एक खेडें

( दिंडी )

सह्यगिरीच्या पायथ्याला सुपीक
रम्य खोरें कोंकणामधीं एक;
नदी त्यामधुनी एक वाहताहे,
एक खेडें तीवरी वसुनि राहे.

वदनि सुन्दर मन्दिरें न त्या ठायीं,
परी साधीं झोंपडीं तिथें पाहीं;
मन्दिरांतुनि नांदते रोगराई,
झोंपडयांतुनि रोग तो कुठुनि राही ?

रोग आहे हा बडा कीं मिजासी,
त्यास गिर्द्यांवरि हवें पडायासी;
झोंडयांतिल घोंगडयांवरी त्यास,
पडुनि असणें कोठलें सोसण्यास ?

उंच नाहिंत देवळें मुळीं तेथें,
परी डोंगर आहेंत मोठमोठे;
देवळीं त्या देवास बळें आणा,
परी राही तो सृष्टिमधें राणा,

उंच डोंगर ते, उंच कडे भारी,
पडे धो ! धी ! ज्यांचियावरुनि वारी,
भोंवतालें रान तें दाट आहे;
अशा ठायीं देव तो स्वयें राहे !

स्त्रोत्र ओढे थांबल्यावीण गाती,
सूर वारे आपुला नित्य देती,
अशा भक्तीच्या स्थळीं देव राहे !

अशी नैसर्गिक भव्यता उदास
तया खेडयाच्या असे आसपास ;
तसा खेडयाचा थाट तोहि साधा
भव्यतेला त्या करितसे न बाधा.

सरळ साधेंपण असे निसर्गाचें
मूल आवडतें; केंवि तें तयाचें
भव्यतेला आणील बरें बाधा ?
निसर्गाचा थाटही असे साधा.

लहान्या त्या गांवांत झोंपडयांत
भले कुणबी लोक ते राहतात;
खपोनीयां ते तदा सुखें शेतीं,
सरळ अपुला संसार चालवीती,

अहा ! अज्ञात स्थळीं अशा, मातें,
एक गवतारू खोप रहायातें,
शेतवाडी एक ती खपायाला,
लाधती, तर किति सौख्य मन्मनाला !

तरी नसतों मी दरिद्री धनानें,
तरी नसतों मी क्षुद्र शिक्षणानें,
तरी होतीं तीं स्वर्गसुखें थोडीं,
तरी नसती कीर्तिची मला चाडी !

कीर्ति म्हणजे काय हो ?-- एक शिंगः
प्रिय प्राणांहीं आपुलिया फुंक,
रखाडीला जा मिळूनियां वेगें ;
शिंगनादहि जाईल मरुनि मागें !

कीर्ति म्हणजे काय रें ?-- एक पीसः
शिरीं लोकांच्या त्यास चढायास,
छरे पडती पक्ष्यास खावयास;
मागुनी तें गळणार हेंनि खास !

पुढें माझें चालेल कसें, ऐशी
तेथ चिन्ता त्रासिती न चित्तासी;
नीच लोकांला मला नमायास
वेळ पडती थोडीच त्या स्थळास !

शेत नांगरणें पेरणें सुखानें ,
फूलझाडें वाडींत शोभवीणें;
गुरे ढोरें मी बाळगुनी कांहीं,
दूधदुभतें ठेवितों घरीं पाहीं.

कधीं येता पाहूणा जर घराला,
तुझें घर हें, वदतोंच मी तयाला;
गोष्टि त्याच्या दूरच्या ऐकुनीयां,
थक्क होतों मी मनीं तया ठाया --

” असें जग तें एवढें का अफाट !
त्यांत इतुका का असे थाटमाट ! ”
असें वदतों मी त्याज विस्मयेंसी,
स्वस्थिती तरी तुळितों न मी जगाशीं.

स्वर्गलोकीं सम्पत्ति फार आहे,
इथें तीचा कोटयंश तोहि नोहे;
म्हणुनि दःखानें म्हणत ’ हाय ! हाय ’
भ्रमण अपुलें टाकिते धरा काय ?

तरी, स्वपया जातात सोडूनीयां,
कुणी तारे तेजस्वी फार व्हाया;
तधीं तेजाचा लोळ दिसे साचा,
परी अग्नी तो त्यांचिया चितेचा !

वीरविजयांच्या दिव्या वर्तमानी
कृष्ण कदनें पाहतों न त्या स्थानीं;
भास्कराच्या तेजाळपणीं मातें
डाग काळे दिसते न मुळीं तेथें !

सूर्यचन्द्रादिक दूर इथुनि तारे,
तसें जग हें मानितो अलग सारें;
जसे सेच्छूं त्यावरी चढायास,
इच्छितों नच या जगीं यावयास !

तेथ गरजा माझिया लहान्या त्या
सहजगत्या भागुनी सदा जात्या;
म्हणुनि माझें जग असें तेंचि खोरें
सुखि मजला राखितें चिर अहा रे !

१८८७