पांडवप्रताप - अध्याय ५० वा

॥ श्री गणेशाय नमः ॥ पंढरी दक्षिण द्वारका ॥ तुज आवडे रुक्मिणी नायका ॥ सांडोनियां वैकुंठ सुखा ॥ पुंडलिकालागीं आलासी ॥१॥
समचरण सम कटीं कर ॥ उदारवदन आकर्ण नेत्र ॥ तोचि तूं ब्रह्या नंद यतींद यतींद्र ॥ भीमा तीर विहारी ॥२॥
भारत हाचि इक्षुदंड ॥ रसभरित उंच उदंड ॥ मूळापासूनि शेवट वरी गोड ॥ सज्जन सुखें सेवोत कां ॥३॥
संस्कृतइक्षुदंडीं रस गुप्त ॥ न कळे भोळियांसी अत्यंत ॥ त्याचा प्राकृतीं रस काढोनि देत ॥ श्रीधर सकळ भाविकां ॥४॥
मागें संपलें कर्ण पर्व ॥ आतां हें शल्यपर्व अपूर्व ॥ एकाचि अध्यायांत सर्व ॥ सुरस कथा वर्णिलीसे ॥५॥
जन मेज यासी म्हणे वैशंपायन ॥ संजयें कथिलें धृत राष्ट्रालागून ॥ रणीं पडिला वीर कर्ण ॥ दुर्यो धन शोक करी ॥६॥
दुःख सागरीं दुर्यो धन ॥ बुडाला नाठवे कांहीं स्मरण ॥ नेत्रीं वाहे अश्रुजीवन ॥ कर्णा कर्णा म्हणो नियां ॥७॥
मागें पडले भीष्म द्रोण ॥ परी न इतुका कष्टी दुर्यो धन ॥ कर्णा वरी तेणें प्राण ॥ ठेविला होता सर्वस्वें ॥८॥
शारद्वत आणि कृपी सुत ॥ शकुनी कृत वर्मा मद्रनाथ ॥ आणि कही वीर समस्त ॥ दुर्यो धनासी समजा विती ॥९॥
दुर्यो धन म्हणे रे शल्या ॥ बळ समुद्रा परम कुशला ॥ तुज विण रक्षिता आतां राहिला ॥ कोण असे आम्हांतें ॥१०॥
सेनापति जैसा षडानन ॥ तैसा तूं भाससी मज लागून ॥ यावरी तो शल्य पूर्ण ॥ पुरुषार्थ बोले आपुला ॥११॥
मारू नियां पंडुपुत्र ॥ तुज वरी मी धरीन छत्र ॥ माझें युद्ध विचित्र ॥ विलोकीं तूं यावरी ॥१२॥
अभिषेकूनि शल्य वरिष्ठ ॥ देत सेनापतित्व रणपट्ट ॥ वस्त्रें अलंकार अतिश्रेष्ठ ॥ देता जाहला तेधवां ॥१३॥
उरली घेऊनि अवघी सेना ॥ शल्य निघाला समरां गणा ॥ लागलीं रणतुरें नाना ॥ घोषनादें गर्जती ॥१४॥
इकडे सिद्ध जाहलें पांडवदळ ॥ वाजती वाद्यांचे कल्लोळ ॥ प्रतापतेजें दिसे सबळ ॥ सकळ वाहिनी तेधवां ॥१५॥
दहा दिवस पर्यंत ॥ भीष्में युद्ध केलें अद्भुत ॥ द्रोणा चार्य जो गुरुनाथ ॥ पांच दिवस तेणें केलें ॥१६॥
दोन दिवस कर्णें जाण ॥ युद्ध केलें अति दारुण ॥ एवंच जाहले सप्तदश दिन ॥ अठरावा एक उरला पैं ॥१७॥
त्यांत शल्याचा अर्धदिन ॥ अर्ध करील दुर्यो धन ॥ यावरी युद्ध संपूर्ण ॥ समाप्त मग सहजचि ॥१८॥
सुयो धन म्हणे शल्या लागून ॥ त्वां आपुले भगिनी सुत सांडून ॥ साह्य जाहलासी आम्हीं लागून ॥ तुज कल्याण हो आतां ॥१९॥
धर्मासी म्हणे इंदिरा जीवन ॥ तूं युद्ध करीं निर्वाण ॥ घेईं शल्याचा प्राण ॥ भरीं त्रिभुवन प्रतापें ॥२०॥
दुर्यो धन सांगे वीरां समस्तां ॥ शल्याची पाठी राखा रे आतां ॥ मागें राहील त्याचे माथां ॥ पंचमहापातकें पडतील ॥२१॥
सैन्य करोनि अवघें गोळा ॥ शल्यें सर्वतो भद्रव्यूह रचिला ॥ व्यूह द्वारीं आपण राहिला ॥ डावी कडे कृतवर्मा ॥२२॥
उजवीकडे शारद्वत ॥ पाठिराखा द्रोण सुत ॥ दुर्यो धन मध्यें विरा जत ॥ कीं इंद्रजित ज्यापरी ॥२३॥
कृतवर्म्या वरी पार्थ ॥ धांवला जैसा प्रलय कृतान्त ॥ लक्षो नियां शारद्वत ॥ वृकोदर लोटला ॥२४॥
शकुनी वरी सहदेव सबळ ॥ उलूका वरी धांवला नकुळ ॥ संजय म्हणे राया द्ळा ॥ आतां थोडें उरलेंसे ॥२५॥
दोन लक्ष अश्वस्वार ॥ इभ उरले दहा सहस्त्र ॥ पंचदश सहस्त्र रहंवर ॥ पाय दळ तीन कोटी ॥२६॥
आतां पांड्वदळ उरलें किती ॥ तेही राया ऐकें गणती ॥ सहा सहस्त्र उरले रथी ॥ हस्ती उरले पांच सहस्त्र ॥२७॥
लक्ष अश्वस्वार उरलासे ॥ कोटी एक पायदळ दिसे ॥ असो संग्रास अत्यावेशें ॥ मांडला तेव्हां रण भूमीं ॥२८॥
उष्णीष कुंडलां समवेत ॥ शिरें उडती असंख्यात ॥ वीरपाणी चंद नचर्चित ॥ बिरुदां सहित चरण पडले ॥२९॥
पांडववीरांचा थोर मार ॥ पळों लागले कौरव भार ॥ यावरी तो शल्य वीर ॥ धर्मा वर धांवला ॥३०॥
तों रथा वरी धर्म पवित्र ॥ मस्तकीं विराजे आत पत्र ॥ तप नपत्रें अति विचित्र ॥ मकर बिरुदें पुढती पैं ॥३१॥
चित्र सेन कर्ण सुत ॥ नकुला सवें युद्ध करी अद्भुत ॥ तेणें करूनि पुरुषार्थ ॥ केला विरथ नकुल तेव्हां ॥३२॥
मग नकुल पायीं धांवोन ॥ असिलता करीं घेऊन ॥ चित्र सेना समीप जाऊन ॥ शिर छेदिलें पुरुषार्थें ॥३३॥
किरीट कुंडलां समवेत ॥ कौरव दळीं शिर टाकीत ॥ आणिके रथीं नकुल बैसत ॥ वीर समस्त मान वती ॥३४॥
सूर सेन आणि सत्य सेन ॥ आले नकुला वरी धांनोन ॥ अद्भुत युद्ध माद्री नंदन ॥ करिता जाहला तेधवां ॥३५॥
शूर सेन सत्य सेन लक्षून ॥ नकुलें टाकिले दिव्य बाण ॥ दोघांचीं शिरें उडवून ॥ आका शपंथें धाडिलीं ॥३६॥
कृतवर्म्याची वाहिनी ॥ पार्थें संहारिली तये क्षणीं ॥ इकडे शल्य धर्म रणां गणीं ॥ निकरें करूनि भिडती पैं ॥३७॥
तों गदा घेऊनि वृकोदर ॥ शल्या वरी धांवला सत्वर ॥ तों मद्र राजें चौदा तोमर ॥ भीमा वरी भिरका विले ॥३८॥
अश्वां सहित स्यंदन ॥ भीमें केला रणीं चूर्ण ॥ मग शल्य गदा घेऊन ॥ चरण चालीं धांवला ॥३९॥
गदा युद्धाची खण खणाटी ॥ होऊं लागली अग्नि वृष्टी ॥ गदा घायें शेवटीं ॥ शल्य मूर्च्छा पावला ॥४०॥
सवेंचि शल्य उठोन ॥ दुजे रथीं बैसला जाऊन ॥ मागुती धर्मासीं दारुण ॥ युद्ध तेणें मांडिलें ॥४१॥
शल्यें तेव्हां शत बाणीं ॥ धर्म खिळिला समरां गणीं ॥ ऐसें विपरीत देखोनी ॥ वीर उठिले अवघेचि ॥४२॥
गदा बाण शक्ति तोमर ॥ असिलता पाश परिघ अपार ॥ शल्या वरी सकल वीर ॥ वर्षाव करिती तेधवां ॥४३॥
तितुक्यांचींही शस्त्रें ॥ शल्यें छेदिलीं क्षणमात्रें ॥ कृष्णार्जुनांशीं गुरुपुत्रें ॥ युद्ध निकरें मांडिलें ॥४४॥
संवत्सर संख्य बाणीं ॥ पार्थासी भेदिता जाहला ते क्षणीं ॥ पुराण संख्यमार्गणीं ॥ चक्र पाणी भेदिला ॥४५॥
पांडव सेनेचा संहार ॥ गुरु पुत्रें केला अपार ॥ पाडिले प्रेतांचे डोंगर ॥ मार्ग न चले रथातें ॥४६॥
यावरी पार्थें रणरंगीं ॥ मुरु पुत्र खिळिला सर्वांगीं ॥ पांच सहस्त्र वीर वेगीं ॥ विजयें मारिले तेधवां ॥४७॥
गुरु सुतें लोहमुसळ ॥ अर्जुना वरी टाकिलें तत्काळ ॥ मग तें एकाचि बाणें सकळ ॥ छेदो नियां पाडिलें ॥४८॥
सवेंचि तेणें परिघ टाकिले ॥ पार्थें तीन बाणीं छेदिले ॥ पांच बाण सवेंचि सोडिले ॥ विजू ऐसे पार्थ वीरें ॥४९॥
सर्प शिरती वारुळांत ॥ तेवीं अंगीं बाण जाहले गुप्त ॥ मूर्च्छना येऊनि गुरु सुत ॥ ध्वज स्तंभीं टेंकला ॥५०॥
इकडे शल्यें निज बाणीं ॥ जर्जर केली पांडव वाहिनी ॥ कौरव सैना तये क्षणीं ॥ पार्थ तिकडे संहारी ॥५१॥
शल्या वरी सबळ ॥ धर्में घातलें बाण जाळ ॥ भीम सहदेव नकुळ ॥ पाठी रक्षिती धर्माची ॥५२॥
धर्म म्हणे चक्र पाणी ॥ आजि शल्यासी मारीन समरां गणीं ॥ माझा अभि मान ये क्षणीं ॥ सिद्धी पाववीं श्रीरंगा ॥५३॥
केशव म्हणे युधिष्ठिरा ॥ करीं आतां बहु त्वरा ॥ आजि समग्र यशाचा तुरा ॥ तूंचि पावसी निर्धारें ॥५४॥
समरां गणीं धर्म भूपाळ ॥ कौरवां दिसे केवळ काळ ॥ युधिष्ठिरें ब्रह्मांड गोळ ॥ हांकेसरसा गाज विला ॥५५॥
सिंदूरें चर्चिला नग देख ॥ आरक्त फुलला किंशुक ॥ अनंत विजय शंख ॥ धर्म रायें त्राहाटिला ॥५६॥
शल्याचीं चापें समरां गणीं ॥ धर्में शत छेदिलीं तये क्षणीं ॥ बाण बाणांचे संघर्षणीं ॥ पावक ज्वाला वर्षती ॥५७॥
बाण जाळें कौरव वाहिनी ॥ जर्जर केली समरां गणीं ॥ मद्रराज सह्स्त्र बाणीं ॥ धर्म रायें विंधिला ॥५८॥
चापें अलात चक्रा परी ॥ भ्रमती दोघां चेही हस्तांतरीं ॥ वर्में लक्षोनि परस्परीं ॥ बाण भेदिती रण शूर ॥५९॥
धन्य योद्धा युधिष्ठिर ॥ मानिती विमानीं सुरवर ॥ शत धनुष्यें शल्य नृपवर ॥ छेदिता जाहला धर्माचीं ॥६०॥
धर्माचें उणें देखोन ॥ पुढें धांवला भीम सेन ॥ बाण घातें करून ॥ कवच छेदिलें शल्याचें ॥६१॥
धर्में शक्ति काढिली बाहेरी ॥ तिची प्रतिमा नाहीं दुसरी ॥ जे धर्म राजें दिव्य मंत्रीं ॥ रक्षिली त्रिकाल पूजो नियां ॥६२॥
ती काळ शक्ति परम प्रबळ ॥ किंवा काळ सर्पाची ते गरळ ॥ कीं प्रलयाग्नीची कराळ ॥ मुख्य ज्वाळा प्रकटली ॥६३॥
सप्तकोटि मंत्रांचें तेज ॥ जिचे ठायीं वसे सहज ॥ घंटा पताका तेजःपुंज ॥ पाहतां सूर्य़ झांकोळे ॥६४॥
दिव्य रत्नें जडितबंध ठायीं ठायीं तीस सुबद्ध ॥ विधात्यानें कुशलत्व बहु विध ॥ करोनि शक्ति रचिली ते ॥६५॥
ते ब्रह्म शक्ति अनिवार ॥ बाहेर काढी युधिष्ठिर ॥ जपो नियां अथर्वण मंत्र ॥ न्यासध्यानादि सर्वही ॥६६॥
सहस्त्र विजांचें तेज ॥ अद्भुत ॥ धर्में सोडिली अकस्मात ॥ लक्षो नियां शल्याचा कंठ ॥ प्रलय करीत चालिली ॥६७॥
ते डोळां न पाहवे शक्ती ॥ कित्येक वीर भयें पळती ॥ कित्येक पार्थासी शरण जाती ॥ रक्षीं रक्षीं म्हणो नियां ॥६८॥
शल्याचें ह्रदय लक्षीत ॥ शक्ति आली अकस्मात ॥ जैसा पर्वतीं पडे वज्रघात ॥ तैसी ह्रदयीं संचरली ॥६९॥
शल्याचें ह्रदय फोडूनि निघाली ॥ ते पृथ्वी माजी संचरली ॥ मग पातालो दकीं विझाळी ॥ जाऊ नियां तेधवां ॥७०॥
कुंजरासी होय पर्वतपात ॥ कीं वृक्ष उन्मूळिला अकस्मात ॥ कीं स्वर्गींचा हुडा पडत ॥ पृथ्वी वरी जैसा कीं ॥७१॥
ऐसा शल्य पडला रणीं ॥ जय जय कारें गर्जे पांड्व वाहिनी ॥ जय वाद्यांचे तये क्षणीं ॥ मंगल घोष चालिले ॥७२॥
शल्य बंधु महावीर ॥ धर्मा वरी धांवला सत्वर ॥ धर्में त्याचें श्रणमात्रें शिर ॥ ऊर्ध्वपंथें उडविलें ॥७३॥
कौरव दळीं हाहाकार ॥ दशदिशां पळती वीर ॥ रक्तगंगेचे पूर ॥ लवणाब्धि पाहों धांवती ॥७४॥
धर्माचें शूरत्व पूर्ण ॥ वाखाणिती देव शचीरमण ॥ भूतळींचे राजे कृष्णार्जुन ॥ म्हणती धन्य वीर हा ॥७५॥
शल्याचें जें उरलें दळ ॥ स्वदेशा चालिलें तत्काळ ॥ दुर्यो धनें राहविलें सकळ ॥ प्रार्थोनियां आदरें ॥७६॥
तों गदा घेऊनि वृकोदर ॥ प्रलय करीत चालिला थोर ॥ तेणें एकवीस सहस्त्र वीर ॥ रणां गणीं मारिले ॥७७॥
मकरालय जैसा विशाळ ॥ तैसें रण पाडिलें पुष्कळ ॥ यावरी शाल्वनामा वीर सबळ ॥ म्लेच्छपति उठावला ॥७८॥
मग हस्ती वरी बैसोन ॥ तेणें युद्ध केलें निर्वाण ॥ ऐरावता समान ॥ गज तयाचा फिरतसे ॥७९॥
पांडव सेनेचा संहार ॥ म्लेच्छें केला अपार ॥ त्यावरी धृष्टद्युम्न महावीर ॥ शर सोडीत धांवला ॥८०॥
युयुधानें शतबाणीं ॥ इभ जर्जर केला रणीं ॥ गज बाण भयें करूनी ॥ रानोरानीं पळतसे ॥८१॥
मग सात्यकीनें गदा घालून ॥ गज मारिला न लागतां क्षणा ॥ सवेंचि बाण टाकून ॥ शिर छेदिलें साल्वाचें ॥८२॥
तें देखोनि सुर्यो धन ॥ पुढें धांवला पर्षत बाण ॥ एक अर्जुन वेगळा करून ॥ सर्व वीर खिळियेले ॥८३॥
दुर्यो धन शत बाण ॥ धर्मा वरी टाकिले निर्वाण ॥ दश बाणीं भीम सेन ॥ खिळिला क्रोधें करू नियां ॥८४॥
मग गदा घेऊनि भीम सेन ॥ दुर्यो धना वरी धांवला हांक देऊन ॥ रथ ॥ समरीं केला चूर्ण ॥ सुयो धन पळाला ॥८५॥
तंव द्रौपदीचे पांच सुत ॥ त्यांहीं वेढिला शारद्वत ॥ जेवीं इंद्रियांनीं साधु संत ॥ करिजे अत्यंत घाबरा ॥८६॥
यावरी सात शात रथी जाण ॥ धर्मा वरी पाठवी सुयो धन ॥ तें देखोनि पांडव सैन्य ॥ अवघेंचि तेव्हां उठावलें ॥८७॥
सहा सहस्त्र घेऊनि स्वार ॥ शकुनि धांवला कपट सागर ॥ परी तितुक्यांचा संहार ॥ पार्थें केला ते समयीं ॥८८॥
रणां गणीं शत रथी ॥ तात्काळ मारी सुभद्रा पती ॥ दोन सहस्त्र स्वार शत हस्ती ॥ प्रेतें करूनि पाडिले ॥८९॥
पाय दळ तीन सहस्त्र ॥ केला तयाचा संहार ॥ शकुनीसी लक्षोनि समोर ॥ पार्थ वीर बोल तसे ॥९०॥
माझीं राज्य रत्नें जिंकूनी ॥ तुवां नेलीं कपटें करूनी ॥ तुज मारूनि समरां गणीं ॥ आणवीन सर्वही ॥९१॥
कौरव स्त्रिया वेगळ्या करून ॥ समस्तांसी दाख वितों यम सदन ॥ तों सुशर्मा वर्षत बाण ॥ पार्था समोर पातला ॥९२॥
अष्टादश बाणें करूनी ॥ भेदिता जाहला पाकशासनी ॥ तेणें सवेंचि ऐशीं मार्गणीं ॥ सुशर्मा तेव्हां खिळियेला ॥९३॥
घालो नियां बाण जाळ ॥ संहारिलें सुशर्म्याचें द्ळ ॥ जैसें शुष्कवन अनळ ॥ जाळो नियां भस्म करी ॥९४॥
चार घटिक पर्यंत ॥ युद्ध जाहलें अद्भुत ॥ मग बाण काढिला इंद्रदत्त ॥ प्रलय कृतान्त जैसा कां ॥९५॥
तो शर योजिला गुणीं ॥ ओढूनि लाविला दक्षिण श्रवणीं ॥ सुशर्म्याचा कंठ लक्षोनी ॥ गगन मार्गीं सोडिला ॥९६॥
कंदुक संचरे जैसा गगनीं ॥ तैसें शिर उसळलें ते क्षणीं ॥ सुशर्मा संसारा पासोनी ॥ मुक्त जाहला तेधवां ॥९७॥
तयाचे पंच दश पुत्र ॥ जे होते पित्या समान शूर ॥ त्यांचींही शिरें समग्र ॥ पार्थें छेदिलीं तेधवां ॥९८॥
सूदर्शन सत्यसेन ॥ हेही कौरव दोघे जण ॥ फाल्गुनें शिरें छेदून ॥ तत्काळ त्यांचीं टाकिलीं ॥९९॥
उलूक शकुनीचा नंदन ॥ तो निःशंक धांवला वर्षत बाण ॥ नकुलाशीं युद्ध दारुण ॥ केलें बहुत तेधवां ॥१००॥
नकुलें टाकोनि निर्वाण शर ॥ उलूकाचें उडविलें शिर ॥ त्याचे दूःखें शकुनी वीर ॥ रोदन करीत अतिशोकें ॥१०१॥
विदुराचीं वचनें मनीं ॥ आठविता जाहला शकुनी ॥ मग सहदेवावरी खड्ग घेऊनी ॥ क्रोधें करूनि धांवला ॥१०२॥
तों सहदेवें टाकोनि बाण ॥ खड्ग पाडिलें छेदून ॥ शकुनी गदा घेऊन ॥ धांवता जाहला तेधवां ॥१०३॥
सहदेव परम पुरुषार्थी ॥ गदा तोडूनि पाडिली क्षितीं ॥ शकुनीनें टाकिली शक्ती ॥ तेही केली त्रिखंड ॥१०४॥
सहदेव बोले गर्जोनी ॥ म्हणे कुटिला कपटिया शकुनी ॥ कर्म केलें जैसें मुळीं हूनी ॥ त्याचें फळ भोगीं हें ॥१०५॥
माझी संपत्ति नेली हरोनी ॥ ते कपटिया सत्वर आणीं ॥ तुझें हात पाय खंडोनी ॥ टाकीन रणीं पाहें आतां ॥१०६॥
ध्वज तुरंग सारथी स्यंदन ॥ छेदूनि पाडी माद्री नंदन ॥ शकुनी खाळीं उतरोन ॥ प्रास घेऊन चालिला ॥१०७॥
तों सहदेवें सोडिले दोन बाण ॥ धाराग्रीं दैवत यमकृशान ॥ दोन्ही भुजा तेव्हां छेदून ॥ शकुनीच्या टाकिल्या ॥१०८॥
सवेंचि दोन शर योजिले ॥ चरण तयाचे दोन्ही खंडिले ॥ मग सूर्य मुख बाणें ते वेले ॥ शिर उडविलें शकुनीचें ॥१०९॥
भुजा पिटोनि गजें सहदेव ॥ वरूनि पुष्पवर्षाव करी वासव ॥ जय वाद्यांचा घोष अपूर्व ॥ पांडव दळीं चालिला ॥११०॥
तेव्हां चौघे बंधु येऊन ॥ सहदेवासी देती आलिंगन ॥ वासुदेव म्हणे धन्य ॥ कपटी शकुनी वधियेला ॥१११॥
शकुनीचें जें सैन्य उरलें ॥ तें पार्थें अवघें मारिलें ॥ अकरा अक्षौहिणी दळ सगळें ॥ सर्व आटलें कुरुक्षेत्रीं ॥११२॥
जैसा तडाग भरला विशाल ॥ त्याचें चौफेरीं फुटलें जल ॥ कीं प्राण गेलिया सकल ॥ निश्चेष्टित इंद्रियें ॥११३॥
मनाचें ठाणें उठलें निश्चिती ॥ मग तेथें कासया राहेल प्रीती ॥ तेवीं भीष्मद्रोणादि पडतां रणक्षितीं ॥ मावळलें सर्व दळ ॥११४॥
पांडव दळही आटलें ॥ त्यामाजी जें किंचित उरलें ॥ त्याचें गणित केलें ॥ वैशंपायनें ऐका तें ॥११५॥
दोन सहस्त्र रहवर ॥ आणि सातशें ॥ पांच सहस्त्र स्वार ॥ पाय दळ सह्स्त्र सहा ॥११६॥
दुर्यो धन ते समयीं ॥ गदा हातीं एकलीच पाहीं ॥ संहारले बंधु सर्वही ॥ एकही उरला नसेचि ॥११७॥
बैसा वया एक वाहन ॥ एकलाचि पळे दुर्यो धन ॥ मग कृष्ण द्वैपायनडोह पाहोन ॥ उडी त्यांत टाकिली ॥११८॥
विदुराचीं वचनें आठवूनी ॥ शोकें आरंबळे तये क्षणीं ॥ आटली सर्व वाहिनी ॥ चौघे त्यांत जीवंत उरले ॥११९॥
दुर्यो धन कृत वर्मा गुरु सुत ॥ चौथा उरला शारद्वत ॥ संजय म्हणे त्या युद्धांत ॥ मीही राया गेलों होतों ॥१२०॥
मी आतांचि आलों जाऊन ॥ मज वरही खडग घेऊन ॥ सात्यकी आला धांवोन ॥ मजलागीं वधा वया ॥१२१॥
मग प्रकटले व्यास देव ॥ त्यांहीं सोडविला माझा जीव ॥ म्यां शस्त्र कवच टाकूनि सर्व ॥ कोश एक पळालें ॥१२२॥
तों म्यां दुर्यो धन तेथ ॥ एकलाचि देखिला रडत ॥ मीही दुःखें दाटलों बहुत ॥ मग त्यासी वृत्त पुसियेलें ॥१२३॥
कृत वर्मा शारद्वत गुरु नंदन ॥ हे गेले महावना पळोन ॥ मग बोलिला दुर्यो धन ॥ सांग जाऊन धृत राष्ट्रा ॥१२४॥
या कृष्ण द्वैपायनडोहांत ॥ मी एकला असें येथें गुप्त ॥ मज ही दशा जाहली प्राप्त ॥ पूर्व दत्त सुटेना ॥१२५॥
मग जलस्तंभन करून ॥ त्या डोहीं राहिला दुर्यो धन ॥ पुढें आलों तो तिघे जण ॥ मजला पुसों लागले ॥१२६॥
कोठें आहे रे दुर्यो धन ॥ म्यां सांगितलें र्‍हदाचें स्थान ॥ महादुर्धर वनीं जाण ॥ तिघे राहिले वटा खालीं ॥१२७॥
अस्तासीं गेला आदित्य ॥ इकडे पांडव सेना धांवत ॥ दुर्यो धनासी शोधीत ॥ कोठें लपला म्हणो नियां ॥१२८॥
दुर्यो धन शिबिरें निश्चितीं ॥ रितीं सर्व भणभणिती ॥ कित्येक वीरपत्न्या पळती ॥ रडत जाती रानोरानीं ॥१२९॥
कीं त्या लावण्या हरिणी ॥ प्रलाप करीत जाती काननीं ॥ पांडवांकडे गेला म्हणोनी ॥ युयुत्सु मात्र एक उरला ॥१३०॥
वैशंपायन म्हणे जन मेजया ॥ युयुत्सु धर्मासी पुसो नियां ॥ गजपुरा आला लवलाह्या ॥ तों विदुर तयासी पुसतसे ॥१३१॥
काय वर्तला सांग समाचार ॥ म्हणे जाहला सर्व संहार ॥ विदुर करीत हाहाकार ॥ काय उत्तर बोलिला ॥१३२॥
युयुत्सु तूं एक उरलासी ॥ यष्टी येवढी तरी अंधासी ॥ तूं सत्वर जा धर्मापाशीं ॥ तुज कोणी तरी मारील ॥१३३॥
गज पुरीं हाहाकर ॥ शून्य दिसे अवघें नगर ॥ कलाहीन राज मंदिर ॥ कळस ढांसळून पडियेले ॥१३४॥
वैशंपायन म्हणे जन मेजया ॥ येथें शल्य पर्व जाहलें राया ॥ गदा पर्व येथो नियां ॥ तेंही श्रवण करीं पुढें ॥१३५॥
शौनकादि महा मुनी ॥ श्रवण करिती नैमिषारण्यीं ॥ वेद व्यास प्रसादें करूनी ॥ सूत सांगे तयांतें ॥१३६॥
आतां ब्रह्मा नंदें श्रीधर ॥ पंडितां विनवी जोडूनि कर ॥ गदा पर्व सुरस फार ॥ येथूनि पुढें श्रवण करा ॥१३७॥
श्रीमद्भीमातीर विहारा ॥ श्रीधरवरदा त्रिभुवनेश्वरा ॥ श्रीब्रह्मा नंदय तींद्रा ॥ बोलवीं पुढें येथो नियां ॥१३८॥
स्वस्ति श्रीपांडवप्रताप ग्रंथ ॥ शल्य पर्व व्यास भारत ॥ त्यांतील सारांश यथार्थ ॥ पन्नासाव्यांत कथियेला ॥१३९॥
इति श्री श्रीध्रकृनपांडवप्रतापे शल्यपर्वणि शल्य निधनं नाम पंचाशत्तमाध्याः ॥५०॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ शुभं भवतु ॥ श्रीरस्तु ॥

॥ श्रीपांडवप्रताप शल्यपर्व समाप्त ॥