श्रीशुक उवाच
निशम्य कौषारविणोपवर्णितां हरेः कथा कारणसुकरात्मनः ।
पुनः स पप्रच्छ तमुद्यातात्र्जलि र्न चातितृप्तो विदुरो धृतव्रतः ॥१॥
विदुर उवाच
तेनैव तु मुनिश्रेष्ठ हरिणा यज्ञमूर्तिना ।
आदिदैत्यो हिरण्याक्षो हत इत्यनुशुश्रुम ॥२॥
तस्य चोद्धरतः क्षोणीं स्वदंष्ट्राग्रेण लीलया ।
दैत्याराजस्य च ब्रह्मान कस्माद्धेतोररभुन्मृधः ॥३॥
मत्रैय उवाच
साधु वीर त्वया पृष्टवतारकथां हरेः ।
यत्त्वं पृच्छसि मर्त्यांना मृत्युपशविशतनीम ॥४॥
ययोत्तानपदः पुत्रो मुनिना गीतयार्भकः ।
मृत्योः कृत्वैव मूर्ध्न्यडघ्रिमारुरोह हरेः पदम ॥५॥
अथात्रापीतिहासोऽयं श्रुतो मे वर्णितः पुरा ।
ब्रह्माणा देवदेवेन देवानामनूपृच्छताम ॥६॥
दितिर्दाक्षायणो क्षत्तर्मारेचं कश्यपं पतिम ।
अपत्यकामा चकमे सन्ध्याया हृच्छयार्दिता ॥७॥
इष्टग्र्निजिव्ह पयसा पुरुषं यजुषां पतिम ।
निम्लोचत्यर्क आसीनमग्न्यागारे समाहितम ॥८॥
दितिरुवाच
एष मां त्वत्कृते विद्वन काम आत्तशरासनः ।
दुनोति दीनां विक्रम्य रम्भामिव मतंगजः ॥९॥
तद्भवान्दह्यामानायां सपत्नीनां समृद्धिभिः ।
प्रजावतींनां भद्रं ते मय्यायुडक्तामनुग्रहम ॥१०॥
भर्तंर्याप्तोरुमानांना लोकनाविशते यशः ।
पतिर्भवद्विधो यांसां प्रजया ननु जायते ॥११॥
पुरा पिता नो भगवान्दक्षो दुहितृवत्सलः ।
कं वृणीता वरं वत्सा इत्यपृच्छत नः पृथक ॥१२॥
स विदित्वाऽऽत्मजांना नो भावं सन्तानभावनः ।
त्रयोदशाददात्तासां यास्ते शीलमनुव्रताः ॥१३॥
अथ मे कुरु कल्याण कामं कत्र्जविलोचन ।
आर्तोपसर्पणं भुमन्नमोघं हि महियसि ॥१४॥
इति तां वीर मारीचः कृपणां बहुभाषिणीम ।
प्रत्याहानुनयन वाचा प्रवृद्धानंगकश्मलाम ॥१५॥
एष तेऽहं विधास्यामि प्रियं भीरु यदिच्छसि ।
तस्याः कामं न कः कुर्यात्सिद्धिस्त्रैवर्गिकी यतः ॥१६॥
सर्वाश्रमानुपादाय स्वाश्रमेण कलत्रवान ।
व्यसनार्णमत्येति जलयानैर्यथार्णवम ॥१७॥
यामाहुरात्मनो ह्यार्धंक श्रेयस्कामस्य मानिनि ।
यस्या स्वधुरमध्यस्य पुमांश्चरति विज्वरः ॥१८॥
यामश्रित्येन्द्रियारातीन्दुर्जयानितराश्रमैः ।
वयं जयेम हेलाभिर्दस्युन्दुर्गपतिर्यथा ॥१९॥
न वयं प्रभवस्तां त्वामनुकर्तु गृहेश्वरि ।
अप्यायुषा वा कार्त्स्न्यन ये चान्ये गुणगृध्रवः ॥२०॥
अथापि काममेतं ते प्रजात्यै करवाण्यलम ।
यथा मां नातिवोचन्ति मुहुर्तं प्रतिपालय ॥२१॥
एषा घोरतमा वेला घोराणां घोरदर्शना ।
चरन्ति यस्यां भुतानि भुतेशानुचराणि ह ॥२२॥
एतस्यां साध्वि सन्ध्यायां भगवान भूतभावनः ।
परितो भूतपर्षद्भिर्वृष्रेणाटति भुतराटु ॥२३॥
श्मशानचक्रानिलधूलिधूम्र विकीर्नविद्योतजटाकलापः ।
भस्मावगुण्ठामलरुक्मदेहो देवस्त्रिभिः पश्यति देवरस्ते ॥२४॥
न यस्य लोके स्वजनः परो वा नात्यादृतो नोत कश्चिद्विगर्ह्याः ।
वयं व्रतैर्यच्चरणापविद्धा माशास्महेऽजां बत भुक्तभोगाम ॥२५॥
यस्यावद्याचरितं मनीषिणो गृणन्त्यविद्यापटलं बिभित्सवः ।
निरस्तसाम्यतिशयोऽपि यत्स्वयं पिशाचचर्यामचरद्गतिः सताम ॥२६॥
हसन्ति यस्याचरितं हि दुर्भगाः स्वात्मन रतस्याविदुषः समीहितम ।
यैर्वस्त्रमाल्याभरणानुलेपनैः श्वभोजनं स्वात्मतयोपलालितम ॥२७॥
ब्रह्मादयो यत्कृतसेतु पाला यत्कारणं विश्वमिदं च माया ।
आज्ञाकरी तस्य पिशाचचर्या अहो विभुम्रश्चरितं विडम्बनम ॥२८॥
मैत्रेय उवाच
सैवं संविदिते भत्रां मन्मथोन्मथोतेन्द्रिया ।
जग्राह वासो ब्रह्मार्षेर्वृषलीव गतत्रपा ॥२९॥
स विदित्वाथ भार्यायास्तं निर्बन्धं विकर्मणि ।
नत्वा दिष्टाय रहसि तयाथोपविवेश ह ॥३०॥
अथोपस्पृश्य सलिलं प्राणानायम्य वाग्यतः ।
धायत्र्जजाप विरजं ब्रह्म ज्योतिः सनातनम ॥३१॥
दितिस्तु व्रीडित तेन कर्मावद्येन भारत ।
उपसगम्य विप्रर्षिमधोमुख्यभ्यभाषत ॥३२॥
दितिरुवाच
मा मे गर्भमिमं ब्रह्मन भुतानामृषबोऽवधीत ।
रुद्रः पतिर्हि भुतानं यस्याकरवमहसम ॥३३॥
नमो रुद्राय महते देवायोग्राय मीढुषे ।
शिवाय न्यस्तदण्डाय धृतदण्डय मन्यवे ॥३४॥
स नः प्रसीदतां भामो भगवानुर्वनुग्रहः ।
व्याधास्याप्यनुकम्प्यांना स्त्रीणां देवः सतीपतिः ॥३५॥
मैत्रेय उवाच
स्वसर्गस्याशिषं लोक्यामाशासानां प्रवेपतीम ।
निवृत्तसन्ध्यानियमो भार्यामाह प्रजापतिः ॥३६॥
कश्यप उवाच
अप्रायत्यादात्मनस्ते दोषन्मौहुर्तिकादुत ।
मन्निदेशातिचारेण देवांना चातिहेलनातक ॥३७॥
भविष्यतस्तवाभद्रावभद्रे जाठराधमौ ।
लोकाअन सपालांस्त्रीश्चण्डि मुहुराक्रन्दयिष्यतः ॥३८॥
प्राणिनां हन्यमानानां दीनानामकृतागसाम ।
स्त्रीणां निगृह्यामाणानां कोपितेषु महात्मसु ॥३९॥
तदा विश्वेश्वरः क्रुद्धो भगवाँल्लोकभावनः ।
हनिष्यत्यवतीर्यासौ यथाद्रीन शतपर्वधृक ॥४०॥
दितिरुवाच
वधं भगवता साक्षात्सुनाभोदारबाहुना ।
आशासे पुत्रयोर्मह्यं म क्रुद्धादब्राह्मणद्विभो ॥४१॥
न ब्रह्मादण्डदग्धस्य न भुतभयदस्य च ।
नारकाश्चानृगृह्नन्ति यां यां योनिमसौ गतः ॥४२॥
कश्यप उवाच
कृतशोकानुतापेन सद्यः प्रत्त्यवमर्शनात ।
भगवत्युरुमानाच्च भवे मय्यपि चादरात ॥४३॥
पुत्रस्यैव तु पुत्राणां भवितैकः सतां मतः ।
गास्यन्ति यद्यशः शुद्धं भगवद्यशसा समम ॥४४॥
योगैर्हेमेव दुर्वर्णंक भावयिष्यत्नि साधवः ।
निर्वैरादिभिरात्मानं यच्छीलमनुवर्तितुम ॥४५॥
यत्प्रसादादिदं विश्व प्रसीदति यदात्मकम ।
स स्वदृग्भगवान यस्य तोष्यतेऽनन्यया दृशा ॥४६॥
स वै महाभागवतो महात्मा महानुभावो महतां महिष्ठः ।
प्रवृद्धभक्त्या ह्यानुभाविताशये निवेश्य वैकुण्ठमिमं विहास्यति ॥४७॥
अलम्पटः शीलधरो गुणाकरो हृष्ट परद्धर्याज व्यथितो दःखितेषु ।
अभुतशत्रुर्जगतः शोलहर्ता नैदाधिकं तापमिवोडुराजः ॥४८॥
अन्तर्बहिश्द्चामलमब्जनेत्रं स्वपुरुषेच्छानुगृहीतरुपम ।
पौत्रस्तव श्रीललनललामं द्रष्टा स्फुरत्कृण्डलमण्डिताननम ॥४९॥
मैत्रेय उवाच
श्रुत्वा भागवतं पौत्रममोदत दितिर्भृशम ।
पुत्रयोश्च वधं कृष्णादिदित्वाऽऽसीन्महामनाः ॥५०॥
इति श्रीमद्भगवते महापुराणे पारमहंस्या संहितायं तृतीयस्कन्धे दितिकश्यपसंवादे चतुर्दशोऽध्यायः ॥१४॥