मराठी मुख्य सूची|मराठी साहित्य|पोवाडे|शिवाजी महाराज|
शिवगौरव

शिवाजी महाराजांचा पोवाडा - शिवगौरव

इतिहासाचे साधन म्हणून पोवाड्यांचे महत्व विशेष आहे. पोवाडे हे गीत-नाट्यरूप असल्यामुळे त्यात मनोरंजन व प्रचार यांचा मेळ घातला जातो.

चाल : लावणी-मोत्याच्या झालरा

ॐ स्वस्ति श्रीगणेश नमिले निर्गुण गुणेश्वरा ।

बुद्धी मती अलौकिक लौकिक दे संपदा शाहिरा ॥

काव्यप्रतिभा लेखणी सहजि प्रसादे चालवावी ।

नवरस पूर्ण शाई करु कवना आटवावी ॥

विश्वमानवी हृदय कागदावरती लिहवावी ।

राष्ट्रपुरुषा कवनी अक्षरब्रह्म आकारावी ॥

चाल : ॐ नमो नमो श्रीगणा

उदोकार करु श्री अंबे । तू जगद्‌वन्दे शारदा तूचि जगदंबे ॥जी॥

मांडवी आख्यान सोहळा । सुकाळी फुलूं दे रसाळ शब्दांचा मळा ॥जी॥

चाल : वीरात वीर धुरंधर

समस्त कार्य धुरंधर । राजराजेश्वर ।

शौर्यसागर । प्रतापभास्कर । क्षत्रीय कुलावंतस कुलदीपका ।

सकल गुणनिधी धर्मरक्षका । गोब्राह्मण प्रतिपालका ।

मुजरा शिवशौर्य राष्ट्रतिलका ॥जी॥

चाल : धन्य धन्य भूपाल शिवाजी

शिवरवि उदयापूर्वी राष्ट्री तिमिर गुलामीची ।

अवनिये तिनशे शतकांची ॥जी॥

यावनी अवनी तेधवा परचक्र खिलजीचे ।

लुटिले शुभलेणें मायभूचे ॥जी॥

चाल : कटाव

हल्ले हल्ल्यावरी एल्‌गार हल्ले ।

बुरुज शौर्याचे ते ढासळले ।

किल्ले कोट गडगडू लागले ।

बुलंद गोपुरे तोल सोडिती ।

नगरधुळीला लोळण घेती ।

धैर्याचे मग बांधच फुटले ।

देशोधडीला कुटुंब लागले ॥

चाल : राग-कलिंगडा

कुंजर अश्व हरिली । उर्वी देवमूर्त भंगिली ॥

संपदा सर्वस्वीं लुटियेली । निराधार जन जाहली ॥

असह्य म्लेंच्छ अत्याचारी । चढे कळस वरचेवरी ॥

अमानुष कृत्य दुराचारी । किती वाचू पाढे दुःखकारी ॥

चाल : लावणी-मोत्याच्या झालरा

राज्य भौज्य साम्राज्य स्वराज्य स्वावश्य देशाचे ।

पारमेष्टय आतिष्टयहि गेली वैराज्य हिंदुंचे ॥

चाल : खुब हल्ले काश्मीरवरती

पांचशाही प्रस्थापिली भारतावरी । निझाम अमदानगरी ।

आदिल विजापुरी । बेरीदशाही बेदरी ।

इमादशाही वर्‍हाड प्रांताला । फारुखशाही खानदेशाला ।

मोगल बाच्छाई दिल्ली तक्ताला ॥जी॥

चाल : भारतखंड हे तुळजापुर

पाची राज्ये उदित पावली । उन्मत्त जाहली ।

भांडूं लागली । सत्ता अभिलाषी । उभयता द्वेषी ॥जी॥

चाल : धन्य धन्य भूपाल शिवाजी

सत्तापिपासु अनन्यचि घेती लचके तोडून ।

त्यांत निघे भारत भरडून ॥जी॥

उठे तेव्हां समर्थ गर्जू जय जय रघुवीर ।

घाली तुकयाची वाणी जागर ॥जी॥

पारतंत्र्य घनांबुदीं वाणी बिजली कडाडली ।

अस्मिता राष्ट्रीं जागविली ॥जी॥

चाल : लावणी-मोत्याच्या झालरा

निझामी सत्तांकित शहाजी राजे शौर्यरत्‍न ।

स्वातंत्र्यास्तव केला ठरला निष्फळ प्रयत्‍न ॥

याची समयी डोहाळे लागले श्रीमन्मातुश्रीला ।

पारतंत्र्य राखुंडी इच्छिते मन्मनी खायाला ॥

चाल : यशोदा म्हणे श्रीहरी

जिजाऊ, पुसे मैत्रिणी । सांगी डोहाळे साजनी ॥

अंतरा

डोहाळे सख्यानों पुरवा । गड कोटावरती फिरवा ।

तलवारी पाणी चढवा । शत्रूचा संहार उडवा ।

निर्वैर धरा करोनी । करी स्वराज्य स्थापनी ॥

चाल : वायु आले अंगन

उषगर्भी तेजस्वी राशी ॥ अहो ॥

नव रवी संधि प्रकाशी ॥अहो॥

चाल : मोत्याच्या झालरा

शुभमंगल सुवार्ता पूर्णघटी राजमंदिरांत ।

शहाजी राजे पुत्र जाहला या दिंडिरभुवनांत ॥

चाल : चला उठा घराकडे

शके पंधराशे एकावन्न । वद्य तृतीया मास फाल्गुन ॥

शुक्रवारी सुवर्णी दिना । हस्त नक्षत्र नभ अंगणा ॥

चाल : धन्य धन्य भूपाल शिवाजी

प्रभा रश्मिच्या पंथा गमनीं गुलाल उधळूनी ।

नभमुख उजळे आनंदानी ॥जी॥

चाल : लावणी-सुंदरा गे

मंजुळी ॥ मंगल सनई गुंजारव पावन ॥जी॥

स्पंदनी ॥ वार्ता जाहीर आणूरेणू मधून ॥जी॥

चाल : धन्य धन्य भूपाल

राजहौद्यावर साखरपानं वाटिती जनलोकीं ।

आकाशीं रवींदू अवलोकीं ॥जी॥

चाल : लावणी-मोत्याच्या झालरा

पाचारिले कुल पुरोहिता जातक वर्तविले ।

जन्मकुंडली मांडुनी यथार्थ शुभमती बोले ॥

चाल : कटाव

गुणराशी बाळ बहु गुणवंत । राजयोगी दयानिधी कुलवंत ॥

धर्म दानशील पुण्य-नीतिवंत । उतरील भूभार प्रतापवंत ।

परधर्म सहिष्णुही बलवंत ॥

चाल : हंसाची करील काय सांगा

होईल बाळ कृतांत काळ दुष्टांचा ।

धैर्यवंत निश्चयो मेरु अढळतेचा ॥

यशवंत निस्पृही स्पष्टवक्ता मार्तंड ।

सेनानायक लोका आधार-प्रचंड॥

चाल : लावणी-तुझे माझें नातें

राजमाता संतुष्ट अंतरीं ऐकुन जाहली ।

जरब्बाब भूषणा गौरवू विप्र प्रसन्निली ॥

मराठदेशा जासुद पाठविले सांडण्यावरी ।

सातपुडया सह्याद्री पश्चिमसागर ही सारी ॥

चाल : लावणी-सुंदरा, चटक लागली

घोडीमुठा ॥ कानंदी कोयना वेणा गुंजवनी ।

कृष्णा गोदा ॥ भीमा बेलवंडी पूर्णा इंद्रायणी ॥

गंगथडी ॥ कोकणी गोमंती भाषा नागपुरी ।

अहिराणी । आली पुणेरी आणि कारवारी ॥

चाल : कटाव

क्षीरसागर भागवत शितळे । गायकवाड देवकाते ढवळे ॥

धुमाळ थोरात पवार इंगळे । जगदळे जगताप खंडागळे ॥

चव्हाण राऊत फाळके पिंगळे ॥

चाल : लावणी-मोत्याच्या झालरा

अंगुडे टोपरे चांदवा आणिला आदरे शिंप्यानीं ।

चंदनाचा पाळणा आणिला कुशल सुतारांनी ।

सोनारें सोनसरी आणली या बिंदल्या घडवोनी ।

आहेरांनीं भांडार फुगे शिवनेरी सदनीं ॥

चाल : धन्य धन्य भूपाल

क्षात्रसूर्य तेजोरस घुटी पाजवू राजबाळा ।

न्हाऊ घातले काजळ डोळा ॥जी॥

राजुअंगी जरब्वाब अलंकृत केली विभूषण ।

उतरु ब्रह्मांड निंबलोण ॥जी॥

बाळा नाव देऊं शिवाजी आदिमाया हलविते ।

पाळणा सरस्वती गाते ॥जी॥

विश्वाच्या अणुरेणू घुमतो नाद एक स्वरे ।

स्वानंदू डोलते विश्व सारे ॥जी॥

चाल : पाळणा-पहिल्या मासी

पाचवी पूजूनी षष्ठी ही केली ।

बाळंतविडा देवी घेऊनी आली ॥

दैवी लेखा भाळी लिहुनी गेली ।

अलौकिक वैभव हे शक्तिशाली ॥जो बाळा जो ॥

चाल : परसरामाला

हलवा गे सयानु । शिवाजी बाळाला ॥

सह्याद्री सर्जाला । मराठी राज्याला ॥

गोविंद कुणी घ्या । गोपाळ कुणी घ्या ॥

भूपाळ कुणी घ्या । पाळणा झुलू द्या ॥

चाल : लावणी-मोत्याच्या झालरा

येळकोट बोलू खंडेराव मग भंडारा वाही ।

ठेवून कटी हात विठोबा ह्यो सोहळा पाही ॥

चाल : धन्य धन्य भूपाल

शुक्लेंदूपरी विकसित होये शिवबाळ राजे ।

जिजाऊ दुग्धामृत पाजे ॥जी॥

बाळलीला कौतुके तोषवी जिजाऊमातेस ।

बाळा मग जाहले षण्मास ॥जी॥

आले शहाजी शिवनेरीवर शिवबाळा मीलना ।

हृदय सुखाब्धी ये भरणा ॥जी॥

चाल : कटाव

द्रव्यसंपदा अपार वाटियेली ।

चाकरमानी ती सकळ तोषियेली ॥

बाळ बोले मुखी बोबडीया बोलू ।

आई गालीं हासे सकौतुके डोलू ॥

चिमणे पायीं रुणझुणती वाळे ।

सवे खेळण्या कुणबीयाची बाळे ॥

चाल : लावणी-मोत्याच्या झालरा

प्रथम जिजाऊ शिवरायाची पूज्य गुरु असती ।

बालसंगोपन करी मातुःश्री सुसंस्कारा ती ॥

चाल : लाल किल्ल्यांत रझवी

अनुपम्य शक्ती शौर्याची । खंबीर अलोट धैर्याची ॥

स्वराज्य प्रतिष्ठापनेची । प्रेरणा ही महाशक्तीची ॥

मार्गदर्शक राजनीतीई । राजमाता शिवबाळाची ॥जी॥

चाल : भारतखंड हे तुळजापूर

नीलकंठ देवब्राह्मण । मुहूर्त पाहून ।

अक्षर लेखन । शिवबा करविले ।

पुराण पढविले ॥जी॥

चाल : लावणी-मोत्याच्या झालरा

श्रुतिस्मृति रामायण महाभारतहि शिकती ।

प्रभाकर भटानें दिली उत्तम दंडनीती ॥

आकाशभैरव कल्पकौटिल्य अर्थशास्त्र गणिते ।

बृहत्संहिता होरा सामुद्रिक भाषा सुभाषिते ॥

चौदा विद्या चौसष्ट कला शिव आत्मसात आली ।

अश्वपरीक्षण अश्वआरोहण ही विद्या शिकली ॥

चाल : हा मर्द मावळा गडी

अश्वदळी आणि पायदळी । सैन्य रचना जानी त्रैफळी ।

तो, युद्धनीती गनिमी अकळी ॥

चाल : लावणी-झाडी आहे दाट

दादुजी कोंडदेव शिवनेरी व्यवहारी ।

थोर व्यवहारी । कार्यभार वाही चातुरी ॥जी॥

पुणें शहरांत लालमहाल घेती बांधुनी ।घेती बांधुनी।

शिवापूर ही वसवोनी ॥जी॥

चाल : धन्य धन्य भूपाल

शिवनेरी सोडू रहिवाशी शिव लालमहाला ।

वैभवें पुणें कळी फुलली ॥जी॥

पुणें सुपें कोंडाणा परगणा सुभा वतनदारी ।

स्वराज्य खेळ दरी डोंगरी ॥जी॥

चाल : लावणी-मोत्याच्या झालरा

समवयस्क सवंगडी समागमें मावळी पोरे ।

अश्व आरोहुनि दौडती ही दरीखोरे ॥

देशस्थिती ही आणली तेव्हां शिवरायीं ध्याना ।

गहिंवरलें तें हृदय शिवाचें ये आसूं नयना ॥

दुःख दैन्य दारिद्रय अवकळा कैसी मातृभूला ।

सांगी सांगी भूमाते औदास्य प्राप्त कैसे तुजला ॥

चाल : कटाव

घरादारावरी नांगर फिरले । निवार्‍यासी ना झोपदे उरले ॥

नेसावयासी ना वस्त्र राहिले । कित्येक भुकेनें मरुन पडले ॥

कोणी तया जाळिले ना पुरले ॥

चाल : प्रभु हा खेळ

भूमाते नाश देशाचा कोणी तो सांग केला गे ।

अंतरा

कित्येक यातिभ्रष्ट जाहले । किती सती शीलभ्रष्ट केले ।

कित्येक हरुनी नेले । कुणाच्या लेकीबाळी गे ॥

अंतरा

किती जीवा त्रासूं विष खाती । किती जीव देहा जाळुन घेती ।

किती जीव प्राण त्यागिती । अवस्था कोणी केली गे ॥

चाल : लावणी-मोत्याच्या झालरा

कोण दुष्ट पापिष्ट निर्दयी कुकर्मी चांडाळ ।

असो कसाही प्रबळ प्रचंड निर्दाळीन समूळ ॥

तुझी आण निश्चये करीन ती खंड खंड चूर्ण ।

तुझीया सेवेत आणीन स्वर्गीचे ते इंद्रासन ॥

चाल : हंसाची करील काय

शिव क्रोधानें पेटला प्रळैअगीन ।

अनिल वाटे मुठींत वायु धरुन ॥

स्वबळें ब्रह्मांडा आणि कक्षीं बांधुन।

गवसनी गगना येइल घालून ॥

धगधगणारा प्रळयाग्नी भक्षीन ।

खदखदणारा लाव्हारस प्राशीन ॥

चाल : लावणी-मोत्याच्या झालरा

शांत शांत हो भूमाता शिवबा शांतविती ।

पाहुन रुदरुप शिवबाचे त्या दिशा थरथरती ॥

त्रिकाल ध्यास शिवहृदी परदास्य हरणा ।

देश कार्यरत झाले शिवबा विसरु भूकतृष्णा ॥

देशभक्तीचे कंकण बांधुनी फिरतो देशांत ।

मराठ तितुका मिळविण्या शिव मावळ खोर्‍यांत ॥

चाल : धन्य धन्य भूपाल

इंद्र अंद्र गुंजन मावळ कधी नाणे मावळांत ।

हिंडे शिव हिरड कर्यात ॥जी॥

पौड भोसे भोर मुठे तसे वेलबंड खोरियांत ।

घोड जुन्नर भिमनेरांत ॥जी॥

कानंद खोर्‍यांत वक्‍तृत्वानें जन प्रभावित केला ।

स्वत्व जाणिवी जागवीला ॥जी॥

शिवरायाची गरुडभरारी घराघरामधुनी ।

फुंकी स्वातंत्र्य मंत्र कानीं ॥जी॥

चाल : लावणी-मोत्याच्या झालरा

कुठे खलबती कुठे मसलती ग्राम गृहांतून ।

तालिमखाने घुमूं लागले त्या तरुण मनांतून ॥

गंजलिया तलवारी पुनरपि तेज चढते ।

शिवप्रभावित वक्‍तृत्वे वीरबाहू फुरफुरते ॥

चाल : कटाव

बाजी पासलकर येसाजी कंक ।

शिवाजी इंगळे बाळाजी नाईक ॥

गोदाजी जगताप वाघ भिमाजी ।

तानाजी मालुसरे बंधू सूर्याजी ॥

चाल : लागला ध्यास

जन जोडी नाना यत्‍ने । देशसूत्रा गुंफी वीररत्‍नें ॥

ही भूमी शौर्य पिकवीते । म्हणू तुकया नांगरी शेते ॥

समर्थ शौर्यबीज पेरी । शिव शिंपी क्षात्र मेघसरी ॥

मराठ मावळ शिवारी । शौर्यपीक ये लहर्‍या मारी ॥

चाल : धन्य धन्य भूपाल

गांव गांव संघटित आणि करण्या राष्ट्रमुक्ती ।

देउनि वैरत्वा मूठमाती ॥जी॥

चाल : किल्ल्यांत रझवी

शत्रुमित्र आपुला परका । दगाबाज इमानी निका ॥

देशद्रोही कोण देशभक्त । सुजन दुर्जन जी विभक्त ॥

घे वेचुन साधुन ॥जी॥

चाल : लावणी-मोत्याच्या झालरा

स्नेह संपादन करु कुणा युक्तीने नमवी ।

कुणा समज दे कुणा धाक दे पेचामधी धरवी॥

अभय कुणा कलह लावू दुष्ट जेर करवी ।

परस्पर काटयांनीं काटा काढवी उपद्रवी ॥

दुर्जनासी दुर्जन शिवबा सुजना प्रेमळ ।

दुर्बलांचा कैवारी शिवबा काळाचा महाकाळ ॥

इति श्रीशिव जन्मसोहळा शुभं भवते ।

संपूर्णम् चौक प्रथम शिवगौरव विराजते ॥

N/A

References : N/A
Last Updated : April 09, 2008

Comments | अभिप्राय

Comments written here will be public after appropriate moderation.
Like us on Facebook to send us a private message.
TOP