अपर [apara] a. a. (treated as a pronoun in some senses)
Having nothing higher or superior, unrivalled. matchless; without rival or second (नास्ति परो यस्मात्); स्त्रीरत्नसृष्टिर- परा प्रतिभाति सा मे
[Ś.2.1;] cf. अनुत्तम, अनुत्तर.
[न पृणाति संतोषयति पृ अच्] (a) Another, other (used as adj. or subst.). वासांसि जीर्णानि यथा विहाय नवानि गृह्णाति नरोऽपराणि
[Bg.2.22.] (b) More, additional; कृतदारोऽपरान् दारान्
[Ms.11.5.] (c) Second, another
[Pt.4.37;] स्वं केशवोऽपर इवाक्रमितुं प्रवृत्तः
[Mk.5.2] like another (rival) Keśava. (d) Different; other; अन्ये कृतयुगे धर्मास्त्रेतायां द्वापरेऽपरे
[Ms. 1.85;] [Ks.26.235;] [Pt.4.6] (with gen.). (e) Ordinary, of the middle sort (मध्यम); परितप्तोऽप्यपरः सुसंवृतिः
[Śi. 16.23.] Belonging to another, not one's own (opp. स्व); यदि स्वाश्चापराश्चैव विन्देरन् योषितो द्विजाः
[Ms.9.85] of another caste.
Hinder, posterior, latter, later, (in time space) (opp. पूर्व); the last; पूर्वां सन्ध्यां जपंस्तिष्ठेत्स्वकाले चापरां चिरम्
[Ms.4.93;] रात्रेरपरः कालः Nir.; oft. used as first member of a genitive Tatpuruṣa comp. meaning 'the hind part,' 'latter part or half'; ˚पक्षः the latter half of a month; ˚हेमन्तः latter half of a winter; ˚कायः hind part of the body &c.; ˚वर्षा, ˚शरद् latter part of the rains, autumn &c.
Following, the next.
Western; पयसि प्रतित्सुरपराम्बुनिधेः
[Śi.9.1.] पूर्वापरौ तोयनिधी वगाह्य
[Ku. 1.1;] [Mu.4.21] Inferior, lower (निकृष्टः); अपरेयमि- तस्त्वन्यां प्रकृतिं विद्धि मे पराम्
[Bg.7.5.] (In
[Nyāya] ) Non-extensive, not covering too much, one of the two kinds of सामान्य, see Bhāṣā
[P.8.] (परं = अधिकवृत्ति higher अपरम् = न्यूनवृत्ति lower or अधिकदेशवृत्तित्वं परं, अल्पदेशवृत्तित्वं अपरम् Muktā.)
Distant; opposite. When अपर is used in the singular as a correlative to एक the one, former, it means the other, the latter; एको ययौ चैत्ररथप्रदेशान् सौराज्य- रम्यानपरो विदर्भान्
[R.5.6;] when used in pl. it means 'others', 'and others', and the words generally used as its correlatives are एके, केचित्-काश्चित् &c., अपरे, अन्ये; केचिद् रक्तपटीकृताश्च जटिलाः कापालिकाश्चापरे
[Pt.4.34;] एके समूहुर्बलरेणुसंहतिं शिरोभिराज्ञामपरे महीभृतः
[Śi.12.45] some-others; शाखिनः केचिदध्यष्ठुर्न्यमाङ्क्षुरपरेऽम्बुधौ । अन्ये त्वलङ्घिषुः शैलान् गुहास्त्वन्ये न्यलेषत ॥ केचिदासिषत स्तब्धा भयात्केचिदघूर्णिषुः । उदतारिषुरम्भोधिं वानराः सेतुनापरे
[Bk. 15.31.33.] रः the hind foot of an elephant; बद्धापराणि परितो निगडान्यलावीत्
[Śi.5.48] (Malli. चरमपादाग्राणि).
An enemy (न पृणाति सन्तोषयति).
रा Western direction, the west अपरां च दिशं प्राप्तो वालिना समभिद्रुतः
[Rām.4.46.18.] The hind part of an elephant.
Sacred learning, learning the four Vedas with the 6 Aṅgas.
The womb; the outer skin of the embryo.
Suppressed menstruation in pregnancy.-री Ved. The future, future times; उतापरीभ्यो मघवा विजिग्ये
[Rv.1.32.13.] रम् The future, any thing to be done in future (कार्य); तदेतद्ब्रह्मापूर्वमपरमनन्तम् Bṛi. Ār. Up. (नास्ति अपरं कार्यं यस्य).
The hind quarter of an elephant.
-रम् adv. adv. Again, moreover, in future, for the future; अपरं च moreover; अपरेण behind, west of, to the west of (with gen. or acc.). [cf. Goth. afar; Germ.aber, as in aberglauben]. -Comp.
-अग्नि (अग्नी dual)
the southern and western fires (दक्षिण and गार्हपत्य).
the last fire i. e. used at the funeral ceremony (˚ग्निः).-अङ्गम् one of the 8 divisions of गुणीभूतव्यङ्ग्य (the second kind of काव्य) mentioned in
[K. P.5.] In this the व्यङ्ग्य or suggested sense is subordinate to something else; अगूढमपरस्याङ्गम्; अपरस्य रसादेर्वाच्यस्य वा (वाक्यार्थीभूतस्य) अङ्गं रसादि अनुरणनरूपं वा; e. g. अयं स रसनोत्कर्षी पीनस्तनविमर्दनः । नाभ्यूरुजघनस्पर्शी नीवीविस्रंसनः करः ॥ where शृङ्गार is subordinate to करुण.
-अन्त a. a. living at the western borders.
(न्तः) the western border or extremity, the extreme end or term. the western shore.
(pl.) the country or inhabitants of the western borders near the Sahya mountain; अपरान्तजयोद्यतैः (अनीकैः)
[R.4.53] Western people. दशार्णाश्चापरान्ताश्च द्विपानां मध्यमा मताः
[Kau.A.1.2.] the kings of this country.
death, Pātañjala
[Yogadarśana 3.22.] ˚ज्ञानम् anticipation of one's end.
the hind foot of an elephant; मृदुचलदपरान्तोदीरितान्दूनिनादम्
[Śi.11.7;18.32.] Islander, inhabitant of an island (द्वीपवासिन्) कोट्यापरान्ताः सामुद्रा रत्नान्युपहरन्तु ते
[Rām.2.82.8.] अन्तकः 1. = ˚अन्तः pl.
N. N. of a song; अपरान्तकमुल्लोप्यं मद्रकं प्रकरीं तथा । औवेणकं सरोबिन्दुमुत्तरं गीतकानि च ॥ Y3.113; ˚अन्तिका N. of a metre consisting of 64 mātrās.
-अपराः, -रे, -राणि another and another, several, various.-अपरम् ind. Further and further (उत्तरोत्तरम्); अहं हि वचनं त्वत्तः शुश्रूषुरपरापरम्
[Mb.5.136.14.] -अर्धम् the latter or second half.
-अह्न [fr.अहन् changed to अह्न
[P.II. 4.29,] [V.4.88.] ] the latter part of the day, the afternoon, closing or last watch of the day;
[Ms.3.278;] अपराह्णशीतलतरेण शनैरनिलेन
[Śi.9.4;] ˚तन, ˚ह्णेतन belonging to this time; ˚कृतं
[P.II.1.45.] -इतरा the east.
-कान्य- कुब्ज a. a. situated in or belonging to the western part of Kānyakubja.
-कालः later period.
-गात्रम् a minor limb (hand, foot etc.); कोपप्रसादापरगात्रहस्तः (सुप्तः क्षितौ) रावणगन्धहस्ती)
[Rām.6.19.1.] -गोदानम् (also गोडनि or गोडानि) N. of a country to the west of Mahāmeru (according to Buddhistic ideas).
-ज a. a. born later or at the end of the world. (ः) the destroying fire.
-जनः an inhaditant of the west, the western people. -दक्षिणम्ind. in the south-west (belonging to the तिष्ठद्गु class).
पक्षः the second or dark half of the month.
the other or opposite side; a defendant (in law).
-पञ्चालाः the western Pañchālas.
-पर a. a. one and the other, several, various; अपरपराः सार्थाः गच्छन्ति
[P.VI.1.144.] Sk. several caravans go; (अपरे च परे च सकृदेव गच्छन्ति).-पाणिनीयाः the pupils of Pāṇini living in the west.-प्रणेय a. easily led or influenced by others, docile, tractable.
भावः being another or different, difference.
succession, continuation.
-रात्रः [अपरं रात्रेः] the latter or closing part of night, the last watch of night (P.V.4.87); उत्थायापररात्रान्ते प्रयताः सुसमाहिताः
[Bhāg.8.4.24.] ˚कृतम्
[P.II.1.45.] -लोकः the other world, the next world. Paradise.
-वक्त्रा, -क्त्रम् N. N. of a metre.
-वैराग्यम् a kind of Vairāgya mentioned by Patañjali (दुष्टानुश्राविकविषयवितृष्णस्य वशीकारसंज्ञं वैराग्यम्).-सक्थम् the hind thigh.
-स्वस्तिकम् the western point in the horizon.
-हैमन a. a. belonging to the latter helf of winter (P.VII.3.11).