१२१
उन्मळतां वृक्ष होई घोर नाद । नंदादिक गोप धांव घेती ॥१॥
उन्मळले वृक्ष कैसे तें कळेना । बघतां तेथ कृष्णा, पडला भ्रम ॥२॥
राक्षसांचें घोर मानिती तें कृत्य । अनर्थसूचक म्हणती चिन्हें ॥३॥
निश्चय कांहीं न परी होई त्यांचा । तोंच बाळें वृत्ता निवेदिती ॥४॥
म्हणती ओढितां श्रीकृष्णें उखळ । वृक्ष हे समूळ पडले खालीं ॥५॥
दिव्य पुरुषही प्रगटले दोन । ऐकूनि हें भ्रम नंदादिकां ॥६॥
वासुदेव म्हणे अलौकिक कृत्यें । पाहूनिही कैसे भ्रमती मूढ ॥७॥
१२२
इतुक्यांत नंद पाही बद्ध कृष्णा । हांसूनि बंधना मुक्त करी ॥१॥
पुढती नेणत्या लेंकरासमान । वर्ते बालकृष्ण जाणूनीच ॥२॥
कोणी कृष्ण गातो मधुर हा किती । ऐसें बोलतांचि गाऊं लागे ॥३॥
नाचतो हा छान म्हणतां वा कोणी । तत्काळ नाचूनि सुखवी जनां ॥४॥
कोणी कांहीं काम सांगतांचि करी । न होतांही धरी हुरुप मोठा ॥५॥
वासुदेव म्हणे कोणी थोपटितां । दंड, तोही थापा मारी स्कंधीं ॥६॥
१२३
गोप-गोपिकांचें खेळणें यापरी । होऊनियां हरि सुखवी तयां ॥१॥
भगवंत भक्ताधीन ऐशापरी । पाहूनि अंतरीं सुजनां तोष ॥२॥
अज्ञही त्या लीला पाहूनि हर्षती । ऐसा सकलांसी मोद वाटे ॥३॥
एकदां माळीन विकावया बोरें । येतां बहु पोरें जमलीं तेथ ॥४॥
पाचारिली कृष्णें आपुल्या सदनीं । ओंजळ भरुनि देई धान्य ॥५॥
माळीणही बोरें प्रेमें तितुकींच । अर्पितां अपूर्व नवल होई ॥६॥
वासुदेव म्हणे पांटी ते बोरांची । नवरत्नें साची भरुनि जाई ॥७॥
१२४
गोपबाळांसवें पुढती राम-कृष्ण । होती क्रीडामग्न यमुनातीरीं ॥१॥
एकदां रोहिणी पाचारी तयांसी । परी भान त्यांसी नव्हतें कांहीं ॥२॥
यास्तव बहुत मारितांही हांका । न येतां यशोदा येई तेथें ॥३॥
गोपबाळांप्रति म्हणे ती क्षुधार्त । जाहलांती खेळ पुरे आतां ॥४॥
बलरामा, आणीं तूं तरी कृष्णातें । कृष्णा, भोजनातें चला गृहीं ॥५॥
प्रतीक्षा तुमची पाहती वडील । अंगावरी धूळ पडली किती ॥६॥
सवंगडी कैसे पहा हे सजले । अलंकार ल्याले करुनि स्नान ॥७॥
वासुदेव म्हणे यशोदा कृष्णासी । जाऊं सदनासी ऐसें म्हणे ॥८॥
१२५
कृष्णा, तूंही करीं स्नान । करी आनंदें भोजन ॥१॥
लेऊनियां अलंकार । मग खेळें बा, खुशाल ॥२॥
तुझा वाढदिवस आजी । चल सौख्यें सदनामाजी ॥३॥
ऐसें बहु विनवूनि । माता सदनीं त्यां आणीं ॥४॥
उभयांसी घालूनि स्नान । तेंवी सुग्रास भोजन ॥५॥
अलंकार लेवविले । वाढदिवसविधि केले ॥६॥
वासुदेव म्हणे कृष्ण । केवळ तो सुखसदन ॥७॥
१२६
ऐसा कांहीं काळ लोटतां श्रीकृष्ण । इच्छी वृंदावन शोभवावें ॥१॥
प्रेरणेनें त्याच्या वृद्ध गोपांप्रति । इच्छा होई तेचि एक्या दिनीं ॥२॥
ज्ञान-वयोवृद्ध ‘उपनंद’ गोप । देशकालबोध तयालागीं ॥३॥
सर्व गोपांप्रति बोलला तो ज्ञाता । वर्षाव विघ्नांचा होई एथें ॥४॥
पूतना, शकट तेंवी तृणावर्त । येतां सुदैवेंच कृष्णलाभ ॥५॥
अर्जुनवृक्ष हे उन्मळले परी । वांचला श्रीहरि बाळांसवें ॥६॥
वासुदेव म्हणे बोले उपनंद । अन्य स्थळ योग्य वाटे आतां ॥७॥
१२७
गोपहो, सुखानें आतां जाऊं वृंदावनीं ॥
त्यागूनि गोकुळ बाल-गोपालां घेऊनि ॥१॥
सन्निध तयाच्या बहु वनें उपवनें ॥
चारापाणीही विपुल भोगा आनंदानें ॥२॥
आयुरारोग्याभिवृद्धि होईल त्या स्थानीं ॥
मुलें-लेकुरें निर्भय खेळतील रानीं ॥३॥
मान्य हें तुम्हांसी तरी आजचि हें स्थान ॥
सोडूं, गाडयांमाजी भरुं आपुलें सामान ॥४॥
वासुदेव म्हणे उपनंदाचा विचार ॥
मान्य होऊनियां गाडे भरिताती सर्व ॥५॥
१२८
सकल साहित्यासवें वृद्ध स्त्रिया बाळें ॥
घेऊनि गाड्यांत गोप आनंदें चालले ॥१॥
स्वयें चापपाणी पुढें उपाध्यायादिक - ॥
घेऊनियां, वाद्यघोषें आक्रमिती पंथ ॥२॥
मूल्यवान वस्त्रें, अलंकार कुंकुमाची - ॥
उटी लावूनियां, गोपी कृष्णलीला गाती ॥३॥
आपआपुल्या शकटीं बैसती आनंदें ॥
एकामागें एक ऐसे जाती बहु गाडे ॥४॥
राम-कृष्णांसवें देवी रोहिणी यशोदा ॥
रथामाजी बैसूनियां क्रमिताती पंथा ॥५॥
वासुदेव म्हणे अर्धचंद्राकार ग्राम ॥
वसवूनि शोभविती गोप वृंदावन ॥६॥
१२९
वृंदावन, गिरि गोवर्धन तेंवी । पुलिनें बरवीं कालिंदीचीं ॥१॥
पाहूनियां राम कृष्ण मनीं धाले । क्रीडेंत रंगले अत्यानंदें ॥२॥
आतां राम-कृष्ण जाहले गुराखी । समान वयाचीं बाळें बहु ॥३॥
पांवे, अलगुजीं, शिंगें तैं मुरल्या । निनादूं लागल्या वृंदावनीं ॥४॥
चेंडु चेंडुफळ्या, यष्टिका घेऊनि । वत्सांसवें रानीं जाती मोदें ॥५॥
पांवा अलगुज कदा ते मुरली । शोभवूं लागली राम-कृष्णां ॥६॥
गोफणींनीं कदा फेंकिती पाषाण । घुंगुर बांधून नृत्य कदा ॥७॥
कदा पांघरुनि कंबल वृषभ - । होऊनियां झुंज घेती स्वयें ॥८॥
कदा हंस कदा मयूर होऊन । करावे त्यांसम हावभाव ॥९॥
वासुदेव म्हणे शुकादि पक्ष्यांचे । शब्द करुनि ते क्रीडताती ॥१०॥
१३०
सवंगड्यांसवें एकदां त्या रानीं । आनंदित मनीं राम-कृष्ण ॥१॥
क्रीडतां, वधार्थ त्यांच्या एक दैत्य । होऊनियां वत्स प्राप्त झाला ॥२॥
ओळखूनि कृष्णें तया बळिभद्रा । खुणावूनि गेला जवळी त्याच्या ॥३॥
पुच्छ चरणही धरुनि तयाचे । भोंवंडी तयातें लीलामात्रें ॥४॥
ऐसा गतप्राण होतां कपित्थांच्या - । वृक्षीं, देह त्याचा फेंकियेला ॥५॥
अंतकाळीं रुप मायावी न राही । मूळरुप होई प्रगट तदा ॥६॥
वासुदेव म्हणे एका कर्मे दोन । कार्ये साधी कृष्ण म्हणती गोप ॥७॥
१३१
प्रचंड राक्षसदेहाच्या आघातें । पक्व तीं कपित्थें गळती बहु ॥१॥
पाहूनि तें कृत्य स्तविती त्या गोप । सुमनवर्षाव करिती देव ॥२॥
ऐसे सर्वलोकसंरक्षक दोघे । रक्षिती गोपांतें अत्यानंदें ॥३॥
शिदोर्‍या घेऊनि वनामाजी नित्य । चारिताती वत्स ऐशापरी ॥४॥
वासुदेव म्हणे परमआनंद । लुटिती तो गोप परम भाग्यें ॥५॥
१३२
निवेदिती शुक परीक्षिताप्रति । यमुनेवरी नेती वत्सें गोप ॥१॥
जलप्राशनार्थ एकदां संतोषें । उदक प्राशिलें आपणही ॥२॥
इतुक्यांत वज्रभग्न गिरिशृंग । विशाल तें अंग ऐसें ज्याचें ॥३॥
बकपक्षी ऐसा पातला त्या स्थानीं । तयातें पाहूनि गोप भ्याले ॥४॥
तीक्ष्ण चंचूचा तो दैत्य बकनामा । विक्रमें दैत्यांना तोष त्याच्या ॥५॥
वासुदेव म्हणे बलाढय राक्षस । श्रीकृष्णवधार्थ ऐसे येती ॥६॥
१३३
पाहतां पाहतां चंचूमाजी बक । घेऊनि कृष्णास गट्ट करी ॥१॥
बलरामासवें गोप तैं मूर्च्छित । होती, घोर कृत्य पाहूनियां ॥२॥
विरंचीचा पिता सुत जो नंदाचा । बकानें गिळितां नवल करी ॥३॥
तालुप्रदेशींचि अडकूनि दाह - । करी, तें असह्य बका होई ॥४॥
अंतीं ओकूनियां क्रोधानें कृष्णासी । धांवला पुढती चंच्वाघाता ॥५॥
तदा भक्तकाजकल्पद्रुमें चोंच । धरुनि तयास चिरिला उभा ॥६॥
लव्हाळा पिंजिती कृष्ण तैं बकासी । पिंजितां गोपांसी हर्ष वाटे ॥७॥
वासुदेव म्हणे अत्यानंदें देव । सुमनवर्षाव करिती बहु ॥८॥
१३४
दैत्यदाढेंतूनि वांचलारे कान्हा । म्हणूनि आलिंगना देती गोप ॥१॥
गतप्राणचि ते जाहले सप्राण । जणु ऐसें मन तुष्ट त्यांचें ॥२॥
सायंकाळीं गृहीं जाऊनि तें वृत्त । गोप - गोपिकांस कथिती बाळें ॥३॥
ऐकूनि कौतुक मानिताती सर्व । बघती वारंवार कृष्णमुख ॥४॥
म्हणती आजवरी आले बहु दैत्य । ज्वालेंत शलभ तैसे मेले ॥५॥
वासुदेव म्हणे प्रहर्षित गोप । बोलले नंदास विश्वासानें ॥६॥
१३५
नंदा, विप्रवाक्य मिथ्या । कैसें होईल तें कदा ॥१॥
नारायणासम गुणी । वदले पुत्र गर्गमुनीं ॥२॥
येई वारंवार तेंचि । नंदराया, प्रत्ययासी ॥३॥
रायाप्रति म्हणती शुक । ऐसे भाग्यवंत गोप ॥४॥
संसाराचें न त्यां भान । कृष्णचरित्रांत मग्न ॥५॥
वासुदेव म्हणे गोप - । गोपिकांचें थोर भाग्य ॥६॥
१३६
बहुविध ऐसे खेळ खेळे हरि । लंपडाव करी गोपांसवें ॥१॥
सेतुबंधनही यमुनातीरासी । चेष्टा मर्कटांची करी नित्य ॥२॥
उड्या तयांसम मारीत थोर थोर । ऐसे बहु खेळ करी मोदें ॥३॥
कृष्ण बलराम वृंदावनीं ऐसे । गोप-गोपिकांतें तोष देती ॥४॥
वासुदेव म्हणे बालक्रीडा मोदें । करिती बालकें तींच धन्य ॥५॥