दैवाधीने शरीरेऽस्मिन् गुणभाव्येन कर्मणा ।
वर्तमानोऽबुधस्तत्र कर्तास्मीति निबध्यते ॥१०॥
अदृष्टाअधीन जें शरीर । तेथ आलियाहि हरिहर ।
अन्यथा न करवे अणुमात्र । हें वेद शास्त्रसंमत ॥३८॥
देहीं ज्या गुणाचें प्राधान्य । तैसेंचि कर्म निपजे जाण ।
इंद्रियें गुणाधीन । तदनुसारें जाण वर्ततीं ॥३९॥
एवं दैवगुणें देहवर्तन । तेथ मी कर्ता म्हणवी आपण ।
तेंचि त्यासी दृढ बंधन । आपण्या आपण घातक ॥२४०॥
नळीमाजिल्या चण्यांच्या आशां । वानरें मुठीं धरणें तोचि फांसा ।
तेवीं देहींच्या विषयविलासा । अभिमानें तैसा गुंतला ॥४१॥
जी देहातीत वस्तुतां । जो गुणकर्माचा अकर्ता ।
तो म्हणे मी देह मी कर्मकर्ता । अहंममता भूलला ॥४२॥
जो न करितांचि चोरी । मी चोर म्हणे राजद्वारीं ।
तो मारिजे लहानथोरीं । तैसी परी जडजीवां ॥४३॥
प्रकृतीचें कर्म आपुले माथां । घेऊनि नाचे अहंममता ।
तेणें अभिमानें दृढ बद्धता । आकल्पांता अनिवार ॥४४॥
तळीं मांडूनि काजळा । वरी ठेविला स्फटिकु सोज्ज्वळा ।
श्वेतता लोपूनि दिसे काळा । तेवीं आंधळा जीवू झाला ॥४५॥
कां आंधळें मातलें हातिरूं । नेणे निजपतन निर्धारु ।
तैसा जीव लागे कर्म करूं । पतनविचारू तो न देख ॥४६॥
मी देह मी कर्म कर्ता । मी ज्ञाता मी विषयभोक्ता ।
ऐसी जे कां देहात्मता । दृढबद्धता तिये नांव ॥४७॥
एवं बद्धमुक्तवर्तन । विशद केलें निरूपण ।
आतां केवळ मुक्ताचें लक्षण । आवडीं श्रीकृष्ण सांगतु ॥४८॥
ज्ञानिया तो तंव आत्मा माझा । हे अतिप्रीती गरुडध्वजा ।
हें गुह्य सांगितलें कपिध्वजा । रणसमाजा रणरंगीं ॥४९॥
तेंचि आतां उद्धवाप्रती । अत्यादरें सांगे श्रीपती ।
ज्ञानियांची मुक्तस्थिती । यथानिगुतीं निजगुह्य ॥२५०॥
ज्ञानलक्षणें सांगतां । धणी नपुरे श्रीकृष्णनाथा ।
निरूपणमिसें ज्ञानकथा । मागुतमागुतां सांगतु ॥५१॥
यालागीं ज्ञानभक्तांची गोडी । श्रीकृष्णाचि जाणे फुडी ।
कृष्णभजनाची आवडी । भक्त ते गोडी जाणती ॥५२॥
आधींच तंव हे मुक्तांची कथा । वरी श्रीकृष्णासारिखा वक्ता ।
उद्धवाचें भाग्य वर्णितां । न वर्णवे सर्वथा शेषादिकां ॥५३॥
उद्धव अर्जुनासमान । त्याहूनि हा दिसे गहन ।
ते परस्परें नरनारायण । गुह्य ज्ञान बोलिले ॥५४॥
तेचि उलथूनि ज्ञानकथा । उद्धवासी होय सांगता ।
उद्धवा ऐसें भाग्य तत्त्वतां । न दिसे सर्वथा आनासी ॥५५॥
जाणें सांडूनि निजधामा । मागें ठेऊनि आपुल्या कामा ।
उद्धव आवडला पुरुषोत्तमा । त्याचिया प्रेमा विगुंतला ॥५६॥
यालागीं उद्धवाचें शुद्ध पुण्य । जगीं उद्धवुचि धन्य धन्य ।
जयालागीं स्वयें नारायण । स्वानंदघन वोळला ॥५७॥
जो नातुडे योगयागसंकटीं । तो उद्धवाच्या बोलासाठीं ।
जेवीं व्याली धेनु वत्सा चाटी । तेवीं गुह्य गोठी सांगतु ॥५८॥
जो निजकुळासी काळु । तो उद्धवासी अतिस्नेहाळु ।
बापु भक्तकाजकृपाळू । ज्ञानकल्लोळू तुष्टला ॥५९॥
यालागीं उद्धवाचें नांव घेतां । श्रीकृष्ण निवारी भवव्यथा ।
ऐसी भक्तप्रीती भगवंता । भक्तातें स्मरतां हरि तारी ॥२६०॥
मुक्ताचीं लक्षणें निर्धारितां । लाभे आपुली निजमुक्तता ।
एकाजनार्दनु विनवी संतां । मुक्तकथा हरि बोले ॥६१॥
कृष्णु उद्धवासी म्हणे मी तुज । सांगेन आपुलें निजगुज ।
मुक्तलक्षणाचें भोज । नवल चोज परियेसीं ॥६२॥