श्रीभगवानुवाच ।
कृपालुरकृतद्रोहस्तितिक्षुः सर्वदेहिनाम् ।
सत्यसारोऽनवद्यात्मा समः सर्वोपकारकः ॥२९॥
कृपेसी स्वतंत्र जन्म नाहीं । जेथ उपजे तो साधु पाहीं ।
कृपा वसे संतांच्या देही । त्यांचेनि ते पाहीं दाटुगी जगीं ॥८३०॥
कृपा त्यांचेनि महिमे आली । दया त्यांचेनि जीवें झाली ।
कठिणत्वाची कांटी काढिली । समूळीं उपटिली निष्ठुरता ॥३१॥
कृपा भूतमात्राच्या ठायीं । सारिखीच सर्व देहीं ।
येथतेथ हें त्या नाहीं । अवकृपा ठायीं निमाली ॥३२॥
नवल कृपाळुत्वाचें चित्त । जीवाची जीव जीवीं स्यूत ।
दुःख हरोनि सुख देत । कृपा अद्भुत यापरी ॥३३॥
जेणें आपणासी होय दुःख । तें परासी न करी निःशेख ।
जेणें आपणिया होय सुख । तें करी आवश्यक प्राणिमात्रां ॥३४॥
या नांव कृपाळुता । हे पहिलें लक्षण संतां ।
दुसरें तें अद्रोहता । ऐक आतां सांगेन ॥३५॥
लोकीं हिंडतां अद्रोहता । ठावो न लभेचि सर्वथा ।
मग शरण आली साधुसंतां । सावकाशता वस्तीसी ॥३६॥
ते दयाळु शरणागता । तिंहीं प्रतिपाळिली अद्रोहता ।
भूतीं भगवंतू देखतां । द्रोहाची वार्ता निमाली ॥३७॥
व्याघ्रसर्पादि देहांसी । कदा द्वेष नुपजे त्यासी ।
जरी देऊं आलें उपद्रवासी । तरी द्वेषासी करीना ॥३८॥
देहास आलिया आपदा । तेणें झाडिकरी प्रारब्धा ।
द्वेष येऊं नेदी कदा । नातळे क्रोधा निजबोधें ॥३९॥
हे जाण पां अद्रोहता । दुसरें लक्षण तत्त्वतां ।
तितिक्षा ते ऐक आतां । सहनशीलता साधूंची ॥८४०॥
शांति परदेशी झाली होती । जेथें जाये तो दवडी परती ।
मग अतिदीन येतां काकुळती । निजधामा संतीं आणिली ॥४१॥
संतीं वाढविली अतिप्रीतीं । ते भगवंताची झाली पढियंती ।
तेणें आपुली निजसंपत्ती । शांतीच्या हातीं दिधली ॥४२॥
शांती सकळ वैभवेंसीं । अखंड असे संतांपांशीं ।
यालागी सहनशीलता तयांसी । अहर्निशीं अनिवार ॥४३॥
लागतां सकळ भूतांचा झटा । न म्हणे हा भला वोखटा ।
नाचतू निजशांतीचे चोहटा । संत गोमटा त्या नांव ॥४४॥
ऐशी जे सहनशीलता । ते तितिक्षा जाण तत्त्वतां ।
हे तिसरी लक्षणता । सत्याची सत्यता अवधारीं ॥४५॥
सत्य अल्पायुषी झालें येथें । मरे उपजे जेथींच्या तेथें ।
कोठेंही नव्हे वाढतें । तेणें संतांतें ठाकिलें ॥४६॥
सत्यासी संतांसी होतां भेटी । तंव सत्यस्वरूपीं पडली गांठी ।
सत्य संतत्वे उठी । झालें सृष्टीं चिरायु ॥४७॥
यापरी सत्य संतदृष्टीं । सत्य सारें आलें पुष्टी ।
बळें वाढलें सृष्टीं । सत्यें भेटी परब्रह्मीं ॥४८॥
संतांसी होआवा उतरायी । सत्य लागलें त्यांचे पायीं ।
संतचरणावेगळा पाहीं । थारा नाहीं सत्यासी ॥४९॥
ऐसे सत्यास आधारभूत । ज्यांचे पाखोवा सत्य जीत ।
ज्यांचेनि बळें सत्य समर्थ । ते शुद्ध संत जाणावे ॥८५०॥
ज्यांसी सबाह्य सत्यत्वें तुष्टी । जे सत्यस्वरूपें आले पुष्टी ।
सत्ये धाली दे ढेकर दृष्टी । ज्यांची वाचा उठी सत्यत्वें ॥५१॥
या नांव जाण सत्याचें सार । हें संतांचें वसते घर ।
हे मज मान्य संत साचार । मी निरंतर त्यांपाशीं ॥५२॥
जिंहीं असत्याची वाहूनि आण । ज्यांमाजी सत्य सप्रमाण ।
जे सदा सत्यत्वें संपन्न । हें मुख्य लक्षण साधूंचें ॥५३॥
या नांव सत्यसार । संतलक्षण साचार ।
हा चौथा गुण सधर । अनवद्य अपार तें ऐका ॥५४॥
निंदा असूयादि दोष समस्त । निजात्मबोधें प्रक्षाळित ।
अत्यंत पवित्र केलें चित्त । अनिंदित निजबोधें ॥५५॥
गुरुआज्ञातीर्थीं न्हाला । न्हावोनि सर्वांगीं निवाला ।
त्रिविधतापें सांडवला । पवित्र झाला मद्रूपें ॥५६॥
काय सांगूं त्याची पवित्रता । तीर्थें मागती चरणतीर्था ।
मीही पदरज वांछिता । इतरांची कथा कायसी ॥५७॥
कृष्ण म्हणे उद्धवा । हा अनवद्य गुण पांचवा ।
ऐक आतां सहावा । सम सर्वां समभावें ॥५८॥
निजरूपें सर्वसमता । समचि देखे सर्वां भूतां ।
निःशेष निमाली विषमता । जेवीं सैंधवता सागरीं ॥५९॥
नाना अलंकार पदार्था । सोनेंपणें विकत घेतां ।
ते ते पदार्थ न मोडितां । स्वभावतां सम सोनें ॥८६०॥
तैसे नाना आकार नाना नाम । अवघें जग दिसे विषम ।
साधूचि चिद्रूपें सर्व सम । न देखे विषम निजबोधे ॥६१॥
ऐसिया समसाम्यावस्थेसी । दैवें आलिया सुखदुःखांसी ।
तेहीं मुकली द्वंद्वभावासी । सहजें समरसीं निजसाम्यें ॥६२॥
सव्यें मीनल्या महानदीसी । अपसव्यें आल्या गांवरसासी ।
गंगा दोहींतेंही समरसी । गुणदोषांसीं उडवूनी ॥६३॥
तेथ पवित्रअपवित्रता । बोलूंचि न ये सर्वथा ।
गोडकडूपणांची वार्ता । निजांगें समता करी गंगा ॥६४॥
तैसें सुखदुःखांचें भान । साधूंसी समत्वें समान ।
सदा निजबोधें संपन्न । हे अगाध लक्षण संतांचें ॥६५॥
नटिया एकचि एकला । गायव्याघ्रांचें सोंग अवगला ।
भीतरील खेळ्या जैं वोळखिला । तैं फिटला भवभ्रमू ॥६६॥
तैसी भयाभयवार्ता । द्वैतभावें उठी सर्वथा ।
साधु उभयसाम्यें पुरता । भयनिर्भयता तो नेणे ॥६७॥
द्वंद्वसाम्यें परिपूर्ण । साधूचा हा सहावा गुण ।
ऐक सातवें लक्षण । परोपकारीपण तयाचें ॥६८॥
पत्र पुष्प छाया फळ । त्वचा काष्ठ समूळ ।
वृक्ष सर्वांगें सफळ । सर्वांसी केवळ उपकारी ॥६९॥
जो वृक्षा प्रतिपाळी । कां जो घावो घाली मूळीं ।
दोन्हीतें वृक्ष पुष्पीं फळीं । समानमेळीं संतुष्ट ॥८७०॥
मोडूनि फळें आलिया वृक्षें । वृक्षु एकही स्वयें न चाखे ।
तेवीं कर्मफळा जो न टेकें । तो यथासुखें परब्रह्म ॥७१॥
तैसा कायावाचामनें प्राणें । साधु वाढला उपकाराकारणें ।
आपुलें परावें म्हणों नेणे । उपकारू करणें सर्वांसी ॥७२॥
हो कां चंद्र उगवोनि अंबरीं । जेवीं जगाचें आंधारें निवारी ।
विश्वाचा ताप दूर करी । निववी निजकरीं सर्वांतें ॥७३॥
तेथ चंद्रामृत चकोरीं सेवावें । येरांसी चंद्र न म्हणे न द्यावें ।
जो जो भजे जेणें भावें । तो तो पावे तें सुख ॥७४॥
तैसेंचि जाण साधूपासी । जो जो श्रद्धा करी जैसी ।
त्या त्या देतसे सुखासी । होत जगासी उपकारी ॥७५॥
काउळे चंद्रासी हेळसिती । चकोर चंद्रामृत सेविती ।
तेवीं दुष्ट साधूतें धिक्कारिती । भावार्थी पावती निजलाभू ॥७६॥
सातव्या लक्षणाचा उभारा । सांगितलें परोपकारा ।
पुढील श्लोकीं लक्षणें अकरा । साधुनिर्धारा सांगत ॥७७॥