व्यास उवाच
इति सम्प्रश्नसंहृष्टो विप्राणां रौमहर्षणिः ।
प्रतिपूज्य वचस्तेषां प्रवक्तुमुपचक्रमे ॥१॥
सुत उवाच
यं प्रव्रजन्तमनुपेतमपेतकृत्यं द्वैपायनो विरहकातर आजुहाव ।
पुत्रेति तन्मयतया तरवोऽभिनेदु स्तं सर्वभुतह्रुदयं मुनिमानतोऽस्मि ॥२॥
यः स्वानुभावमखिलश्रुतिसारमेक मध्यात्मदीपमतितितीर्षतां तमोऽन्धम ।
संसारिणां करुणयाऽऽहं पुराणगुह्नां तं व्याससुनुमुपयामि गुरुं मुनीनाम ॥३॥
नारायणं नमस्कत्य नरं चैव नरोत्तमम ।
देवीं सरस्वतीं व्यासं ततो जयमुदीरयेत ॥४॥
मुनयः साधु पृष्टोऽहं भवद्भिर्लोकमंगलम ।
यत्कृतः कृष्णसंप्रश्नो येनात्मा सुप्रसीदति ॥५॥
स वै पुंसां परो धर्मा यतो भक्तिरधोक्षजे ।
अहैतुक्यप्रतिहता ययाऽऽत्मा सम्प्रसीदति ॥६॥
वासुदेवे भगवति भक्तियोगः प्रयोजितः ।
जनयत्याशु वैराग्यं ज्ञानं च यदहैतुकम ॥७॥
धर्मः स्वनुष्ठित पुसां विष्वक्सेनकथासु यः ।
नोत्पादयेद्यदि रतिं श्रम एव ही केवलम ॥८॥
धर्मस्य ह्यापवर्ग्यस्य नार्थोऽर्थायो पकल्पते ।
नार्थस्य धर्मैकान्तस्य कामो लाभाय हि स्मृतः ॥९॥
कामस्य नेन्द्रियपीतिर्लाभो जीवेत यावता ।
जीवस्य तत्त्वजिज्ञासा नार्थो यच्श्रेह कर्मभिः ॥१०॥
वदन्ति तत्तत्त्वविदस्ततत्वं यज्ज्ञानमद्वयम ।
ब्रह्मोति परमात्मेति भगवानिति शब्दयते ॥११॥
तच्छ्रद्दधाना मुनयो ज्ञानवैराग्ययुक्तया ।
पश्यन्त्यात्मनि चात्मानं भक्त्यां श्रुत्तगृहितया ॥१२॥
अतः पुम्भिर्द्विजश्रेष्ठा वर्नाश्रमविभागशः ।
स्वनुष्ठितस्य धर्मस्य सांसिद्धिर्हरितोषणम ॥१३॥
तस्मादेकेन मनसा भगवान सात्वतां पतिः ।
श्रोतव्यः कीर्तिव्यश्च ध्येयः पुज्यश्च नित्यदा ॥१४॥
यदनुध्यासिना युक्ताः कर्मग्रन्थिनिबन्धनम ।
छिन्दन्ति कोविदास्तस्य को न कुर्यात्कथारतिम ॥१५॥
शुश्रुषोः श्रद्दधानस्य वासुदेवकथारुचिः ।
स्यान्महत्सेवया विप्राः पुण्यतीर्थनिषेवणात ॥१६॥
श्रृण्वतां स्वकथांकृष्णः पुण्यश्रवणकीर्तनः ।
हृद्यन्तःस्थो ह्याभद्राणि विधुनोति सुहृत्सताम ॥१७॥
नष्टप्रायेष्वभद्रेषु नित्यं भागवतसेवया ।
भगवत्युत्तमश्लोके भक्तिर्भवति नैष्ठिकी ॥१८॥
तदा रजस्तमोभावाः कमलोभादयश्च ये ।
चेत एतैरनाविद्धं स्थितं सत्त्वे प्रसीदति ॥१९॥
एवं प्रसन्नमनसो भगवद्भक्तियोगतः ।
भगव्त्तत्त्वविज्ञानं मुक्तसंगस्य जायतेः ॥२०॥
भिद्यते हृदयग्रन्थिश्छिन्ते सर्वसंशयाः ।
क्षीयन्ते चास्त्य कर्माणि दृष्ट एवात्मनीश्वरे ॥२१॥
अतो वै कवयो नित्यं भक्तीं परमया मुदा ।
वासुदेवे भगवति कुर्वन्य्त्यात्मप्रसादनीम ॥२२॥
सत्त्वं रजस्तम इति प्रकॄतेर्गूणास्तै र्युक्त परः पुरुष एक इहास्य धत्ते ।
स्थित्यादये हरिविरित्र्चिहरेति संज्ञाः श्रेयांसि तत्र खलु सत्त्वतनोर्नृणा स्युः । \२३॥
पार्थिवाद्दारुणो धुमस्तस्मादग्निस्त्रयीमयः ।
तमसस्तु रजस्तर्मात्सत्वं यदब्रह्मादर्शनम ॥२४॥
भेजिरे मुनयोऽथाग्रे भ्गवन्तमधोक्षजम ।
सत्वं विशुद्धं क्षेमाय कल्पन्ते येऽनु तानिह ॥२५॥
मुमुक्षवो घोररुपाय हित्वा भूतपतीनथ ।
नारायणकलाः शान्ता भजन्ति ह्नानसुयवः ॥२६॥
रजस्तमः प्रकृतमः समशीला भजन्ति वै ।
पितृभूतप्रजेशादिन श्रियैश्वर्यप्रजेत्सवः ॥२७॥
वासुदेवपरा वेदा वासुदेवपरा मखाः ।
वासुदेवपरा योगा वासुदेवपराः क्रियाः ॥२८॥
वासुदेवपरं ज्ञानं वासुदेवपरं तपः ।
वासुदेवपरो धर्मो वासुदेवपरा गतिः ॥२९॥
स एवएदं ससर्जाग्रे भववानात्ममाययः ।
सदसद्गुपया चाअसौ गुणमय्यागुणौ विभुः ॥३०॥
तया विलसितेष्वेषु गुणेषु गुणवानिव ।
अन्तःप्रविष्ट आभाति विज्ञानेन विजृम्भितः ॥३१॥
यथा ह्यावहितो वह्निर्दारुष्वेकः स्वयेनिषु ।
नानेव भाति विश्वात्मा भुतेषु च तथा पुमान ॥३२॥
असौ गुणमयै र्भावैर्भुतसुक्ष्मेन्द्रियात्मभिः ।
स्वनिर्मितेशु निर्विष्टो भुडक्तें तदगुणानु ॥३३॥
भावयत्येषु सत्वेन लोकान वै लोकभावनः ।
लीलावतारानृरतो देवतिर्यंनरादिषुः ॥३४॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमंहंस्या संहितायां प्रथमस्कन्धे नैमिषीयोपाख्याने द्वितीयोऽध्यायः ॥२॥