्त होतव्यं स्वाहांतं प्रणवादिकम् ॥
तेषां पूर्णाहुतिर्विप्र ईशानेन विधीयते ॥५३॥

सहंसेन यथान्यायं प्रणवाद्येन सुव्रत ॥
अघोरेण च मंत्रेण प्रायश्चित्तं विधीयते ॥५४॥

जयादिस्विष्टपर्यंतमग्निकार्यं क्रमेण तु ॥
गुणसंख्याप्रकारेण प्रधानेन च योजयेत् ॥५५॥

भूतानि ब्रह्मभिर्वापि मौनी बीजादिभिस्तथा ॥
अथ प्रधानमात्रेण प्राणापानौ नियम्य च ॥५६॥

षष्ठेन भेदयेदात्मप्रणवांतं कुलाकुलम् ॥
अन्योऽन्यमुपसंहृत्य ब्रह्माणं केशवं हरम् ॥५७॥

रुद्रे रुद्रं तमीशाने शिवे देवं महेश्वरम् ॥
तस्मात्सृष्टिप्रकारेम भावयेद्भवनाशनम् ॥५८॥

स्थाप्यात्मनममुं जीवं ताडनं द्वारदर्शनम् ॥
दीपनं ग्रहणं चैव बंधनं पूजया सह ॥५९॥

अमृतीकरणं चैव कारयेद्विधिपूर्वकम् ॥
पष्ठांतं सद्यसंयुक्तं तृतीयेन समन्वितम् ॥६०॥

फडंतं संहृतिः प्रोक्ता पंचभूतप्रकारतः ॥
सद्याद्यषष्ठसहितं शिखांतं सफडंतकम् ॥६१॥

ताडनं कथितं द्वारं तत्त्वानामपि योगिनः ॥
प्रधानं संपुटीकृत्य तृतीयेन च दीपनम् ॥६२॥

आद्येन संपुटीकृत्य प्रधानं ग्रहणं स्मृतम् ॥
प्रधानं प्रधानं प्रथमेनैव संपुटीकृत्य पूर्ववत् ॥६३॥

 बंधनं परिपूर्णेन प्लावनं चामृतेन च ॥
शांत्य तीता ततः शांतिर्विद्या नाम कलामला ॥६४॥

प्रतिष्ठा च निवृत्तिश्च कलासंक्रमणं स्मृता ॥
तत्त्ववर्णकलायुक्तं भुवनेन यथाक्रमम् ॥६५॥

मंत्रैः पादैः स्तवं कुर्याद्विशोध्य च यथाविधि ॥
आद्येन योनिबीजेन कल्पयित्वा च पूर्ववत् ॥६६॥

पूजासंप्रोक्षणं विद्धि ताडनं हरणं तथा ॥
संहतस्य च संयोगं विक्षेपं च यथाक्रमम् ॥६७

अर्चना च तथा गर्भधारणं जननं पुनः ॥
अधिकारो भवेद्भानोर्लयश्चैव विशेषतः ॥६८॥

उत्तमाद्यं तथांत्येन योनिबीजेन सुव्रत ॥
उद्दारे प्रोक्षणे चैव ताडने च महामुने ॥६९॥

अघोरेण फडंतेन संसृतिश्च न संशयः ॥
प्रतितत्त्वं क्रमो ह्येष योगमार्गेण सुव्रत ॥७०॥

मुष्टिना चैव यावच्च तावत्कालं नयेत्क्रमात् ॥
विषुवेण तु योगेन निवृत्त्यादि शिवांतिकम् ॥७१॥

एकत्र समतां याति नान्यथा तु पृथक्पृथक् ॥
नासाग्रे द्वादशांतेन पृष्ठेन सह योगिनाम् ॥७२॥

क्षंतव्यमिति विप्रेंद्र देवदेवस्य शासनम् ॥
हेमराजतताम्राद्यैर्विधिना कल्पितेन च ॥७३॥

सकूर्चेन सवस्त्रेण तंतुना वेष्टितेन च ॥
तीर्थांबुपूरितेनैव रत्नगर्भेण सुव्रत ॥७४॥

संहितामांत्रितेनैव रुद्राध्यायस्तुतेन च ॥
सेचयेच्च ततः शिष्यं शिवभक्तं च धार्मिकम् ॥७५॥

सोऽपि शिष्यः शिवस्याग्रे सुरोरग्रे च सादरम् ॥
वह्नेश्च दीक्षां कुर्वीत दीक्षितश्च तथाचरेत् ॥७६॥

वरं प्राणपरित्यागश्छेदनं शिरसोऽपि वा ॥
न त्वनभ्यर्च्य भुंजीयाद्भगवंतं सदाशिवम् ॥७७॥

एवं दीक्षा प्रकर्तव्या पूजा चैव यताक्रमम् ॥
त्रिकालमेककालं वा पूजयेत्परमेश्वरम् ॥७८॥

अग्निहोत्रं च वेदाश्च यज्ञाश्च बहुदक्षिणाः ॥
शिवलिंगार्चनस्यैते कलांशेनापि नो समाः ॥७९॥

सदा यजति यज्ञेन सदा दानं प्रयच्छति ॥
सदा च वायुभक्षश्च सकृद्योऽभ्यर्चयेच्छिवम् ॥८०॥

एककालं द्विकालं वा त्रिकालं नित्यमेव वा ॥
योऽर्चयांति महादेवं ते रुद्रा नात्र संशयः ॥८१॥

नारुद्रस्तु स्पृसेद्रुद्रं नारुद्रो रुद्रमर्चयेत् ॥
नारुद्रः कीर्तयेद्रूद्रं नारुद्रो रुद्रमाप्नुयात् ॥८२॥

एवं संक्षेपतः प्रोक्तो ह्यधिकारिविधिक्रमः ॥
शिवार्चनार्थं धर्मार्थकाममोक्षफलप्रदः ॥८३॥

इति श्रीलिंङ्गमहापुराणे उत्तरभागे दीक्षाविधिर्नामैकविंशतितमोध्यायः ॥२१॥