भक्ष्य एवं अभक्ष्य पदार्थोका वर्णन
व्यास उवाच
नाद्याच्छुस्य विप्रोऽन्नं मोहाद वा यदि वान्यतः ।
स शुद्रयोनिं व्रजति यस्तु भुक्तें ह्यानापदि ॥१॥
षण्मासान यो द्विजो भुक्तें शुद्रस्यान्नं विगार्हितम ।
जीवन्नवे भवेच्छूद्रो मृतः श्वा चाभिजायते ॥२॥
ब्राह्मणक्षत्रियविशां शुद्रस्य न मुनीश्वराः ।
यस्यान्नेनोदरस्थेन मृतस्तद्योनिमाप्नुयात ॥३॥
राजान्नं नर्तकान्नं च तक्ष्णोऽन्नं चर्मकारिणः ।
गणान्नं गणिकान्नं च षण्ढान्नं चैव वर्जयेत ॥४॥
चक्रोपजीविरजकतस्करध्वजिनां तथा ।
गान्धर्वलोहकारान्नं सुतकान्नं च वर्जयेत ॥५॥
कुलालचित्रकर्मात्रं वार्धुषेः पतितस्य च ।
पौनर्भवच्छत्रिकयोरभिशस्तस्य चैव हि ॥६॥
सुवर्णकारशैलुषव्याधबद्धतुरस्य च ।
चिकित्सकस्य चैवान्नं पुंश्चल्या दण्डिकस्य च ॥७॥
स्तेननास्तिकयोरन्नं देवतानिन्दकस्य च ।
सोमविक्रियिणश्चान्नं श्वपाकस्य विशेषतः ॥८॥
भार्याजितस्य चैवाद्य यस्य चोपपतिगृहे ।
उत्सृष्टस्य कदर्यस्य तथैवोच्छिष्टभोजिनः ॥९॥
अपाक्त्त्यान्नं च शघांन्न शस्त्राजीवस्य चैव ही ।
क्लीबसंन्यासिनोश्चान्नं मत्तोन्मत्तस्य चैव ही ।
भीतस्त रुदिस्यान्नमवक्रुष्टं परिक्षुतम ॥१०॥
ब्रह्माद्विषः पापरुचेः श्राद्धान्नं सुतकस्य च ।
वृथापाकस्य चैवान्नं शावान्नं श्वशुरस्य च ॥११॥
अप्रजानां तु नारिणां भृतकस्य तथैव च ।
कारुकान्नं विशेषेण शस्त्रविक्रयिणस्तथा ॥१२॥
शौण्डान्नं घाटिकान्नं च भिषजामन्नमेव च ।
विद्धपरजननस्यान्नं परिवित्यन्नमेव च ॥१३॥
पुनर्भुवो विशेषेण तथैव दिधिषुपतेः ।
अवज्ञातं चावधूत सरोषं विस्मयान्वितम ।
गुरेरपि न भोक्तव्यमन्नं संस्कारवर्जितम ॥१४॥
दृष्कृतं हि मनुष्यस्य सर्वमन्ये व्यवस्थितम ।
यो यस्यान्नं समश्नाति सं तस्याश्नाति किब्लिषम ॥१५॥
आर्द्धिकः कुलामित्रश्च स्वगोपालश्च नापितः ।
एते शुद्रेषु भोज्यन्न यश्चात्मानं निवेदयेत ॥१६॥
कुशीलवः कुम्भकारः क्षेत्रमर्मक एव च ।
एते शुद्रेषु भोज्यान्ना दत्त्वा स्वल्पं पणं बुधैः ॥१७॥
पायसं स्नेहपक्वं यद गोरसं चैव सक्तवः ।
पिण्यकं चैव तैलं शुद्राद ग्राह्यं द्विजातिभिः ॥१८॥
वृन्ताकं नालिकाशाकं कुसुम्भश्मन्तकं तथा ।
पलाण्डुं लशुनं शुक्तं निर्यसं चैव वर्जयेत ॥१९॥
छत्राकं विडवराहं च शेलु पेयुषमेव च ।
विलयं सुमुखं चैव कवकानि च विर्जयेत ॥२०॥
गृत्र्जनं किंशुकं चैव ककुभान्डं तथैव च ।
उदुम्बरमलाबुं च जग्धा पतति वै दिव्जः ॥२१॥
वृथा कृशरसंयावें पायसापुपमेव च ।
अनुपाकृतमांस च देवान्नानि हर्वीषि च ॥२२॥
यवागुं मातुलिंगः च मत्स्यानप्यनुपाकृतान ।
नीपं कपित्थं प्लक्षं च प्रयत्नेन विवर्जयेत ॥२३॥
पिण्याकं चोद्धतस्नेहं देवधान्यं तथैव च ।
रात्रौ च तिलसम्बद्धं प्रयत्नेन दधि त्यजेत ॥२४॥
नाश्नीयात पयसा तक्रं न बीजान्युपजीवयेत ।
क्रियादृष्टं भावदृष्टमसत्संगं च वर्जयेत ॥२५॥
केशकीटावपन्नं च सहल्लेखं च नित्यशः ।
श्वाघ्रातं च पुनः सिद्धं चण्डालावेक्षित तथा ॥२६॥
उदक्यया च पतितैर्गवा चाघ्रातमेव च ।
अनर्चित पर्युषितं पर्यायान्नं च नित्यशः ॥२७॥
काककुक्कुटसंसप्ष्टं कृमिभिश्चैव संयुतम ।
मनुष्यैरप्यवघ्रातं कुष्ठिना स्पृष्टमेव च ॥२८॥
न रजस्वलया दत्तं न पुंश्चल्या सरोषया ।
मलवद्वाससा वापि परवासोऽथ वर्जयेत ॥२९॥
विवत्सायाश्च गोः क्षीरमौष्टं वानिर्दशं तथा ।
आविकं सन्धिनीक्षीरमपेयं मनुरब्रवीत ॥३०॥
बलाकं हंसदात्युहं कलविकम शुकं तथा ।
कुररं च चकोरं च जालपादं च कोकिलम ॥३१॥
वायसं खत्र्जरीटं श्येनं गृध्रं तथैव च ।
उलुकं चक्रवाकं च भासं परावतानापि ।
कपोतं टिट्टिभं चिअव ग्रामकुक्कुटमेव च ॥३२॥
सिंहव्याघ्रं च मार्जारं श्वानं शुकरमेव च ।
श्रृगालं मर्कट चैव गर्दभं च न भक्षयेत ॥३३॥
न भक्षयेत सर्वमृगान पक्षिणोऽन्यान वनेचरान ।
जलेचरान स्थलचरान प्राणिनश्चेति धारणा ॥३४॥
गोध कूर्मः शशः श्वाविच्छल्यकश्चेति सत्तमा ।
भक्ष्याः पंचनखा नित्यं मनुराह प्रजापतिः ॥३५॥
मत्स्यान सशल्कान भुत्र्जीयान्मासं रौरवमेव च ।
निवेद्य देवताभ्यस्तु ब्राह्मणेभ्यस्तु नान्यथा ॥३६॥
मयुरं तित्तिरं चैव कपोतं च कपित्र्जलम ।
वाध्रीणसं वकं भक्ष्यं मीनहंसपराजिताः ॥३७॥
शफरं सिंहतुण्डं च तथा पाठीनरोहितौ ।
मत्स्याश्चैते समुद्दिष्टा भक्षणाय द्विजोत्तमाः ॥३८॥
प्रोक्षितं भक्षयेदेषां मांसं च द्विजकाम्यया ।
यथाविधि नियुक्तं च प्राणानामपि चात्यये ॥३९॥
भक्षयेन्नैव मांसानि शेषभोजी न लिप्यते ।
औषधार्थमशक्तौ वा नियोगाद यज्ञकारणात ॥४०॥
आमन्त्रितस्तु यः श्राद्धे दैवे वा मांसमूत्सृजेत ।
यावन्ति पशुरोमाणि तावतो नरकान व्रजेत ॥४१॥
अदेयं चाप्यपेयं च तथैवास्पृश्यमेव च ।
द्वीजाती नामनालोक्यं नित्यं मद्यामिति स्थितिः ॥४२॥
तस्मात सर्वप्रकारेण मद्यं नित्यं विवर्जयेत ।
पीत्वा पतति कर्मभ्यस्त्वम्सम्भष्यो भवेद द्विजः ॥४३॥
भक्शयित्वा ह्माभक्षाणि पीत्वाऽपेयान्यापि द्विजः ।
नधिकारी भवेत तावद यावद तन्न जहात्यधः ॥४४॥
तस्मात परिहरेन्नित्यमभक्ष्याणि प्रयत्नतः ।
अपेयानि च विप्रो वै तथा चेद याति रौरवम ॥४५॥
इति श्रीकूर्मपुराणे षटसाहस्त्रयां सवंहितायामुपरिविभागे सप्तदशोऽध्यायः ॥१७॥