पांडवप्रताप - अध्याय ४ था

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
महाराज कण्व ऋषी ॥ आशीर्वाद देत कन्येसी ॥ तुज पुत्र होईल लावण्यराशी ॥ जो वंशासी कुलभूषण ॥१॥
शकुंतला जाहली गर्भिणी ॥ गर्भ वाढे त्वरेंकरूनी ॥ जैसा शुक्लपक्षीं रोहिणी ॥ रमण कला बाढे तयाची ॥२॥
पूर्ण भरतां नवमास ॥ पुत्र जाहला डोळस ॥ जैसा उदेला बालचंडांश ॥ तैसा प्रकाश तयाचा ॥३॥
कन्या पुत्र देखोनि अभिनव ॥ जातकर्मादि करूनि कण्व ॥ त्यासी भरत ऐसें नांव ॥ ठेविलें त्या ऋषीनें ॥४॥
आजानुवाहु अति सरळ ॥ आकर्ण नेत्र विशाळ भाळ ॥ कीं सौंदर्यसमुद्र सकळ ॥ आटोनि तेथें गोठला ॥५॥
बत्तीस लक्षणीं डोळस ॥ सामुद्रिक चिन्हें विशेष ॥ कण्व ऋषि सांगे आत्मजेस ॥ भविष्यार्थ तयाचा ॥६॥
सागरान्त पृथ्वी समस्त ॥ हा एक होईल नृपनाथ ॥ याचे नांवें भारत ॥ वंशज पुढें म्हणविती ॥७॥
सहा वर्षें जाललियावरी ॥ पारधी खेळे वनांतरीं ॥ व्याघ्र सिंह कुंजर हरी ॥ धरूनि आणी जीवंतचि ॥८॥
ठेवी महावृक्षांसी बांधून ॥ मग तयांवरी करी आरोहण ॥ पिटीतसे रानोरान ॥ तटस्थ ब्राह्मण पाहती ॥९॥
दुसरें नामाभिधान ॥ ब्रह्मण ठेविती सर्वदमन ॥ धनुष्यकोटीनें ओढून ॥ गंगा आणी मुरडोनियां ॥१०॥
पर्वत बळें लोटूनियां ॥ समान भूमि करी हिंडावया ॥ जे मनुष्यास नव्हे चर्या ॥ दैविक कर्में करीतसे ॥११॥
मनांत विचारी कण्व ऋषी ॥ हा भेटवावा पितयासी ॥ युवराज्य देववावें यासी ॥ दिग्विजय करील हा ॥१२॥
भेटतील पितापुत्र ॥ आत्मजा पाहील भ्रतार ॥ इतुकेन उत्तीर्ण समग्र ॥ आम्ही जाहलों निश्चियें ॥१३॥
वनिता सुंदर तरुण ॥ पितृगृहीं वसतां अनुदिन ॥ लोकनिंदेचे वाग्बाण ॥ ह्रदयीं पूर्ण खोंचती ॥१४॥
बहुकाल माहेरीं राहात ॥ विहितधर्में जरी वर्तत ॥ तरी लोक कुश्चित बहुत ॥ काजळ लाविती मुखातें ॥१५॥
स्त्रियांसी मुक्तता पाहीं ॥ विचरतां कदा दोष नाहीं ॥ संग्राममंडलीं यागगेहीं ॥ विवाहीं यात्रा सर्व तीर्थीं ॥१६॥
पिता श्वशुर पति असतां जवळी ॥ चिताभूमीं उत्साहमेळीं ॥ मांगल्यकर्में जीं शास्त्रीं वर्णिलीं ॥ दोष नाहीं विचरतां ॥१७॥
स्त्री पुरुष एकचित्त ॥ गृहस्थाश्रमीं वर्तत ॥ दोघांसही दया बहुत ॥ सदा चित्त धर्मावरी ॥१८॥
जे स्त्री धर्मानुकूळ ॥ तेचि पतिव्रता निर्मळ ॥ ते गृहीं राहे घननीळ ॥ लक्ष्मीसहित सर्वदा ॥१९॥
भ्रताराचें भाग्य देखती ॥ लटकीच प्रीति वरिवरी दाविती ॥ ज्या ओढाळा अत्यंत प्रेम करिती ॥ भ्रतारासी वंचावया ॥२०॥
एक तोंडाळ अत्यंत ॥ एक सदा मलिन बहुत ॥ पित देखतां क्षोभे मनांत ॥ तिचा त्याग अवश्य कीजे ॥२१॥
अखंड जी क्रोढमुखी ॥ दुर्भागा कुश्चळा नष्टा दुःखी ॥ गृहीं सर्व असोनि दैन्य भाकी ॥ तिचा त्याग अवश्य कीजे ॥२२॥
करी भ्रताराची निंदा ॥ जी परगृहीं वसे सदा ॥ जिचे बोलण्यासी नाहीं मर्याद ॥ तिचा त्याग अवश्य कीजे ॥२३॥
जारजारीणींची संगति धरी ॥ मना आवडे तेथें निद्रा करी ॥ एकली मार्गीं चाले दुराचारी ॥ तिचा त्याग अवश्य कीजे ॥२४॥
तुक तोडोनि बोलत ॥ मार्ग सांडोनि चालत ॥ करूं नये तेंच करीत ॥ तिचा त्याग अवश्य कीजे ॥२५॥
चीरें आणि अलंकार ॥ घेऊन सदा करी श्रृंगार ॥ उदकीं रूप पाहे वारंचार ॥ तिचा त्याग अवश्य कीजे ॥२६॥
भलत्याशीं करी एकान्त गोष्टी ॥ जार न्याहाळी सदा द्दष्टीं ॥ सुख मानी पति होतां कष्टी ॥ तिचा त्याग ॥ अवश्य कीजे ॥२७॥
सदा उघडे पयोधर ॥ सवेंचि हांसे झांकूनि पदर ॥ निर्‍या सरसावी वारंवार ॥ तिचा त्याग अवश्य कीजे ॥२८॥
स्त्री केवळ अविद्येचा पसारा ॥ महाकृत्या अविचारा ॥ केवळ असत्याचा थारा ॥ भय न धरिती पापाचें ॥२९॥
स्त्री अनर्थाचें गृह सबळ ॥ कीं ते महाकलाहाचें मूळ ॥ कीं विषवल्लीच केवळ ॥ स्त्रीरूपें विस्तारली ॥३०॥
कीं ते कामाची विशाल दरी ॥ कीं पापसमुद्राची लहरी ॥ कीं क्रोधव्याघ्राची जाळी खरी ॥ कीं भाजन असत्याचें ॥३१॥
कीं ते दुःखवृक्षाचें श्रेष्ठ फळ ॥ कीं ते मदाचा पर्वत सबळ ॥ कीं ते मत्सरवन केवळ ॥ कीं भ्रांतिमूर्तीच अवतरली ॥३२॥
कीं दंभ मूर्तिमंत प्रकटला ॥ अहंकारें स्त्रीगड बांधिला ॥ सकल मूर्खत्व त्या स्थला ॥ मिरास करून राहिलें ॥३३॥
कीं मूर्तिमंत भवव्याधी ॥ कीं षडूर्मींची भरली नदी ॥ कीं सकल विकारांची  मांदी ॥ यात्रेस आली त्या ठाया ॥३४॥
कोणें निर्मिली हे स्त्रीकुर्‍हाडी ॥ सबल पुण्यवृक्ष तोडी ॥ अविश्वासाची बेडी ॥ जीवाचे पायीं ठोकिली ॥३५॥
हे मोक्षद्वारार्गला सत्य ॥ दर्शनें पुरुषाचें चोरी चित्त ॥ स्पर्शबलें वीर्य हरीत ॥ असुरी प्रत्यक्ष कामिनी ॥३६॥
कौटिल्यदंभसंयुक्त ॥ क्षमाशुचित्वविवर्जित ॥ महामंत्राचें सामर्थ्य ॥ क्षणें हरीत न कळतां ॥३७॥
गौडी माध्वी पैष्टी तिन्ही ॥ याचि मदिरा प्रकट जनीं ॥ चौथें मद्य तें कामिनी ॥ दुर्गंधि नाहाणी पापाची ॥३८॥
स्त्री स्वरूपाची धरून दिवी ॥ महानरकाची वाट दावी ॥ सज्ञान्यासही भुलवी ॥ वनीं हिंडवी विषयांचे ॥३९॥
हे काळें दूती पाठविली देखा ॥ चाळवून नेतसे नर नरका ॥ दुरावले मोक्षसुखा ॥ अधःपतनीं पडियेले ॥४०॥
आतां असो हा अनुवाद ॥ जरी कृपा करील गोविंद ॥ तरीच तुटेल भवबंध ॥ ह्रदयीं बोध ठसावे ॥४१॥
दुष्ट स्त्रीशीं करणें संसार ॥ अज्ञान गुरु मूर्ख पुत्र ॥ दरिद्री यजमान कृपण मित्र ॥ सुख अणुमात्र ॥ नसे तेथें ॥४२॥
धनी निर्बल शत्रु थोर ॥ वक्ता तामसी श्रोता पामर ॥ अंध सांगाती पंथ दुर्धर ॥ सुख अणुमात्र नसे तेथें ॥४३॥
खोटें नाणें मोडकें शस्त्र ॥ अशुद्ध पुस्तक अशुचि पात्र ॥ पढलेलें समयीं नाठवे शास्त्र ॥ तरी यश न ये कल्पांतीं ॥४४॥
राजा कोपी अविचारी प्रधान ॥ भांडारी तस्कर मोडकें सदन ॥ शिष्य अभाविक गुरु मलिन ॥ दुःखा न्य़ून काय तेथें ॥४५॥
पैशुन्यवादियाचा विश्वास ॥ पोहूं नेणे त्याची धरणें कांस ॥ रोगिष्ठ वैद्याचे औषधास ॥ न ये यश कल्पांतीं ॥४६॥
असो हा पाल्हाळ बहुत ॥ लोकचर्या सांगितली किंचित ॥ माझी कन्या गुणवंत ॥ लक्ष्मी भवानीसारिखी ॥४७॥
परी शिखा केश आणि दंत ॥ हे स्वस्थानींच शोभिवंत ॥ म्हणोनि दुहिता पुत्रसमवेत ॥ कुंजरपुरा पाठवावी ॥४८॥
वृद्ध जुनाट तपोनिधी ॥ बहुश्रुत सत्यवादी ॥ सवें ऋषींची मांदी ॥ कण्वऋषी देतसे ॥४९॥
शकुंतला आणि भरत ॥ हस्तिनापुरा आलीं त्वरित ॥ सभे बैसला नृपनाथ ॥ राजे बहुत घनवटले ॥५०॥
अकस्मात झळके सौदामिनी ॥ तैसी रायापुढें कुमार घेऊनी ॥ उभी ठाकली येरूनी ॥ पाहती नयनीं सभाजन ॥५१॥
जयजयकार करूनि ऋषी ॥ आशीर्वाद देती रायासी ॥ रायें नमूनि तयांसी ॥ सन्मानें सभेसी बैसविलें ॥५२॥
परम सुंदर बाल अद्भुत ॥ तपाप्रति शंकुतला बोलत ॥ नमस्कार करीं त्वरित ॥ पितयालागीं सुपुत्रा ॥५३॥
भरत लागे तत्काल चरणीं ॥ ती म्हणे राजेंद्रा सद्नूणखाणी ॥ पुत्रासी मांडीवरी घेऊनी ॥ अवघ्राणीं मस्तकीं ॥५४॥
वाट पाहिली बहुत दिवस ॥ परी निष्ठुर समर्थांचें मानस ॥ आतां गृहस्वामी आला गृहास ॥ जैसा चंडांशु प्रतापी ॥५५॥
कण्वाश्रमीं येऊन ॥ सुमुहूतीं लाविलें गांधर्वलग्न ॥ वचन भाष प्रमाण ॥ दिधलें कीं मजलागीं ॥५६॥
ऐसें शकुंतला बोलत ॥ रायें ओळखिलीं स्त्रीसुत ॥ परी जाणून नेणतपण घेत ॥ क्रोधयुक्त बोलतसे ॥५७॥
जार चोर कपटी धूर्त ॥ हिंसक पातकी नीच बहुत ॥ करोनि नाहीं म्हणती लोकांत ॥ तैसा नृपनाथही जाहला ॥५८॥
म्हणे तूं कैंची कोण ॥ आलीस कैंचा पुत्र घेऊन ॥ कैंचें लग्न संभाषण ॥ कोणें प्रमाण कोठें दिलें ॥५९॥
माझ्या सुह्रदांस ठाउकें नाहीं ॥ लग्न लागालें कोणे ठायीं ॥ देव ब्राह्मण वन्हि पाहीं ॥ साक्षी नाहीं सर्वथा ॥६०॥
मजसमान वय ठाण ॥ अल्पकाळेंच हा कोठून ॥ कैंचा जाहला नंदन ॥ अप्रमाण सर्वही ॥६१॥
मज अणुमात्र ठाउकें नाहीं ॥ आलीस तैशी मागुती जाईं ॥ निर्लज्जे माघारी होईं ॥ सोंग काय आणिलें ॥६२॥
मज लाविशी अपयश ॥ निदोंषिया ठेविशी दोष ॥ डाग लावावया नांवास ॥ आलीस कैंची पापरूपे ॥६३॥
मी तुझी भार्या म्हणोन ॥ गळीं पडसी येऊन ॥ ऋषि सोयरे स्वजन ॥ हांसतील मज आतां ॥६४॥
ऐसें बोलतां मेदिनीनाथ ॥ शकुंतला जाहली संतप्त ॥ जैशी प्रलयज्वाला अद्भुत ॥ ग्रासूं धांवे गगनातें ॥६५॥
कंठ जाहला सद्नदित ॥ नयनीं वाहती अश्रुपात ॥ म्हणे धन्य तूं नृपनाथ ॥ न्यायें सत्य बोलसी ॥६६॥
जो सर्वांतर्वासी सर्वसाक्षी ॥ तोचि आत्माराम आहे साक्षी ॥ जो पापपुण्यकर्में परीक्षी ॥ सदा रक्षी सद्भक्तां ॥६७॥
वन्हीस न कळतां दीप लागला ॥ जीवन न घालितां वृक्ष वाढला ॥ ठाउकें नाहीं मनाला ॥ पाप ऐसें नसेचि ॥६८॥
अंतरीं जाणोन यथार्थ ॥ अन्यथा बळें प्रतिपादित ॥ न करावें तें हटेंचि करीत ॥ तरी अनर्थ जवळी आला ॥६९॥
पुण्यजोडी तुझी समस्त ॥ साक्ष करून ह्रदयस्थ ॥ पंचभूतें साक्षी सत्य ॥ अंतर्बाह्य व्यापिलीं ॥७०॥
तुझें मन माझे साक्षीसी ॥ माझें मन तुझे परीक्षेसी ॥ जाणोनियां नेणता होसी ॥ पाहें मानसीं भूभुजा ॥७१॥
मी एक जाणता सर्वज्ञ ॥ ह्रदयीं धडके हा अभिमान ॥ सहस्त्रमूर्खांहून मूर्ख पूर्ण ॥ कर्में करीत त्यातुल्य ॥७२॥
पाप करून नानापरी ॥ म्हणे मी पुण्यवतं बाहेरी ॥ देवताचक्र साक्षी अंतरीं ॥ तत्त्वरूप पाहातसे ॥७३॥
कर्में घडती सत्यासत्य ॥ तीं चित्रगुप्त लिही समस्त ॥ साक्षी असे जगन्नाथ ॥ जय सत्य त्यापाशीं ॥७४॥
लटकें बोलती पुरुष गोड ॥ पुरविती आपुलीच चाड ॥ बोल दाविती लटके गाढ ॥ आत्मकार्यापुरतेचि ॥७५॥
पापाचें भय जे धरिती ॥ ते इहपरत्रीं जय वंत होती ॥ असत्य अनाचारें वर्तती ॥ कुंभीपाकीं पडती ते ॥७६॥
कामधेनु चिंतामणी ॥ घरा आलीं पुण्येंकरूनी ॥ त्यांस माघारें घाली लोटुनी ॥ तरी तो अभागी सहजचि ॥७७॥
कुंभिनीपाला ऐकें यथार्थ ॥ माथां घेऊनि असत्य पर्वत ॥ कैसा चढसील परत्रपंथ ॥ अन्यायें येथें वर्तोनी ॥७८॥
जाया सुंदर पतिव्रता ॥ पुत्र सभाग्य भाविक ज्ञाता ॥ गुरु सर्वज्ञ दयाळ तत्त्वतां ॥ पूर्वपुण्यें पाविजे ॥७९॥
शिष्य प्रज्ञावंत सप्रेम उदार ॥ वक्ता क्षमावंत सुरस ॥ फार ॥ पढला तें समयीं आठवे शास्त्र ॥ हें पूर्व पुण्यें ॥८०॥
कविता रसिक आणि साहित्य परम ॥ श्रोता प्रज्ञावंत आणि सप्रेम ॥ सुपंथ आणि सुसमागम ॥ पूर्वपुण्यें पाविजे ॥८१॥
काया अरोगी सुंदर ॥ यजमान सभाग्य उदार ॥ मित्र विश्वासू आणि पवित्र ॥ पूर्वपुण्यें पाविजे ॥८२॥
नृप सत्यपर आणि न्यायवंत ॥ अमात्य चतुर आणि पंडित ॥ साधु विरक्त आणि भक्त ॥ पूर्वपुण्यें पाविजे ॥८३॥
बोलणे सत्य आणि सुरस ॥ विद्या आणि विनय विशेष ॥ बल आणि क्षमा बहुवस ॥ पूर्वपुण्यें पाविजे ॥८४॥
तुझा पुत्र तुझाचि अवतार ॥ यशस्वी परम बलसागर ॥ बालभावें क्रीडतां साचार ॥ प्रताप अद्भुत करी बहु ॥८५॥
तुझें वीर्य सबल सत्य ॥ त्यावरी कण्व ऋषीचें गुरुत्व ॥ प्रताप पहा अद्भुत ॥ पृथ्वी क्षणांत जिंकील हा ॥८६॥
वडिलांची मर्यादा भय धरून ॥ उगाचि असे धरूनि मौन ॥ जैसा याज्ञिकांचे कुंडीं कृशान ॥ आच्छादून राहिला ॥८७॥
हे सभा आणि राजे समस्त ॥ मशक प्राय यासी दिसत ॥ जैसा सूर्यापुढें खद्योत ॥ कीं वासुकीपुढें मशक पैं ॥८८॥
निजपादघातेंकरून ॥ जेणें पर्वत केले चूर्ण ॥ सिंह व्याघ्र जीतचि धरून ॥ जेणें बैसोनि फिरविले ॥८९॥
धनुष्यकोटीनें ओढूनी ॥ ऋष्याश्रमा नद्या आणी ॥ गोकुळीं जैसा चक्रपाणी ॥ बालपणीं करी ख्याती ॥९०॥
हा होईल पृथ्वीपती ॥ धरीं आपुला पुत्र हातीं ॥ मी जात्यें काश्यपारण्याप्रती ॥ सांगेन ख्याती पितयातें ॥९१॥
पिता कण्व प्रळयाग्न ॥ ब्रह्यांड टाकील जाळून ॥ मी जाहलें ज्याचे वीर्यापासून ॥ चतुरानन दुसरा तो ॥९२॥
जेणें प्रतिसृष्टि केली निर्माण ॥ मेनिका स्वर्गींचें दिव्यरत्न ॥ तिचे ठायीं करितां वीर्यदान ॥ हें शरीर जाण ओतलें ॥९३॥
भरत जन्मतां कुशीं ॥ देववाणी जाहली आकाशीं ॥ पृथ्वीपती तेजोराशी ॥ शतमख करील हा ॥९४॥
हा षडुणैश्वर्यसंपन्न ॥ याचे नांवें वंशासी भूषण ॥ याचेनि भारत हें पूर्ण ॥ अभिधान गाजेल पैं ॥९५॥
ब्राह्मणकन्या असूनि पूर्ण ॥ मीं तुज दिधलें देहदान ॥ जाहलास सत्वर उत्तीर्ण ॥ जातें येथून मी आतां ॥९६॥
ऐसे शकुंतलेचे बोल उत्तम ॥ दुष्यंतास लागती तीव्र परम ॥ म्हणे हे स्त्री होऊनि अधम ॥ बहुभाषिणी अनिवार ॥९७॥
भ्रष्ट ब्राह्मण पेटला अग्न ॥ मातला गज क्षोभला सर्प जाण ॥ निर्लज्ज स्त्रीचें भाषण ॥ चतुरानना आवरेना ॥९८॥
स्वर्वेश्या मेनका जाण ॥ तिचे पोटीं जाहली हे निर्माण ॥ जीस भोगिती बहुत जन ॥ संख्या नसे मोजितां ॥९९॥
दर्पण बांधिला नगरद्वारीं ॥ पाहती सर्व कोण निवारी ॥ गंगातीरींचे शिळेवरी ॥ आवडे तेणें धुईजे ॥१००॥
सहाण देउळीं रोविलीसे ॥ खोड आणून भलताचि घांसे ॥ काग धांवती जैसे ॥ नाळीकपशु देखोनी ॥१०१॥
देउळीं बांधिला ढोल ॥ येतां जातां बडविती सकळ ॥ कीं धर्मशाळेचें उखळ ॥ मोकळें सर्वां कांडावया ॥१०२॥
मेनकेची वर्तणूक ॥ ऐसीच जाणती सर्व लोक ॥ तिचीच हे कन्या देख ॥ महा निःशंक निर्लज्ज पैं ॥१०३॥
यालागीं उभयकुलपवित्र ॥ स्त्री करावी ऐसें बोलती चतुर ॥ पिता इचा विश्वामित्र ॥ तो क्षत्रिय होय जातीचा ॥१०४॥
ब्रह्महत्या केल्या बहुत ॥ मारिले वसिष्ठाचे शत सुत ॥ तपोबळें हटें बहुत ॥ ब्राह्मणत्व मिरविलें ॥१०५॥
नट जाहला परमहंस ॥ मैंदें धरिला साधुवेष ॥ तैसा कौशिक निःशेष ॥ शत्रिय ब्राह्मण कळेना ॥१०६॥
नागविला तस्करीं ॥ तो उदीमाची हांव धरी ॥ तैसा विश्वामित्र गेला निर्धारीं ॥ तपोधन सांचवावया ॥१०७॥
गर्भ टाकूनि हिमाचळीं ॥ मेनका गेली शक्राजवळी ॥ शकुंतीं हे पाळिली ॥ नांव पावली शकुंतला ॥१०८॥
तूं कोणाची मी कोण ॥ गळां पडतेस दाटून ॥ यावरी शकुंतला बोले वचन ॥ परम क्षोभोन तेधवां ॥१०९॥
पराचे दोष बिंदुप्रमाण ॥ दाविसी सिंधूएवढे करून ॥ आपुला दोष पर्वताहून ॥ सबळ पूर्ण आठवेना ॥११०॥
विश्वामित्र केवळ मित्र ॥ निर्दोष जैसा त्रिनेत्र ॥ ज्याचें स्मरण ॥ करितां पवित्र ॥ दोषमात्र ॥ उरेना ॥१११॥
देवपंक्तींत मेनका मान्य ॥ जीस मानिती शिव विधि नारायण ॥ चौदा लोकीं जिचें गमन ॥ तिजसमान मीही असें ॥११२॥
याचि देहेंकरून ॥ येईन वैकुंठ पाहोन ॥ चतुर्दशलोकभवन ॥ धांडोळीन क्षनार्धें ॥११३॥
तूं भूचर मानव विचक्षण ॥ नेणसी माझें सामर्थ्य पूर्ण ॥ तिन्ही देव साक्षीस आणीन ॥ तरीच कन्या कौशिकाची ॥११४॥
जो प्रतिसृष्टीचा धाता ॥ तूं निदिसी त्या विश्वामित्र ॥ मेनका मान्य सहस्त्रनेत्रा ॥ नीलगात्रा महेशा ॥११५॥
मागें बोलावें न्यून ॥ समरीं पळावें उठोन ॥ हें नीचाचें लक्षण ॥ विचक्षण न मानिती ॥११६॥
निर्नासिक आरसा न पाहे ॥ तोंवरीच रूपाभिमान वाहे ॥ म्हणे माझे रूपास तुलना न ये ॥ रतिवर शोधितां ॥११७॥
मुक्ताफळ सेवी राजहंस ॥ क्षत उकरी वायस ॥ दोषियांचे द्दष्टीस निर्दोष ॥ कोणी जगीं दिसेना ॥११८॥
तरी आतां कपट सांडूनी ॥ पुत्र बैसवीं निजासनीं ॥ महापुण्येंकरुनी ॥ पुत्र ऐसा जन्मला ॥११९॥
शतकूप निर्जलवनीं ॥ खणितां पुण्य उदकदानीं ॥ शतकूपांसमान मानीं ॥ एक वापिका निर्धारें ॥१२०॥
शत वापिकांचें पुण्य ॥ एक करितां महायज्ञ ॥ शतयज्ञांचें सुकृत पूर्ण ॥ एक सुपुत्र जन्मतां ॥१२१॥
शतपुत्रांचें पुण्य संपूर्ण ॥ घडे बोलतां सत्य वचन ॥ सकल तीर्थांचें अवगाहन ॥ सत्य वचनें घडे हो ॥१२२॥
ऐसें बोलतां शकुंतला ॥ अश्रुधारा चालित्या डोळां ॥ कीं त्या भूलिंगास निर्मळा ॥ गळत्या लाविल्या अधःपंथीं ॥१२३॥
अधर थरथरां स्फुरत ॥ कंठ जाहला सद्नदित ॥ म्हणे हे शिव वैकुंठनाथ ॥ सांभाळीं सत्य सत्यपते ॥१२४॥
तों अकस्मात आकाशवाणी ॥ देव बोलती ते क्षणीं ॥ ऐकती समस्त श्रवणीं ॥ ब्रह्मण राजे मंत्रीही ॥१२५॥
वर्षती कुसुमसंभार ॥ आकाशवाणी गर्जे थोर ॥ रे रे दुष्यंत राजेंद्र ॥ ऐकें सादर होऊन ॥१२६॥
शकुंतला महासती ॥ अपमानितां जाण भूपती ॥ क्षोभोनियां हे जगती ॥ दग्ध करील क्षणार्धें ॥१२७॥
अर्धांगीं बैसवीं महासती ॥ भरत पुत्र धरीं हातीं ॥ विकार मानिसी जरी चित्तीं ॥ हरिहरांची आण तुजला ॥१२८॥
ऐसें ऐकतां उत्तर ॥ जाहाला एकचि जयजयकार ॥ मग बोले दुष्यंत नृपवर ॥ ऐका समस्त सभाजन हो ॥१२९॥
हे स्त्री माझीच सत्य ॥ पुत्र ओळखिला म्यां भरत ॥ परी लोक मानिती असत्य ॥ यालागीं कृत्रिम बोलिलों ॥१३०॥
प्रथम अंगीकरा करितां जाण ॥ लोक ठेविती मज दूषण ॥ आतां ईश्वर साक्षी प्रमाण ॥ अंगीकारिलीं माझीं मीं ॥१३१॥
राव जाहला सद्नदित ॥ धांवोनि कडिये घेत सुत ॥ वारंवार मुख चुंबीत ॥ आनंद न मावे त्रिभुवनीं ॥१३२॥
कोणाची द्दष्टी लागेल जाण ॥ म्हणोनि उतरी निंबलोण ॥ उत्तम वस्तु ओंवाळून ॥ याचकांप्रति दीधल्या ॥१३३॥
फोडूनि भांडारें अपार ॥ विप्रांस म्हणे राजेंद्र ॥ आवडे तितुकीं साचार ॥ द्र्व्यरत्नें नेइंजे ॥१३४॥
शिरीं करूनि अवघ्राण ॥ दिधलें युवराज्य संपूर्ण ॥ सकल राजे उभे राहून ॥ भरतालागीं वंदिती ॥१३५॥
मग प्रियेसी हातीं धरून ॥ गेला अंतःपुरीं घेऊन ॥ प्रीतीं देऊनि आलिंगन ॥ समाधान करी तिचें ॥१३६॥
सत्य प्रकटावयाकारणें ॥ प्रिये बोलिलों निष्ठुर वचनें ॥ तुवां विषाद न धरावा मनें ॥ माझी आण तुज असे ॥१३७॥
वस्त्रें आभरणें देऊनी ॥ गौरविली आपुली राणी ॥ सकल संपदा दावूनी ॥ केली स्वामिणी राज्याची ॥१३८॥
बोलिल्या बोलाहून अधिक ॥ शकुंतलेस दिधलें सुख ॥ पट्टराणी हे प्रमुख ॥ जैसी भवानी शिवाची ॥१३९॥
दुष्यंतरायाचे उपरी ॥ भरत पृथ्वीचें राज्य करी ॥ या ब्रह्मांडमंडपाभीतरी ॥ ऐसा दुसरा नसेचि ॥१४०॥
पंचाशत्कोटियोजन ॥ पृथ्वी हिमाद्रिशृंगापासून ॥ सकल राजयांवरी शासन ॥ एकछत्री राज्य केलें ॥१४१॥
शत ऋतु करून संपूर्ण ॥ सुखी केले सर्व ब्राह्मण ॥ सहस्त्रपद्में देऊन धन ॥ कण्व ऋषि पूजिला ॥१४२॥
तपियां शिरोमणि विश्वामित्र ॥ त्यास दिधला संपत्तिसागर ॥ त्याचे वंशीं तुम्ही नृपवर ॥ भारत वीर म्हणवितां ॥१४३॥
संपलें आख्य़ान शाकुंतल ॥ यावरी आख्यान रसाळ ॥ ब्रह्मानंद अभंग निर्मल ॥ श्रीधरवरद सुखदाता ॥१४४॥
सुरस पांडवप्रतापग्रंथ ॥ आदिपर्व व्यासभारत ॥ त्यांतील सारांश यथार्थ ॥ चतुर्थाध्यायीं कथियेला ॥१४५॥
स्वस्ति श्रीपांडवप्रताप ग्रंथ ॥ आदिपर्वटीका श्रीधरकृत ॥ शकुंतलाख्यान भरत ॥ राज्याभिषेचन कथियेलें ॥१४६॥
इति श्रीश्रीधरकृतपांडवप्रतापादिपर्वणि चतुर्थाध्यायः ॥४॥