देवहुतिरुवाच
लक्षणं महदादीनां प्रकृतेः पुरुषस्य च ।
स्वरुपं लक्ष्यतेऽमीषां येन तत्पारमार्थिकम ॥१॥
यथा सांख्येषु कथितं यन्मुलं तत्प्रचक्षते ।
भक्तियोगस्य मे मार्ग ब्रुहि विस्तरशः प्रभोः ॥२॥
विरागो येन पुरुषो भगवान सर्वतो भवेत ।
आचक्ष्व जीवलोकस्य विविधा मम संसृतीः ॥३॥
कलस्येश्वरुपस्य परेषं च परस्य ते ।
स्वरुपं बत कुर्वन्ति यद्धेतोः कुशलं जनाः ॥४॥
लोकस्य मिथ्याभिमतेरचक्षुष श्चिरं प्रसुत्पस्य तमस्यानाश्रये ।
श्रान्तस्य कर्मस्वनुविद्धया धिय त्वमाविरासीः किल योगभास्करः ॥५॥
मैत्रेय उवाच
इति मातुर्वचः श्लक्ष्ण प्रतिनन्द्य महामुनिः ।
आबभाषे कुरुश्रेष्ठ प्रीतस्तां करुणार्दितः ॥६॥
श्रीभगवानुवाच
भक्तियोगो बहुविधो मार्गैर्भामिनि भाव्यते ।
स्वभावगुणमार्गेण पुंसां भावो विभिद्यते ॥७॥
अभिसन्धाय यो हिंसां दम्भं मात्सर्यमेव वा ।
संरंम्भी भिन्नदृग्भावं मयि कुर्यात्स तामसः ॥८॥
विषयानभिसन्धाय यश ऐश्वर्यमेव वा ।
अर्चादावर्चयेद्यो मां पृथग्भावः स राजसः ॥९॥
कर्मनिर्हारमुद्दिश परस्मिन वा तदर्पणम ।
यजेद्द्यष्टव्यामिति वा पृथग्भावःस सत्त्विकः ॥१०॥
मदगुणश्रुतिमात्रेण मयि सर्वगुहशये ।
मनोगतिविच्छिन्ना यथा गंगाम्भसोऽम्बुधौ ॥११॥
लक्षणं भक्तियोगस्य निर्गुणस्य ह्युदाह्रुतम ।
अहैतक्यव्यवहिता या भक्तिः पुरुषोत्तमे ॥१२॥
सलोक्यसाष्टिसामीप्यसारुप्यैकत्वमप्युत ।
दीयमान न गृह्वान्ति विना मत्सेवनं जनाः ॥१३॥
स एव भक्तियोगाख्या आत्यन्तिक उदहृतः ।
येनातिव्रज्य त्रिगुणं मद्भावयोपपद्यते ॥१४॥
निषेवितेनानिमित्तेन स्वधर्मेण महीयसा ।
क्रियायोगेन शस्तेन नातिहिंस्रेण नित्यशः ॥१५॥
मद्धिष्ण्यदर्शनस्पर्शपुजस्तुत्याभिवन्दनैः ।
भुतेषु मद्भावनया सत्त्वेनासंगमेन च ॥१६॥
महतां बहुमानेन दीनानामनुकम्पया ।
मैत्र्यां चैवात्मतुल्येषु यमेन नियमेन च ॥१७॥
आध्यात्म्कानुश्रवणान्नमसंकीर्तनाच्च मे ।
आर्जवेनार्यसंगेन निरहंक्रियय तथा ॥१८॥
मद्धर्मणो गुणैरेतैह परिसंशुद्ध आशयः ।
पुरुषस्यात्र्जसाभ्येति श्रुतिमात्रुगुणं हि माम ॥१९॥
यथा वातरभो घ्राणमावृडके गन्ध आशयात ।
एवं योगरतं चेत आत्मानमविकरी यत ॥२०॥
अहं सर्वेषु भुतेषु भुतात्मावस्थितः सदा ।
तमवज्ञाय मा मर्त्यः कुरुतेऽर्चाविडम्बनम ॥२१॥
यो मं सर्वेषु सन्तमात्मानमीश्वरम ।
हित्वार्चां भजते मौढ्याद्भसमन्येव जुहोति सः ॥२२॥
द्विषतः परकाये मां मानिनो भिन्नदर्शिनः ।
भुतेषुः बद्धवैरस्य न मनः शान्तिमृच्छति ॥२३॥
अहमुच्चावचैर्द्रव्येः क्रिययोत्पन्नयानघे ।
नैव तुष्येऽर्चितोऽर्चयां भुतग्रामावमानिनः ॥२४॥
अर्चादावर्चयेत्तावदीश्वरं मं स्ककर्मकृत ।
यावन्न वेद स्वहृदि सर्वभुतेष्ववस्थितम ॥२५॥
अत्मनश्च परस्यापि यः करोत्यन्तरोदम ।
तस्य भिन्नदृशो मृत्युर्विदधे भयमुल्बणम ॥२६॥
अथ मां सर्वभुतेषु भुतांत्मानं कृतालयम ।
अर्हयेद्दानमानाभ्यां मैत्र्याभिन्नेन चक्षुषा ॥२७॥
जीवाः श्रेष्ठा ह्याजीवानां ततः प्राणभृतः शुभे ।
ततः सचित्ताः प्रवरास्ततश्चेन्द्रियवृत्तयः ॥२८॥
तत्रपि स्पर्शवेदिभ्य प्रवरा रसवेदिनः ।
तेभ्यो गन्धविदः श्रेष्ठास्ततः शब्दाविदो वराः ॥२९॥
ज्रुपभेदविदस्तत्र तपश्चोभयतोदतः ।
तेषां बहुपदाः श्रेष्ठाश्चतुष्पादस्ततो द्विपात ॥३०॥
ततो वर्नाश्च चत्वारस्तेषां ब्राह्मण उत्तमः ।
ब्राह्मणेष्वपि वेदज्ञो ह्यार्थज्ञोऽभ्यधिकस्ततः ॥३१॥
अर्थज्ञात्संशयच्छेता ततः श्रेयान स्वकर्मकृत ।
मुक्तसंकस्ततो भुयानदोग्धा धर्ममात्मनः ॥३२॥
तस्मान्मय्यार्पिताशेषक्रियार्थात्मा निरन्तर ।
मय्यर्पितात्मनः पुंसो मयि संन्यस्तकर्मणः ।
न पश्यमि परं भुतमकर्तृह समदर्शनात ॥३३॥
मनसैतानि भुतानि प्रणमेदबहु मानयन ।
ईश्वरो जीवकलया प्रविष्टो भगवानिति ॥३४॥
भक्तियोगश्च योगश्च मया मानव्युदीरितः ।
ययोरेकतरेणैव पुरुष पुरुषं व्रजेत ॥३५॥
एतद्भगवतो रुपं ब्रह्माणं परमात्मनः ।
परं प्रधानं पुरुषं दैवं कर्मविचेष्टितम ॥३६॥
रुपभेदास्पदं दिव्यं कल इत्यभिधीयते ।
भुतानां महदादीनां यतो भिन्नदृशां भयम ॥३७॥
योऽन्तः प्रविश्य भुतानि भुतैरत्याखिलाश्रयः ।
स विष्ण्वाख्योपऽधियज्ञोऽसौ कालः कलयतां प्रभुः ॥३८॥
न चास्य कश्चिद्दयितो न द्वेष्यो न च बान्धवः ।
आविशत्यप्रमत्तोऽसौ प्रमत्तं जनमन्तकृत ॥३९॥
यद्भयाद्वाति वातोऽयं सुर्यस्तपति यद्भयात ।
यद्भयाद्वर्षते देवो भगणो भाति यद्भायात ॥४०॥
यद्वनस्पतयो भीता लतश्चौषाधिभिः सह ।
स्वे स्वे कालेऽभिगृह्णन्ति पुष्पणि च फलानि चा ॥४१॥
स्रवान्ति सरितो भीता नोत्सर्पत्युदधिर्यतः ।
अग्निरिन्धे सगिरिभिर्भुर्न मज्जति यद्भायात ॥४२॥
नभो ददाति श्वसतां पदं यन्नियमाददः ।
लोकं स्वदेहं तनुते महान सत्पाभिरावृतम ॥४३॥
गुणाभिमानिनो देवाः सर्गादिष्वस्य युद्भयात ।
वर्तन्तेऽनुयुगं येषां वश एतच्चराचरम ॥४४॥
सोऽनन्तोऽन्तकरः कालोऽनादिरादिकृदव्ययः ।
जनं जनेन जनयन्मारयन्मृत्युनान्तकम ॥४५॥
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायं तृतीयस्कन्धे कापिलेयोपाख्याने एकोनत्रिंशोऽध्यायः ॥२९॥